8 راهکار برای درمان سرگیجه در طب سنتی

احتمالاً برای شما هم پیش آمده که در برخی مواقع حس کنید تمام جهان دور سر شما می‌چرخد، چشمتان سیاهی می‌رود و  همین الان است که بیفتید؛ این وضعیت و عدم تعادل که سرگیجه نام دارد، ممکن است برای هر فردی اتفاق بیفتد؛ اما علل این حالت چیست و چطور می‌توانیم سرگیجه را درمان کنیم؟ برای پاسخ ادامه این بخش از مجله اینترنتی طبایع را با دقت مطالعه کنید.

چه وضعیتی از بدن را سرگیجه می‌نامیم؟

اصطلاح سرگیجه، برای توصیف وضعیتی از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد که فرد تصور می‌کند که اشیاء به دور سر و بدن او می‌چرخند و در این حالت، نشستن و ایستادن برای او دشوار است و ترجیح می‌دهد خود را در وضعیت درازکشیده و خوابیده قرار دهد.سرگیجه در خانم‌ها، در افراد با مزاج سرد و یا رطوبتی بیشتر مشاهده می‌شود.

سرگیجه در طب سنتی

یکی از مشکلات شایعی که به سردرد نزدیک است، سیاهی رفتن چشم و سرگیجه می‌باشد، در طب سنتی در ارتباط با سرگیجه و سیاهی رفتن چشم دو اصطلاح سدر و دوار وجود دارد:

1. سدر، سیاهی رفتن چشم هنگام برخاستن از زمین است.
2. دوار یا سرگیجه نیز احساس چرخیدن همه اشیاء به دور سر است که این احتمال وجود دارد که در این حالت شخص تعادل خود را از دست بدهد و حتی در صورت شدت، فرد به زمین بیفتد.

این مشکلات چه از نظر علت و چه از نظر درمان، با سردرد مشابهت دارند. لذا با به کار بردن تدابیر مناسب، احتمال بهبود سرگیجه و سیاهی رفتن چشم بیشتر می‌شود.

سرگیجه غالباً با چه علائمی بروز پیدا می‌کند؟

هنگامی که فردی دچار سرگیجه می‌شود غالباً با یک یا چند علامت همراه است که دانستن این علائم به روند بهبود و درمان می‌کند، بنابراین علائم سرگیجه عبارتند از:

• حرکات نادرست حسی و یا حس گردش همه چیز دور انسان
• احساس ضعف
• ناپایداری ناشی از عدم تعادل (عدم تعادل در بدن)
• تغییرات بینایی
• کاهش شنوایی و وزوز گوش
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد قفسه سینه
• سختی در گردن
• تنگی نفس
• ضعف در اندام‌ها

این احساسات و علائم ممکن است با راه رفتن، ایستادن یا حرکت دادن ایجاد یا تشدید شود. سرگیجه ممکن است با حالت تهوع همراه باشد یا خیلی ناگهانی یا شدید باشد که باید دراز بکشید. ممکن است سرگیجه چند ثانیه یا چند روز طول بکشد و ممکن است دوباره تکرار شود.

علت سرگیجه و راه درمان آن چیست؟

اولین و مهم‌ترین قسمت درمان سرگیجه، تشخیص علت است و در قدم بعدی با توجه به علت بایستی به درمان اقدام کرد. علت این وضعیت در بدن، در طب نوین و طب سنتی تا حدودی متفاوت است که دانستن آنها خالی از لطف نیست.

علل شایع سرگیجه در طب نوین

از منظر طب نوین سرگیجه معمولاً به علت مشکل با گوش داخلی و مواردی است که بر آن اثر می‌گذارند؛ از جمله:

1) سرگیجه وضعیتی خوش خیم

• این نوع سرگیجه پس از تغییر در موقعیت سر مانند چرخش در رختخواب، دراز کشیدن، بلند شدن رخ می‌دهد.
• این سرگیجه حدود 30 ثانیه طول می‌کشد و زمانی که سر ساکن می‌شود متوقف می‌شود.
• این سرگیجه می‌تواند روزها، هفته ها یا ماه‌ها طول بکشد.
• این سرگیجه شایع ترین علت سرگیجه پس از آسیب سر است.

2) بیماری منیر 

• بیماری منیر، اختلال گوش داخلی با حملات سرگیجه (ساعت‌های پایدار)، تهوع یا استفراغ و وزوز (صدای بلند) در گوش است که اغلب با احساس مسدود شدن یا پر شدن گوش همراه است.
• در این نوع بیماری، معمولاً شنوایی نیز کاهش می‌یابد.

3) میگرن

•  بعضی افراد با سابقه سردرد میگرنی قبلی می‌توانند حملات سرگیجه مشابه بیماری منیر را تجربه کنند.
• معمولا این سرگیجه با سردرد همراه است، اما می‌تواند بدون سردرد رخ دهد.

4) عفونت

ویروس‌ها می‌توانند به گوش داخلی حمله کنند، اما معمولاً ارتباطات عصبی آن با مغز، موجب سرگیجه حاد (روزهای پایدار) بدون شنوایی می‌شود.

5) آسیب 

• شکستگی جمجمه که باعث آسیب دیدن گوش داخلی در مغز می‌شود، سرگیجه عمیق و ناتوان کننده را با حالت تهوع و از دست دادن شنوایی ایجاد می‌کند.
• سرگیجه به مدت چندین هفته ادامه خواهد یافت و به آرامی به سمت دیگر (عادی) ادامه می‌یابد.

6) آلرژی

بعضی از افراد وقتی که در معرض مواد غذایی یا ذرات هوائی (مانند گرد و غبار، گرده، انباشته، و غیره) قرار می‎گیرند، سرگیجه و یا حملات سرگیجه را تجربه می‌کنند.

7) گردش خون

• اگر مغز شما جریان خون را به اندازه کافی دریافت نکند، احساس سرگیجه می‌کنید.
• این حالت معمولاً در بیماران با فشار خون بالا، دیابت یا سطح بالای چربی‌های خون (کلسترول) دیده می‌شود.
• بعضی از داروها جریان خون را به مغز، به ویژه محرک‌هایی همچون نیکوتین و کافئین، کاهش می‌دهند.
• نمک اضافی در رژیم غذایی نیز سبب کاهش گردش خون می‌شود.
• گاهی اوقات گردش خون ناشی از اسپاسم در شریان‌ها ناشی از استرس عاطفی، اضطراب و تنش است.

علل سرگیجه در طب سنتی

در طب سنتی علت سرگیجه یا مربوط به خود مغز است شامل افزایش سردی یا مواد سرد در مغز و یا مربوط به سایر اعضا می‌باشد که به طور مشارکتی منجر به بروز سرگیجه شده‌اند. مثلاً وجود مشکلات و اختلال عملکرد در دست و پا، رحم، مثانه و کلیه می‌تواند ایجاد سرگیجه نمایید.

1) حرکت کردن مایع درون گوش

داخل مغز، سر و گوش داخلی، حفراتی حاوی مایع یافت می‌شود که در امر تعادل دخالت دارند.
وقتی رطوبت زیاد شود، این مایع نیز به نسبت، افزایش حجم یافته و هنگام حرکت و از جا بلند شدن، بیش از حد و به صورت غیرطبیعی حرکت می‌کند و با تحریک سنسورهای موجود در محل، باعث سرگیجه و سیاهی رفتن چشم می‌شود.

راهکار

انجام تمرینان ورزشی، ماساژ، عدم مصرف نمک زیاد و نوشیدن آب کافی در رفع این نوع سرگیجه مناسب است.

2) افزایش رطوبت و اخلاط سرد در بدن

با مشخص شدن علت، درمان ساده می‌شود؛ رطوبت زیاد شده بایستی کاهش یابد به خصوص اگر فرد پایه مزاجی سرد دارد و در منطقه‌ای با رطوبت بالا زندگی می‌کند.

راهکار:

تدابیری مانند پرهیز از خوردن آب زیاد، لبنیات زیاد (مخصوصاً دوغ و ماست) و سایر چیزهای رطوبتی پیشنهاد می‌شود.
ورزش، رژیم مناسب، استفاده از گرمی‌جات موضعی، بستن سر و گرم نگه‌داشتن آن مخصوصاً هنگام خواب برای این افراد توصیه می‌شود.
به طور کلی، پاک کردن بینی و فین کردن، غرغره کردن و مزمزه کردن به پاکسازی دماغ و مغز کمک شایانی می‌کند.

3) مزاج شب و مزاج خواب سرد

بسیاری از سرگیجه‌ها هنگام صبح اتفاق می‌افتد؛ چون مزاج شب، مزاج این افراد و مزاج خواب، همگی سرد است.

راهکار

• برای برطرف کردن این نوع سرگیجه، افراد باید سرشان را هنگام خواب به سمت محلی گرم همچون شوفاژ قرار دهند و از کلاه و یا روسری استفاده کنند.
• بخورهای گرم مانند نعناع و آویشن، به درون حفرات داخل سر و مغز نفوذ کرده، جذب می‌شوند و این مجاری را باز می‌کنند.
• اخلاط، مواد و رطوبت‌های تجمع یافته در این افراد غلیظ می‌شوند که عطسه کمک به دفع این مواد می‌کند؛ همچنان که فرد بعد از عطسه احساس می‌کند سنگینی سر بهتر شده است.
• استنشاق ادویه خانگی، بینی را تحریک کرده، ایجاد عطسه می‌کند و مجاری باز می‌شود. تکان وارد شده به سر هنگام عطسه باعث می‌شود که رطوبت‌ها کم و دفع شوند و سر سبک شود.

4) کم خونی و ضعف گوارش

کم خونی، کمبود فشار و ضعف می‌تواند باعث سیاهی رفتن چشم و سرگیجه شود ولی در طب سنتی در ابتدا موارد بالا ذکر شده‌اند.
معمولاً ضعف گوارش در کسانی که کم خونی دارند بیشتر مشاهده می‌شود. در واقع ضعف گوارش منجر به ایجاد رطوبت زائد و سرگیجه و سیاهی می‌شود.

فردی که اختلال در هضم داشته و دچار یبوست است، مواد دفعی که به موقع دفع نشده‌اند تولید گازهای سمی در بدن می‌کنند که این گازها به سمت مغز حرکت کرده و ایجاد سردرد و سرگیجه می‌کنند.

راهکار

مواردی مانند بوئیدن بوهای خوب و گرم، غرغره و ماساژ دادن لثه‌ها، فصد، حجامت و مصلح دادن، البته همگی با تجویز پزشک می‌تواند کمک کند تا مواد زائد موجود در مغز به قسمت‌های تحتانی و ارگان‌های دفعی بدن منتقل شوند و لذا سر پاکسازی شده و سرگیجه از بین برود.
استفاده از ملین‌ها و بادکش‌گذاری پشت ساق پا، مخصوصاً در افراد دچار یبوست مفید است.

5) افزایش گازهای موجود در بدن و افزایش اخلاط

از دلایل دیگری که برای سرگیجه مطرح می‌شود ریاح است.
ریاح، بادها و گازهای زائد موجود در بدن هستند که معمولاً از دستگاه گوارش نشات گرفته‌اند (در حالت عادی به دنبال عمل هضم، مقداری گاز در لوله گوارش تولید می‌شود).
اگر مقدار گازهای تولید شده از حدی بالاتر رود، به دلیل سبک بودن حرکتی رو بالا دارند و می‌توانند به مغز رسیده و باعث سرگیجه و سیاهی رفتن سر شوند.
در برابر سرگیجه به علت افزایش ریح (گاز)، سرگیجه به علت افزایش اخلاط وجود دارد.

نفاوت سرگیجه به علت اخلاط و سرگیجه به علت ریاح

• به علت سنگینی اخلاط، این سرگیجه‌ها با احساس سنگینی در سر همراه هستند.
• ولی در سرگیجه به علت ریاح، سبکی در سر حس می‌شود (ریاح سبک هستند و به راحتی حرکت می‌کنند).

راهکار

• گاهی روغن مالی در ناحیه سر و پیشانی به علت تحلیل بردن گازها توصیه می‌شود.

6) اختلال عملکرد، رحم، کلیه و …

اختلال در رحم، عادت ماهیانه و کلیه نیز می‌تواند مشکلاتی نظیر سرگیجه را به دنبال داشته باشد. همچنین همانند سردردهای مشارکتی، سرگیجه‌های مشارکتی ناشی از معده یا شریان‌های سر و گردن نیز وجود دارد.

راهکار

• یکی از بهترین درمان‌ها برای چنین مشکلاتی، روغن مالی با روغن‌های نافذ روی شکم، معده و پهلوها است.
• برای نمونه روغن مالی با روغن بابونه در محل شکم و پهلوها و گرم نگه داشتن این نواحی باعث می‌شود اگر ریحی در سیستم گوارش، تناسلی و یا ادراری وجود دارد، برطرف شود.

تجمع بلغم و سودا در سر

گاهی اوقات ماده (اکثراً بلغم و سودا) در مغز تجمع می‌یابند و ایجاد سرگیجه می‌کنند.
این اخلاط سرد هستند و تجمع این اخلاط می‌تواند اشکالاتی در حافظه، فکر و حواس به وجود آورد.

راهکار

• اولین اقدام درمانی، پرهیز از سردیجات و شرایط سرد است.
• در مرحله بعد درمان با گرمی‌جات (به خصوص در فصول سرد و همراه با برف و باران و باد سرد) مطرح می‌شود.
• استفاده از غذاهای با مزاج سرد (مانند ماهی، ماست، دوغ، سالاد و …) به خصوص در هنگام شب برای این افراد مضر است.
• در عوض استفاده از غذاهای رو به گرم (مانند آب گوشت سبک، تخم مرغ آبپز یا حریره بادام) به عنوان شام برای این افراد توصیه می‌شود.
• یکی از روش‌های پاکسازی بدن و دماغ در طب سنتی تنقیه گوارشی است که در این روش مایعی به داخل روده فرستاده می‌شود و به همراه خود مواد زائد را دفع می‌کند و پس از آن شخص احساس سبکی می‌کند.
• بوئیدن بوهای خوش برای تقویت مغز و برای رفع انواع سرگیجه‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد.
• در افراد دموی (با غلبه خلط دم) حجامت و فصد تحت نظر پزشک متخصص می‌تواند مفید باشد.

اگر دچار سرگیجه شدیم چه نکاتی را رعایت کنیم؟

1. ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید.
2. اگر در حال راه رفتن هستید، سعی کنید به جایی تکیه دهید یا در جای مناسبی بنشینید تا از خطر افتادن در امان باشید.
3. به هیچ عنوان چشمان خود را نبندید و سعی کنید به یک نقطه ثابت نگاه کنید، زیرا در سرگیجه‌هایی که مربوط به گوش داخلی هستند با نگاه کردن به یک نقطه ثابت، تا حدودی علائم سرگیجه کاهش یافته و تعادل تا حدی برقرار می‌شود.
4. هنگام برخواستن از خواب، بلافاصله و با شدت از جا بلند نشوید، کمی بنشینید و سپس برخیزید.
5. برای پیشگیری از «بیماری مسافرت یا ماشین گرفتگی» که با سرگیجه بروز می‌کند، باید، حین سفر مطالعه نکنید و از چرخش سر به اطراف پرهیز کنید.
6.  از انجام ورزش‌های سنگین، ورزش‌های همراه با وسایل چرخشی که موجب فشار خون بالا، غلظت خون و ضربه به سر می شوند کمتر استفاده کنید.
7. مصرف نمک و سردیجات را محدود کنید.
8. به طور متعادل و آرام ورزش کنید، مانند پیاده روی
9. اگر سرگیجه با تهوع همراه نشود می توانید شربت آبلیمو عسل یا زنجبیل را همراه چای و عسل بنوشید.
10.  به طور کلی می‌توان بابونه و اسطوخودوس  را با هم دم و در حد متعادل مصرف کرد.
11. اگر کم خونی موجب سرگیجه شود افراد می‌توانند از گوشت گوسفند و عدس به همراه گلپر و از سبزیجات مثل اسفناج جعفری، همراه غذا استفاده کنند.

توصیه ها و تدابیر کمکی طب سنتی برای بهبود سرگیجه

برخی از سرگیجه‌های خفیف و آن هایی که به هنگام بلند شدن از رختخواب یا بلند شدن ناگهانی از یک حالت خوابیده یا نشسته ممکن است رخ بدهند را با رعایت چند توصیه و نکته ساده می‌توان تا حدودی برطرف کرد از جمله:

نوشیدن آب

آب، یکی از عناصر ضروری برای خلاص شدن از شر سرگیجه است، از دست دادن آب بدن، یکی از علل اصلی سرگیجه است و در نتیجه مصرف آب کافی، باعث رفع مشکل سرگیجه می‌شود.

 تنفس

تنفس درست می‌تواند، شما را از مشکل سرگیجه تسکین دهد.

• از یک تا پنج در حال دم بشمارید، و باز هم از پنج تا یک در هنگام بازدم.
• در این فرایند، سعی کنید شکم خود را از هوا پر کنید، تصور کنید که یک مکان، زیر دیافراگم شما وجود دارد که باید آن را پر کنید.
• این، در واقع روند تنفس عمیق است و مقدار کافی اکسیژن را برای مغز فراهم می‌کند و بنابراین سیستم عصبی را شل می‌کند و برای سرگیجه مفید می‌باشد.

تمرینات ورزشی

تمرینات ساده، می تواند در حل مشکل پیچیده سرگیجه مفید باشد. همه چیزی که باید انجام دهید، این است که:

1. تمرین اول: صاف ایستاده و گردن خود را در هر دو جهت عقربه‌های ساعت و برعکس به آرامی حرکت دهید.
2. تمرین دوم: به طور یکسان، شما می‌توانید ایستاده و متمرکز در یک نقطه ثابت و به سادگی چشم خود را باز و بسته کنید.
3. تمرین سوم: مستقیم به جلو نگاه کنید و بر روی یک مربع کوچک رنگی یا یک دکمه که در مقابل تان قرار دارد تمرکز کنید، بر روی این نقطه تمرکز و صبر کنید تا متوقف شود، نگاه خود را به هدف حفظ کنید و به آرامی سرتان را از یک طرف به سمت دیگر حرکت دهید. به تدریج سرعت حرکت سر خود را افزایش دهید اما اگر احساس سرگیجه می‌کنید آرام باشید و به حرکت سر خود برای یک دقیقه ادامه ندهید.
4. تمرین چهارم: برای رهایی از سرگیجه و حالت تهوع به مدت 4 تا 5 ثانیه نقطه ای که 3 انگشت زیر مچ شماست را تحت فشار قرار دهید.

ماساژ

• ماساژ، گردش خون را در بدن افزایش می‌دهد، بنابراین سیستم عصبی را آرام می‌کند، که می‌تواند مشکل سرگیجه را نیز درمان کند.
• با استفاده از روغن کنجد یا روغن اسطوخودوس قسمت ملاج سر و گیجگاه را هر شب قبل از خواب ماساژ دهید.

قرار دادن سر بین زانوها

در حالت بروز سرگیجه می‌توانید، روی یک مبل یا صندلی بنشینید و سرتان را پایین بیاورید تا بین زانوهای شما قرار بگیرد. این کار باعث می‌شود جریان خون به سمت مغز برود.

خوب خوابیدن

خستگی می‌تواند به کاهش تدریج عملکرد شناختی منجر شود. بسیاری از افرادی که از عارضه سرگیجه مزمن رنج می‌برند از مسائل خواب نیز شکایت دارند؛
بنابراین اگر بخواهید هنگامی که بیدار می شوید احساس خوبی داشته باشید، مطمئن شوید که در ساعت مناسبی می خوابید.

استشمام

استشمام کردن رایحه‌ها و بوهای گرم مانند بوی گل محمدی،عطر یاس، عطر گل نرگس، عطر گل مریم. این روش شاید ساده باشد اما تاثیر زیادی در درمان سرگیجه دارد.

عدم مصرف نمک

همانطور که در بالا ذکر شد، کم آبی شدن یکی از علل اصلی سرگیجه است؛
بیشتر بودن نمک در بدن شما باعث می‌شود که آب بیشتری احتباس شود و باعث ایجاد یک احساس یا توهم کم آبی در بدن می‌شود.
اگر به طور مرتب به سرگیجه مبتلا شوید، سعی کنید مصرف سدیم را در خود کاهش دهید.

منبع: گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع (برگرفته از گفته‌های دکتر سید مهدی میرغضنفری و دکتر راحله حسنی)