در این پست از مجله اینترنتی طبایع، قصد داریم به بررسی جایگاه گیاه درمانی و حکمت‌ها و فواید پیرامون گیاهان دارویی در طب اسلامی به خصوص در کلام امام صادق (ع) بپردازیم.
جایگاه گیاه درمانی و گیاهان دارویی در طب اسلامی
نتایج حاکی از بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که به مرور زمان، استقبال عمومی از گیاهان دارویی و طب اسلامی در میان جامعه بیشتر شده و مردم برای درمان بیماری‌ها بطور وسیعی از داروهای گیاهی و توصیه های طب سنتی استفاده می‌نمایند که در این قضیه، عوامل مختلفی از قبیل فرهنگ، نگرش، ارزش ها و اعتقادات مردم و … و از طرف دیگر مضر بودن و عوارض جانبی داروهای شیمیایی، دخیل هستند.
جایگاه گیاه درمانی و گیاهان دارویی در کلام امام صادق (ع)
در اینجا می‌خواهیم شما را با بخشی از کتاب توحید مفضل و اخلاق؛ یعنی مجلس چهارم کتاب که در بردارنده فرمایشات امام صادق (ع) پیرامون گیاهان دارویی و حکمت های پیرامون آن در علم پزشکی است آشنا نماییم:
« تامل كن در عقاقير (گیاهان دارویی) و ادويه كه هر یک را حكيم عليم براى امرى آفريده و خاصيتى بخشيده يكى در عروق و اعماق و مفاصل بدن نفوذ مى‌كند و مواد غليظه سوداويه و بلغميه را می‌كشد و دفع می‌كند مانند شاه‌تره و افتيمون و ديگرى بادها را دفع می‌كند مانند سكبينج و ديگرى ورم‌ها و اشباه اينها را به تحليل می‌برد كى اين خاصيت‌ها و قوت‌ها را در آنها قرار داده بغير آنكه آنها را آفريده است براى مصلحت عباد و كى متفطن ساخته مردم را كه اين منفعت‌ها در آن هست به غير از آنكه اين منافع را در آنها قرار داده و كى می‌تواند بود كه مردم بعرض و اتفاق اطلاع بر اين منافع جليله بهم رسانيده باشند و اگر تسليم شويم كه انسان بعقل و تجربه باين خواص متفطن تواند شد حيوانات و چهارپايان چگونه متفطن مي‌شوند بدون الهام خالق اينها چنانچه بعضى از درندگان مداوا می‌كنند جراحت خود را به بعضى از عقاقير و صحت می‌يابند و بعضى از طيور اگر قبضى در طبعشان بهم رسد به آب دريا حقنه می‌كنند و باعث اطلاقشان می‌شود و امثال اين بسيار است».
نکات برداشتی از فرمایشات امام (ع) در خصوص گیاهان دارویی و حکمت‌های پیرامون آن
جهان بینی الهی در درمان بیماری ها
(اینکه مصلحت خداوند بر این است که دردهای بندگان را با آفرینش گیاهان دارویی، بهبود بخشد)
اعتبار بخشیدن به طب اخلاطی (طب سنتی ایران)
به کار بردن عباراتی نظیر سودا، بلغم، تحلیل ورم ها و … و معرفی گیاهان با خاصیت نضج و تحلیل مواد در بیان امام (ع)، گویای این است که امام طب اخلاطی را تایید کرده و در سخنان خود از استدلال های این مکتب طبی استفاده می‌کرده‌اند.
حیاتی دانستن دانش پزشکی
به نظر مى‌رسد نياز انسان هاى نخستين، ايجاب مى كرده است كه «وحى»، برخى از دانش هاى ضرورى براى زندگى را در اختيار آنان قرار دهد. مؤيّد اين نظريه ، مطلبى است كه سيّد بن طاووس نقل كرده است:
- إنَّ اللّهَ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ أهبَطَ آدَمَ مِنَ الجَنَّةِ ، وعَرَّفَهُ عِلمَ كُلِّ شَيءٍ ، فَكانَ مِمّا عَرَّفَهُ النُّجومُ وَالطِّبُّ .
- «خداوند، آدم را از بهشت، فرو آورد و او را از آگاهى به همه چيز، برخوردار ساخت. نجوم و پزشكى، از جمله چيزهايى بود كه خداوند، وى را از آنها آگاه كرد».
بنابراين، مى‌توان گفت که منشا علم طب، وحی است و گسترش آن با قوه ناطقه انسان و عقلی که خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته صورت گرفته است.
اشاره به الهام خداوند بر حیوانات (با نیروی غریزی که در وجود آن ها گذاشته؛ برای بهره مندی از طبیعت در درمان بیماری ها)
جایگاه خلقت گیاهان به ظاهر کم ارزش و کاربرد آنها در کلام امام صادق (ع)
در ادامه حضرت به بیهوده نبودن خلقت برخی گیاهان به ظاهر کم ارزش اشاره می‌کنند و کاربردهای متنوع آن ها را گوشزد کرده و مفضل را به تفکر و عبرت گرفتن دعوت می کنند:
«و شايد عبرت بگيرى كه در منفعت اين گياه فراوان كه در دشت و هامان می‌رويد در مكانى چند كه انسى و انيسى بهم نمی‌رسد و گمان كنى كه زيادتيست و احتياجى به آن نيست و نه چنين است بلكه غذاهاى وحشيان است و دانه‌اش خوراک پرندگانست و چوب و شاخش هيزم مسافران و شهريان است و بسيارى از آنها دواى امراض ابدانست و بعضى پوست‌ها را دباغى می‌كنند و ببعضى متاع‌ها را رنگ می‌كنند و اشباه اينها از مصلحت‌ها بسيار است».
