جامع ترین مقاله در مورد خواص سیاهدانه (سیاه دانه)

معرفی سیاهدانه

سیاهدانه دانه ای معجزه گر است که از حدود 3000 سال پیش در طب های مختلف استفاده داشته است. سیاهدانه با نام های انگلیسی Corncockle ، Common corncokle ، wild sawager ،  bastard nigella ، Nigella Sativa  دانه گیاهی گلدار است که در طب سنتی ایران دارای کرسی دائمیست و در اکثر نسخ طبیبان و حکما وجود دارد.

این دانه معجزه گر را با نام های دیگری مانند سیاه‌دانه، سیاوله، سیه‌دانه، سیاه‌تخمه، گیل نیک، علف چنگ، سیاهدانه گندم، ارکل چمن اوتی، سیاه تخمه گندم، سونیچ سیاه، سنوخ سیاه، کمون اسود، شهنیز، شنیز، شونوز، شونیز بیابانی، شنز، شینیز، سنیز، شویز، کمون هندی،گرنج‏، نان‌خواه، نانخه، نانخاه، نانوخیه، شونیز، کبودان، حبه سودا، غرفج، خونجک، تشمیزج، بشمه، بوغنج، بزغنج، سیاه‌بیرغ، شنبیذ، شونانا، کالنجی و قالیز نیز می شناسند و در هند به آن کلونجی و به عربی به آن حبه البراکه، حبهالمبارکه، حبهالسودا و حبهالخضراء و به ساقه آن سیسارون گویند.

از گیاه سیاهدانه به شکل عصاره، روغن و مصرف دانه های آن می توان بهره برد. سیاه‌دانه در آشپزی و تولید نان‌های ایرانی و انواع خاصی از پنیر مورد استفاده است.

ریخت شناسی گیاه سیاهدانه

گیاه سیاهدانه گیاهی است پوشیده از کرکهای ظریف با گل های بسیار زیبا به رنگ سفید مایل به سبز یا آبی، با غلاف خارجی و بذر قابل تشخیص که به خانواده آلالگان یا چلیپاییان ( Ranunculaceae ) تعلق دارد. گل های آن در انتهای ساقه قرار دارند و گل های آن 5 الی 8 گلبرگ‌ دارد و دانه‌های سیاه‌رنگ، خمیده و سه لبه آن در برگه‌های وسط گل در غلافی که آن ها را احاطه کرده است جای گرفته اند.

این گیاه حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و دارای میوه‌ای سه‌ قسمتی و بزرگ و کپسول‌مانند است که حاوی تعداد زیادی بذر است. این بذرهای سیاه، به‌عنوان ادویه یا یک افزودنی در صنایع غذایی از جمله در آشپزی و قنادی، مورد استفاده هستند.

خاستگاه سیاهدانه

این گیاه بومی مناطق گرم و خشک است. در کشورهای حوزه مدیترانه، اروپای شرقی، جنوب اروپا و جنوب کشورهای حوزه ی بالکان، کشورهای بلغارستان، قبرس، رومانی و غرب آسیا و کشورهای ایران، ترکیه، هند، پاکستان، مصر و عراق است اما امروزه در مناطق دیگری از اروپا و آسیا نیز می‌روید. در ایران این گیاه به‌ ویژه در اراک و اصفهان به فراوانی می‌روید.

ترکیبات شیمیایی سیاهدانه

سیاهدانه سرشار از پلی‌فنل‌ها و توکوفرول‌ها است و روغن آن شامل اسیدهای لینولئیک، اولئیک، پالمیتیک و استئاریک است.

تیموکینون همراه با مشتقات آن مانند تیموهیدروکینون و تیمول مهم‌ترین مواد دارویی سیاهدانه است که به‌طور فراوان در سیاهدانه یافت می‌شود.

۳۲ تا ۴۰ درصد از وزن سیاهدانه از روغن تشکیل شده‌است. این روغن حاوی اسید لینولئیک مزدوج، اسید اولئیک و پالمیتیک اسید است. از دیگر ترکیبات موجود در سیاهدانه می‌توان نیگلیدین، نیگلسین، نیگلیمین، تیموکینون، سیمن، کارواکرول، تیمول، آلفا پینن، بتا پینن، و چند نوع پروتئین و آلکالوئید دیگر را نام برد.

سیاهدانه همچنین حاوی مواد معدنی سدیم، پتاسیم، فسفر، آهن، کلسیم، منیزیم، و ویتامین ها و مواد ضد حساسیت و آرامبخش و ضد درد می باشد.

طبع دانه و روغن سیاهدانه

مزاج سیاه دانه گرم و خشک است و با توجه به گرمی زیاد آن، در گرم مزاج‌ها باید با احتیاط مصرف شود.

خواص دانه سیاهدانه

1. دارای خواص آنتی‌اکسیدانی.
2. پیشگیری و درمان سرطان.
3. درمان دیابت.
4. درمان دندان درد.
5. درمان احتقان بینی.
6. پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی.
7. کمک به لاغری و درمان چاقی.
8. ضد میکروب.
9. منضج است (اخلاط فاسد را آماده دفع میکند).
10. ضد التهاب.
11. درمان تیروئیدیت هاشیموتو نوعی التهاب مزمن تیروئید.
12. درمان التهاب و عفونت گلو و لوزه‌ها.
13. تقویت دستگاه ایمنی بدن.
14. ضد فشار خون بالا.
15. مشکلات گوارشی از جمله نفخ و اسهال.
16. درمان اختلالات قاعدگی و تنظیم سیکل قاعدگی.
17.  فعال سازی هورمون‌های زنانه.
18. بهبود درد زایمان و رحم.
19. جالی است (پاک کننده).
20. رقیق کننده همه خلط هاست.
21. کاهش شدت زخم معده و ترشح اسید معده.
22. کاهش علائم و عوارض یائسگی.
23. درمان آرتریت.
24. مدر.
25. درمان پروستات یا حصر البول یا سخت ادرار کردن.
26. درمان جوش‌های زیرپوستی و جوش‌های چرکی.
27. درمان آنفلوانزا.
28. بهبود اختلالات خواب.
29. بهبود افسردگی و بسیاری از اختلالات عصبی دیگر.
30. کاهش تری‌گلیسرید و کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب.
31. کنترل اشتها.
32. پاک کننده کبد.
33. درمان آسم سرفه، خس‌خس و عملکرد ریه‌ها.
34. افزایش تعداد و حرکت اسپرم‌ها و درمان ناباروری در مردان.
35. بهبود تورم (التهاب) ورید ناشی از داروهای ضد سرطان.
36. تقویت حافظه.
37. درمان نفخ شکم و گاز معده.
38. کاهش علائم سوء هاضمه.
39. کاهش تشنج در کودکان مبتلا به صرع با مصرف عصاره سیاهدانه.
40. درمان عفونت دستگاه گوارش ناشی از هلیکو باکتر پیلوری.
41. درمان سرطان گلبول‌های سفید خون (لوسمی).
42. سندرم متابولیک.
43. افزایش دهنده شیر.
44. ضد بلغم معده نیز هست.
45. درمان دبیله (عفونت آپاندیس).
46. بهبود بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD.
47. ترک اعتیاد به مواد مخدر مانند هروئین، مورفین و سایر داروهای افیونی.
48. سیاه دانه سبب گرمی بخشیدن به بدن و خشک کردن رطوبات می‌شود.
49. برای سرفه‌های سرد و ناشی از بلغم، نزله سرد، برونشیت، رفع زکام و تسکین درد سینه و ریه مفید است.
50. در درمان بیماری‌های سرد بلغمی بسیار مفید است و سبب رفع سردی و رطوبت مغز می‌شود.

روش های مصرف دانه سیاهدانه

• مخلوط آن با عسل به منظور درمان تنگی نفس و شکستن سنگ کلیه موثر است. (این ترکیب بسیار گرم است و در فصول گرم و افراد گرم مزاج باید با احتیاط باشد).
• مصرف پودر آن همراه با سرکه باعث دفع انواع کرم های دستگاه گوارش می شود.
• به همراه عسل و روغن محلی باعث کاهش درد رحم در ایام نفاس می‌شود.
• تخم سیاه دانه و روغن کنجد بهترین ماسک برای درمان جوش‌های زیرپوستی و جوش‌های چرکی است.
• سیاه‌دانه و سیر را روی میخچه پا ضماد کنید تا برطرف گردد. برای از بین بردن میخچه، سیاهدانه و سیر را به اندازه مساوی بکوبید و روی محل میخچه قرار دهید و بگذارید تا سه ساعت بماند. هر روز این کار را  به‌ مدت یک هفته تکرار کنید.
• جویدن آن بصورت ناشتا باعث آزادسازی ماده‌ای به نام تیموکیتون می‌شود که خواص ضد تشنجی داشته و می‌تواند زمان شروع تشنج را به عقب انداخته و علاوه بر آن مدت زمان تشنج را کم کند.
• برای تسکین درد مفاصل یک قاشق غذاخوری سیاهدانه آسیاب‌شده را با نصف فنجان روغن زیتون ترکیب کرده و مخلوط را روی نواحی که درد دارید بمالید.
• جویدن سیاه دانه صبح ناشتا باعث خروج مواد شیمیایی و سمی از کبد می‌شود.
• اگر تصمیم به کاهش وزن دارید، جویدن سیاه دانه صبح ناشتا را فراموش نکنید. همچنین برای لاغری و کاهش وزن می توانید موارد زیر را انجام دهید:
  • چند قطره روغن سیاه دانه را به یک کاسه ماست اضافه کنید و 3 تا 4 بار در هفته میل کنید.
  • می‌توانید روزانه مقدار کمی از آن را صبح ناشتا بجوید تا تاثیر آن را در لاغری و کاهش وزن به مرور زمان مشاهده کنید.
  • سیاه دانه را می‌توانید بصورت دمنوش استفاده کنید. کافیست یک قاشق از آن را با آب جوش شانده و سپس همراه با عسل میل کنید. این دمنوش علاوه بر رفع سرماخوردگی و تقویت سیستم گوارشی به کاهش وزن نیز کمک خواهد کرد.
  • همچنین می‌توانید با اضافه کردن سیاه دانه به پنیر صبحانه خود، فیبر کافی را دریافت کرده و تا مدت طولانی احساس سیری کنید.
• جویدن سیاهدانه ناشتا باعث افزایش شیر مادر، از بین رفتن نفخ شکم و گازهای معده می شود.
• غرغره کردن جوشانده سیاهدانه و سرکه می‌تواند درد دندان را کم و استحکام دندان‌ها را بیشتر کرد.
• دمنوش سیاهدانه را صبح‌ها پس از صبحانه و یا شب‌ها پس از صرف غذا میل کنید.

خواص روغن سیاهدانه

1. درمان درد پستان در دوران قاعدگی.
2. درمان پیسی، بَرَص، لک‌ و پیس یا ویتیلایگو.
3. درمان بیماری تب یونجه.
4. درمان اگزما (درماتیت آتوپیک) و خارش پوست.
5. درمان هپاتیت C.
6. کاهش ریزش مو.
7. تقویت پوست سر.
8. تحریک رشد مجدد مو.
9. حالت‌دهنده و نرم‌کننده موی سر.
10. بهبود گردش خون در ناحیه سر.
11. تسکین درد زانو ناشی از آرتروز.
12. کاهش درد و سفتی بیماران آرتریت روماتوئید (RA).
13. خشکی بینی در افراد مسن.
14. درمان زکام و سینوزیت.
15. تقویت قوه باه (نیروی جنسی)
16. کاهش سیاهی زیر چشم.
17. خواص ضدالتهابی روغن سیاه دانه به کاهش علائمی مانند سوءهاضمه، حالت تهوع، نفخ، استفراغ، اسهال یا یبوست کمک می‌کند.
18. اگر از خستگی دائمی رنج می‌برید صبح‌ها چند قطره روغن سیاه دانه، عسل و چند برگ نعناع به چای اضافه کرده و میل نمایید. مصرف این ترکیب در ۱۰ روز انرژی ازدست‌ رفته‌ شما را برمی‌گرداند.

مصلح سیاهدانه

• مصلح و بهبود‌دهنده خواص و مزاج سیاه دانه کتیرا است.
• همچنین در سرکه خیساندن سیاه دانه نیز باعث اصلاح آن می‌شود.

تداخلات دارویی سیاه دانه

• کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی را مصرف می‌کنند، باید در خوردن این گیاه احتیاط کنند. سیاه دانه ممکن است سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و این مسئله اثربخشی داروهای کاهش‌دهنده سیستم ایمنی را کم می‌کند.
• به دلیل آن که داروهای دیابت و سیاه دانه، هر دو باعث کاهش قند خون می‌شوند. این امکان وجود دارد که فرد، دچار افت شدید قند خون شود، بنابراین باید دوز داروی دیابت تغییر کند.
• سیاهدانه ممکن است باعث جلوگیری از لخته شدن خون شود، بنابراین مصرف این گیاه به همراه داروهای ضدانعقاد خون، احتمال کبودی و خونریزی را بالا می‌برد.
• مصرف سیاهدانه با داروهای کاهش فشارخون، باعث افت بیش از حد فشارخون می‌شود. پس اگر از این نوع داروها استفاده می‌کنید، میزان خوردن این گیاه را کم کنید.
• سیاهدانه ممکن است باعث خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود. داروهایی که باعث خواب‌آلودگی می‌شوند، آرام‌بخش نام دارند. استفاده این گیاه به همراه آرام‌بخش موجب کسلی و خواب‌آلودگی بیشتر می‌شود.
• سیاهدانه می‌تواند سطح پتاسیم را کاهش دهد. همچنین قرص‌های ادرارآور هم سطح پتاسیم را کم می‌کنند. پس مصرف این دو باهم، سطح پتاسیم را بسیار پایین می‌آورند.
• داروهای که سطح سرتونین (Serotonin) را در مغز افزایش می‌دهند با سیاهدانه تداخل دارد. این گیاه سطح سرتونین را بالا می‌برد و نباید با داروهایی که همین اثر را دارند، مصرف شود. این مسئله ممکن است عوارض جانبی جدی از جمله مشکلات قلبی، تشنج و استفراغ ایجاد کند.

موارد احتیاط و منع مصرف سیاهدانه

• استفاده بدون تجویز سیاهدانه می‌تواند موجب کاهش حجم منی در گرم مزاجان گردد لذا این افراد باید از مصرف خودسرانه آن به شدت پرهیز کنند.
• مصرف افراطی سیاهدانه، برای کلیه‌ها مضر است.
• سیاهدانه از داروهای قاعده آور است و باعث شروع قاعدگی می‌شود پس در زمان حاملگی منع مصرف دارد زیرا داروهای قاعده آور می‌توانند موجب سقط جنین شوند.
• تحت هیچ شرایطی نباید به کودکان بیشتر از مقادیر توصیه شده، سیاه دانه بدهید.
• در گرم مزاج‌ها باعث حالت سیاهی رفتن چشم هنگام برخواستن می‌شود.
• در مصرف سیاهدانه در دوران بارداری و شیردهی باید احتیاط شود.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع