در این پست از مجله اینترنتی طبایع، قصد داریم به بررسی جایگاه گیاه درمانی و حکمتها و فواید پیرامون گیاهان دارویی در طب اسلامی به خصوص در کلام امام صادق (ع) بپردازیم.
جایگاه گیاه درمانی و گیاهان دارویی در طب اسلامی
نتایج حاکی از بررسیهای صورت گرفته نشان میدهد که به مرور زمان، استقبال عمومی از گیاهان دارویی و طب اسلامی در میان جامعه بیشتر شده و مردم برای درمان بیماریها بطور وسیعی از داروهای گیاهی و توصیه های طب سنتی استفاده مینمایند که در این قضیه، عوامل مختلفی از قبیل فرهنگ، نگرش، ارزش ها و اعتقادات مردم و … و از طرف دیگر مضر بودن و عوارض جانبی داروهای شیمیایی، دخیل هستند.
جایگاه گیاه درمانی و گیاهان دارویی در کلام امام صادق (ع)
در اینجا میخواهیم شما را با بخشی از کتاب توحید مفضل و اخلاق؛ یعنی مجلس چهارم کتاب که در بردارنده فرمایشات امام صادق (ع) پیرامون گیاهان دارویی و حکمت های پیرامون آن در علم پزشکی است آشنا نماییم:
« تامل کن در عقاقیر (گیاهان دارویی) و ادویه که هر یک را حکیم علیم براى امرى آفریده و خاصیتى بخشیده یکى در عروق و اعماق و مفاصل بدن نفوذ مىکند و مواد غلیظه سوداویه و بلغمیه را میکشد و دفع میکند مانند شاهتره و افتیمون و دیگرى بادها را دفع میکند مانند سکبینج و دیگرى ورمها و اشباه اینها را به تحلیل میبرد کى این خاصیتها و قوتها را در آنها قرار داده بغیر آنکه آنها را آفریده است براى مصلحت عباد و کى متفطن ساخته مردم را که این منفعتها در آن هست به غیر از آنکه این منافع را در آنها قرار داده و کى میتواند بود که مردم بعرض و اتفاق اطلاع بر این منافع جلیله بهم رسانیده باشند و اگر تسلیم شویم که انسان بعقل و تجربه باین خواص متفطن تواند شد حیوانات و چهارپایان چگونه متفطن میشوند بدون الهام خالق اینها چنانچه بعضى از درندگان مداوا میکنند جراحت خود را به بعضى از عقاقیر و صحت مییابند و بعضى از طیور اگر قبضى در طبعشان بهم رسد به آب دریا حقنه میکنند و باعث اطلاقشان میشود و امثال این بسیار است».
نکات برداشتی از فرمایشات امام (ع) در خصوص گیاهان دارویی و حکمتهای پیرامون آن
جهان بینی الهی در درمان بیماری ها
(اینکه مصلحت خداوند بر این است که دردهای بندگان را با آفرینش گیاهان دارویی، بهبود بخشد)
اعتبار بخشیدن به طب اخلاطی (طب سنتی ایران)
به کار بردن عباراتی نظیر سودا، بلغم، تحلیل ورم ها و … و معرفی گیاهان با خاصیت نضج و تحلیل مواد در بیان امام (ع)، گویای این است که امام طب اخلاطی را تایید کرده و در سخنان خود از استدلال های این مکتب طبی استفاده میکردهاند.
حیاتی دانستن دانش پزشکی
به نظر مىرسد نیاز انسان هاى نخستین، ایجاب مى کرده است که «وحى»، برخى از دانش هاى ضرورى براى زندگى را در اختیار آنان قرار دهد. مؤیّد این نظریه ، مطلبى است که سیّد بن طاووس نقل کرده است:
- إنَّ اللّهَ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ أهبَطَ آدَمَ مِنَ الجَنَّهِ ، وعَرَّفَهُ عِلمَ کُلِّ شَیءٍ ، فَکانَ مِمّا عَرَّفَهُ النُّجومُ وَالطِّبُّ .
- «خداوند، آدم را از بهشت، فرو آورد و او را از آگاهى به همه چیز، برخوردار ساخت. نجوم و پزشکى، از جمله چیزهایى بود که خداوند، وى را از آنها آگاه کرد».
بنابراین، مىتوان گفت که منشا علم طب، وحی است و گسترش آن با قوه ناطقه انسان و عقلی که خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته صورت گرفته است.
اشاره به الهام خداوند بر حیوانات (با نیروی غریزی که در وجود آن ها گذاشته؛ برای بهره مندی از طبیعت در درمان بیماری ها)
جایگاه خلقت گیاهان به ظاهر کم ارزش و کاربرد آنها در کلام امام صادق (ع)
در ادامه حضرت به بیهوده نبودن خلقت برخی گیاهان به ظاهر کم ارزش اشاره میکنند و کاربردهای متنوع آن ها را گوشزد کرده و مفضل را به تفکر و عبرت گرفتن دعوت می کنند:
«و شاید عبرت بگیرى که در منفعت این گیاه فراوان که در دشت و هامان میروید در مکانى چند که انسى و انیسى بهم نمیرسد و گمان کنى که زیادتیست و احتیاجى به آن نیست و نه چنین است بلکه غذاهاى وحشیان است و دانهاش خوراک پرندگانست و چوب و شاخش هیزم مسافران و شهریان است و بسیارى از آنها دواى امراض ابدانست و بعضى پوستها را دباغى میکنند و ببعضى متاعها را رنگ میکنند و اشباه اینها از مصلحتها بسیار است».