خواص سرخه ولیک یا زالزالک برگ‌ریز

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

معرفی سرخه ولیک

سرخه ولیک گیاهیست از خانواده گلسرخیان و سرده زالزالک با نام لاتین Hawthorns یا thornapple tree یا Crataegus microphylla و نام فرانسه آن Aubepine بوده و از گونه Crataegus monogyna.

یک گیاه دارویی محبوب و مفید برای سلامت انسان است که فواید بی شماری دارد. به آن گیاه خار سپید هم می گویند. نام های دیگر گیاه سرخ ولیک: زالزالک وحشی، زالزالک برگ ریز، در عربی و طب سنتی با نام زعرور احمر، در زبان گیلک «کُمار» و «مارِخْ»، در زبان مازنی «کِجیل» و د‌ر گرگان و بعضی نقاط بختیاری «ولک، بلک و ولیک» می باشد. در برخی کتاب های طب سنتی از این گیاه با عنوان «تفاح بری» یاد شده است.

این گیاه جنگلی بسته به رنگ میوه اش سرخ ولیک و سیاه ولیک نامیده می شود. این گیاه جنگلی از نظر صنعتی ارزش چندانی ندارد، اما خواص دارویی میوه درخت ولیک موجب شده تا در فصل میوه این درخت، افراد اقدام به چیدن و جمع آوری و استفاده از آن کنند.

برای اینکه این میوه بر روی درخت پوسیده نشود، قبل از رسیدن آن را چیده و بر روی پشت بام یا در انبار کاه قرار می دهند تا کامل رسیده شود. از نظر افراد محلی این میوه ها خوراک شغال ها هستند، از این رو با وجود خواص دارویی میوه درخت ولیک، محلی ها کمتر از این میوه استفاده می کنند.

ریخت شناسی سرخه ولیک

درختچه ای است پرپشت به ارتفاع 2 تا 6 متر، با شاخه های خاردار، خاکستری، صاف، برگ هایی مشتکل از سه تا پنج لوب، عمیق، فرورفته، دندانه دار در بالا، به رنگ سبز تیره و براق و دارای دمبرگ. برخی از بوته های ولیک دارای عمری چند صد ساله هستند.

گل های سفید یا صورتی، تاج آن دارای پنج گلبرگ، برچه های فراوان، بساک های قهوه ای مایل به قرمز، میوه های قرمز کوچک، بیضی یا کروی، با خمیر آردی، کمی شیرین، با یک هسته. قسمت های مورد استفاده گیاه، گل، برگ، میوه و پوست آن می‌باشد.

گل های آن منبع خوبی برای تغذیه زنبور های عسل در فصل بهار به شمار می رود.

خاستگاه سرخه ولیک

این گیاه زینتی و دارویی بومی اروپا، شمال غربی آفریقا و غرب آسیا بوده و جزء گونه های مهاجم است. درختچه سرخه ولیک در مناطق جنگلی ایران به ویژه در اطراف گالیکش شمال کشور می روید.

طبع سرخه ولیک

طبع گیاه سرخه ولیک سرد‌ و خشک است.

ترکیبات شیمیایی گیاه سرخه ولیک

ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه شامل موارد زیر می باشد:

• ترکیبات آنتی اکسیدانی به نام پروسیانیدین (Procyanidin).
• آنتوسیانیدین‌ ها (Anthocyanidin)و پرو آنتوسیانیدین‌ ها.
• آمیگدالین.
• اسیدهای ترپنی.
• اکسالیک اسید.
• آمین‌های کولین و استیل‌کولین و نیز مشتقات پورین و پکتین.
• شاخه ها و چست های جوان و سبز سرخه ولیک حاوی HCN و گلوکوزید و ماده ای به نام کراتگین است که مشابه اسکولین می باشد.
• میوه تازه ولیک حاوی سیتریک اسید و کراتگوس اسید، تارتاریک اسید، پکتین، روغن چوب و قند های فروکتوز و گلوکتوز است.
• هسته آن حاوی ماده آمیگدالن و امولسین است.
• گل های آن دارای اسانس، تری متیل آمین، کوئرسیتین و کوئرسیترین هستند.
•  ترکیبات فلاونوییدی گیاه خواص آنتی‌اکسیدانی قوی دارند که این ماده در برگ های آن بیشتر از میوه های آن می باشد و از تخریب یاخته‌ها جلوگیری کرده و کلاژن‌ها را تثبیت می‌کنند . از این‌رو می‌توان از این خاصیت برای پیشگیری از آرتریت نیز استفاده کرد.

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

خواص سرخه ولیک

•  اثرات مهم گیاه سرخه ولیک مربوط به فلاونوئیدها و پروآنتوسیانیدین‌های آن است. قطره کراتاگوس ( کراتگوس لاکتون ) که از عصاره هیدروالکلی گیاه سرخه ولیک تهیه می شود، اثرات کاردیوتونیک، گشادکننده سرخرگ کرنری و پایین آورنده فشار خون دارد.
• استفاده از برگ ها و میوه های گیاه سرخه ولیک رگ های خونی را گشاد نموده و بدین واسطه به بهبود جریان خون در سرتاسر بدن کمک می نماید. هرچه رگ ها تنگ تر باشد، خون برای جریان یافتن در آن ها به فشار بالاتری نیازمند می باشد، سرخه ولیک به واسطه ی نقش خود ناشی از پروسیانیدین در گشاد نمودن رگ ها، قادر است فشار خون بالا را کاهش داده و متعادل نماید.
•  افزایش گردش خون عروق قلب: باعث بهبود خونرسانی به عضله قلب می‌شود و تنظیم کننده فعالیت الکتریکی و در نتیجه ضربان قلب، بهبود عملکرد عضله قلب، افزایش تحمل عضله قلب به کمبود اکسیژن، افزایش برونده قلب و کاهش مقاومت عروق محیطی می باشد. از نظر کلینیکی داروی مناسبی برای پرفشاری خون، تصلب شرائین و احتقان قلب، ضعف عضلات قلب و نارسایی کرونر و همچنین ضد برادیکاردی است.
• گیاه سرخه ولیک ضد تشنج و قابض و تب بر می باشد. از پوست د‌رخت به عنوان تب‌بر استفاد‌ه می‌کنند‌.
• د‌م کرد‌ه گل‌های سرخه ولیک (زالزالک وحشی) و یا گرد‌ گل خشک شده آن به مقد‌ار پنج تا هشت گرم د‌ر روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صد‌ا د‌ر گوش و نظایر آن مفید‌ است.
• ضداسپاسم و مسکن است.
• فلاونوئیدها و پروآنتوسیانیدین‌های سرخه ولیک، دارای خاصیت قوی ویتامین P هستند. این ترکیبات، ویتامین C داخل سلول را افزایش داده و از شکنندگی مویرگ‌ها جلوگیری می‌کنند. درحقیقت مانع کاهش کشش‌پذیری جدار رگ‌ها می‌شوند.
• فلاونوئیدهای این گیاه در تثبیت کلاژن بسیار مؤثرند و درنتیجه به تاندون‌ها استحکام می‌بخشند. کلاژن در زمان التهاب و ورم خراب می‌شود. مثلا در آرتریت روماتوئید این اتفاق رخ می‌دهد. همچنین در بیماری‌های دهان و دندان و ورم مفاصل و استخوان که کلاژن در معرض تخریب قرار می‌گیرد، ترکیبات سرخه ولیک می‌تواند از آن جلوگیری کند. مواد مذکور جزء ضداکسیدان‌های قوی هستند.
• گیاه سرخه ولیک با دارا بودن اثرات دیوروتیکی می تواند به پاکسازی بدن از سموم و بهبود عملکرد کلیه ها کمک شایانی نماید.
• دانه‌ های سرخه ولیک قادر به کاهش اسید اوریک و  در نتیجه درمان بیماری نقرس می‌باشند.
• این گیاه بهترین کاهنده کلسترول و چربی خون به شمار می رود .
• به علت دارا بودن خاصیت قابض بودن، در مراقبت های پوستی از آن استفاده می شود. از آن در صنعت لوازم آرایشی استفاده های زیادی می شود. از این میوه در تهیه انواع کرم ها برای پوست های چرب استفاده می شود.
• هسته آن برای حل کردن سنگ کلیه و مثانه مفید است.
• مصرف دمنوش این گیاه در رفع اسپاسم ها و سایر ناراحتی‌ های د‌وران یائسگی بسیار نافع است.
• برای رفع ناراحتی‌ های گوارشی و درمان اسهال نیز مورد استفاده دارد.
• با توجه به محتوای آنتی اکسیدانی بسیار بالای این ماده، استفاده از سرخه ولیک به محافظت از بدن در برابر رادیکال های آزاد و ابتلا به انواع سرطان کمک می کند.
• با مهارآنزیـم  (ACE(Angina-Converting Enzyme از ازدیاد فشارخون جلوگیـری می‌کند.
• از دمکرده میوه درخت ولیک بعنوان یک نوشیدنی آرامبخش استفاده می شود. خاصیت آرامبخش بودن این میوه برای تنظیم خواب شبانه افرادی که از بی خوابی رنج می برند مفید می باشد.
• گل و برگ و میوه‌ی گیاه سرخه ولیک، بیماری‌های قلبی با منشاء عصبی را بهبود می‌بخشند.
• میوه سرخه ولیک تقویت کننده معده می باشد.
• در طب سنتی هندوستان از عصاره آبی میوه  سرخه ولیک جهت تقویت قلب استفاده می کنند. این عصاره برای درمان بیماری های ارگانیک و فونکشنال قلب مثل دیس پنوئا که همان تنگی نفس ناشی از مشکلات قلبی است و همچنین برای درمان بزرگ شدن قلب و ضعف قلب موثر می باشد.
• غرغره کردن دمنوش میوه سرخه ولیک برای درمان گلو درد توصیه شده است.

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

شیوه مصرف سرخه ولیک

• برای تهیه چای، یک استکان آب در حال جوش را روی ۱ تا ۱.۵ گرم خرد شده دانه‌ها بریزید و ۱۵ دقیقه بگذارید بماند. سپس آن را صاف کرده و مصرف کنید. این مقدار می‌تواند سه تا چهار بار در روز تکرار شود و تا چند هفته ادامه یابد.
• برای برطرف کردن عوارض پوستی، سرخی پوست و به رنگ مس در آمدن پوست Couperese نیز بکار می رود، که برای این کار 20 گرم از گل یا میوه آن را در نیم لیتر آب بجوشانید و داخل یکی از کرم های زیبایی بصورت پماد مصرف کنید.
• برای رفع مشکلات پوست های چرب، مقداری از میوه سرخه ولیک را در نیم لیتر آب جوش بریزید و اجازه دهید دم بکشد. شب ها این دمکرده را بر روی پوست بمالید و اجازه دهید بر روی پوست باقی بماند و صبح با آب ولرم شستشو دهید.
• از سوزاندن میوه سرخه ولیک ذغال میوه تهیه می شود که برای درمان سوء هاضمه و بخصوص درمان فوری اسهال مورد استفاده قرار می گیرد.
• روش دیگر تهیه دمنوش سرخه ولیک: کافی است برای تهیه این دمنوش شگفت انگیز دانه های این گیاه یا سایر قسمت های مورد استفاده آن را درون یک قوری آب جوش بریزید و 15 دقیقه بگذارید تا دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و با عسل یا نبات شیرین ساخته و میل نمایید. مصرف این دم نوش سه تا چهار فنجان در روز بلامانع بوده و می تواند خواصی چون تقویت سیستم ایمنی بدن، بهبود خواب، کاهش سطوح کلسترول و فشار خون، درمان گلو درد و پشتیبانی از بهداشت دهان و دندان را برایتان به همراه داشته باشد.

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

عوارض و موارد منع مصرف سرخه ولیک

• مصرف این گیاه در 3 ماهه اول بارداری مجاز نمی‌ باشد.
• در زمان مصرف داروهای ضد انعقاد خون در مورد مصرف این گیاه با پزشک خود مشورت نمایید.
• در صورت مشاهده تغییرات در فشار خون یا تجمع آب درون پاها هر چه سزیع تر به یک پزشک مراجعه کنید .
• زیاده روی در مصرف این گیاه ممکن است سبب بروز مشکلات تنفسی و شکم درد گردد. بنابراین رعایت اعتدال را در زمان مصرف این گیاه رعایت کنید.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع