یکی از با شکوه ترین و البته سخت ترین مراحل رشدی هر فرد، دوران بلوغ او می‌باشد. در این مرحله فرد نه در دوران خردسالی است و نه در دوران بزرگسالی، کم کم از کودکی فاصله می گیرد تا بزرگ شود. کودک کم توان دیروز، حالا احساس قدرت می کند و خود را بزرگ می بیند. دچار تغییرات غیرقابل پیشگیری شده، پرخاشگر و خشمگین می‌شود؛ والدینی که نوجوان در حال بلوغ دارند، باید سطح اطلاعات و آگاهی های خودشان را نسبت به بلوغ و تغییراتی که در نوجوان ایجاد می‌کند، بالا ببرند تا بتوانند به او کمک کنند این دوران را به خوبی سپری کند.
بلوغ چیست؟
- بلوغ به تغییراتی گفته می‌شود که در سنی خاص برای افراد اتفاق می‌افتد به طوری‌که خصوصیات جسمی و روحی و روانی متفاوتی نسبت به قبل پیدا می‌کنند.
- این تغییرات هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان قابل شناسایی هستند.
- سن بلوغ به طور نرمال برای دختران در حدود 9-10 سالگی و برای پسران در سن حدود 13-14 سالگی اتفاق می‌افتد.
- و این بحران از حدود 9 الی 19 سالگی در دختران و حدود 13 الی 19 سالگی در پسران ادامه خواهد داشت.
- حال اگر سن بلوغ از آنچه گفته شد زودتر اتفاق افتد، بلوغ زودرس و اگر دیرتر اتفاق بیفتد بلوغ دیررس اتفاق افتاده است.
- علائم بلوغ زودرس در همه افراد به یک شکل نیست و به مزاج پایه بستگی دارد.
- در کل مزاج سنی دوره بلوغ گرم است و همه افراد با هر مزاجی، تا حدی علایم گرمی را نشان می‌دهند.
- همین طور مزاج جنس را باید در نظر گرفت، مردها نسبت به زن‌ها به طور کلی مزاج گرم‌تر و خشک‌تری دارند.
دوران بلوغ با چه علائمی همراه است؟
علائم بلوغ عبارتند از:
- رشد قدی
- تغییر شکل بدن
- تغییر چهره، هیکل و صدا
- رشد مو در نواحی زیر بغل و ناحیه تناسلی، قفسه سینه و صورت
- رشد غدد شیری پستان در دختران
چه عواملی بر بلوغ تأثیر می‌گذارند؟
- در اقلیم‌های گرمسیری بلوغ کمی زودتر اتفاق می افتد مخصوصاً در مناطق با اقلیم گرم و تر (استوایی) مانند مناطق جنوبی و مرکزی ایران.
- در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی بلوغ زودتر اتفاق می افتد.
- نور زیاد مانند گرمای زیاد بلوغ را تسریع می‌کند.
- از نظر جثه، احتمال ابتلا به بلوغ زودرس در افراد با اضافه وزن بیشتر است.
- مصرف بیش از اندازه گرمی‌جات می‌تواند باعث بلوغ زودرس شود؛ تندی‌ها، شوری‌ها و شیرینی‌ها مزاج گرم دارند.
- بحث ارث و ژنتیک هم همیشه مطرح است، چنانچه سابقه بلوغ زودرس در خانواده فرد وجود داشته باشد، احتمال آن بالا می‌رود.
در هنگام بلوغ چه تغییراتی در فرد ایجاد می‌شود؟
- تغییراتی در مغز و به دنبال آن در هورمون‌ها اتفاق می افتد که باعث بلوغ می‌شود.
- هورمون‌های ترشح شده از هیپوفیز روی غدد جنسی تأثیر گذاشته و باعث ترشح هورمون‌های جنسی می‌شود (تستوسترون در مردها و استروژن و پروژسترون در زن‌ها).
حال این هورمون‌ها با تأثیر روی بافت‌های بدن تغییراتی را ایجاد می‌کنند از قبیل :
- رشد عضلات، تغییرات در حنجره و تارهای صوتی و صدا، رشد موها در بخش‌هایی از بدن، تأثیر روی روحیات و خلق و خوی (تندخو، حساس، پرخاشگر، بی خواب، ترسو و غیره که در افراد مختلف متفاوت است)،
- تأثیر روی هورمون‌های تیروئید و غدد فوق کلیوی و افزایش هورمون استرس، بوی بد عرق به دلیل تغییر ترکیب آن، تغییر ترشحات بدن، جوش‌ها و دمل‌های پوستی، تلخی صبحگاهی دهان
بیشتر بخوانید!
تغییرات بلوغ در مزاج های مختلف
- در این دوره به طور کلی علایمی از قبیل غلبه حرارت، صفرا، تا حدی غلبه سودا و گاهی غلبه دم اتفاق می افتد.
- گاهی فردی علایم و نشانه‌های بلوغ را به شکل کامل نشان می‌دهد و فردی دیگر نه که این تفاوت‌ها به مزاج پایه آن فرد بر می‌گردد.
- به عنوان مثال افراد با مزاج سرد و خشک ممکن است دچار کابوس‌های شبانه، فوبیا و ترس شوند.
- در افراد با مزاج سرد و تر ممکن است خجالت بیش از اندازه مشاهده شود و حتی ممکن است فرد منزوی شود.
تدابیر طب سنتی برای پیشگیری از بلوغ زودرس و گذران بلوغ بدون دردسر در دختران و پسران
برای رسیدن به هدف در رابطه با پیشگیری از ایجاد بلوغ زودرس و همین طور به بلوغ رسیدن بدون دردسر در دختران و پسران، باید روی سته ضروریه (شش اصل ضروری برای سالم ماندن) کار کرد.
- افراد با مزاج پایه گرم (مخصوصاً افراد با مزاج گرم و تر) احتمال بلوغ زودرس بیشتر دارند و معمولاً این افراد به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های گرم نیز علاقه دارند که بایستی کمتر مصرف شود.
- در سنین بلوغ به طور کلی، خوراکی‌های با مزاج گرم که صفرا و دم را زیاد می‌کنند باید کمتر مورد استفاده قرار بگیرند، مانند گوشت قرمز، انواع ادویه، سس‌های تند، انواع پفک و چیپس (خوراکی‌های شور به طور کلی)، شیرینی‌جات و غیره.
- پسرها چون مزاج گرم‌تری دارند باید در مصرف گرمی‌جات دقت بیشتری کنند.
- حجامت برای افراد در سنین بلوغ توصیه می‌شود و می‌تواند بلوغ را به تأخیر بیاندازد، مگر در بچه‌هایی که مزاج پایه‌ای سرد دارند و یا اینکه بدنی ضعیف و لاغر دارند که نباید حجامت کنند.
- حرارت و صفرا می‌تواند در افراد در سن بلوغ ایجاد آفت در دهان بکند که درمان آن پرهیز از خوردن گرمی‌جات، مصرف خنکی‌جات، و دهانشویه با سرکه، جوش شیرین یا آب انار است.
- انواع خوردنی‌ها که برای افراد در سنین بلوغ توصیه می‌شود عبارتند از: انواع ماهی (بهتر است به صورت کبابی مصرف شود)، میوه، ماست و دوغ و لبنیات، کاهو و سکنجبین، ریواس، سرکه و آبغوره و آبلیموی تازه، انار، نوشیدنی‌هایی با ترکیباتی از قبیل خیار، سکنجبین، خاکشیر، تخم شربتی، اسفرزه، آب لیموی تازه، ریواس که بهتر است برای خنک شدن در یخچال گذاشته شود تا یخ به آن اضافه شود چون یخ ایجاد سودا می‌کند.
- گل بنفشه و گل پنیرک در آب سرد و گل ختمی در آب گرم ملین‌های خوبی هستند که روی صدا هم موثرند.
- در بحث خواب و بیداری، فرد باید سعی کند که شب‌ها زودتر بخوابد و صبح‌ها زوتر از خواب برخیزد.
- خواب روز باید تا حد امکان کم شود تا زود خوابیدن در شب میسر شود.
بیشتر بدانید!
- خواب روز سودا را افزایش می‌دهد که فکر و خیالات (از جمله افکار جنسی) را بالا می‌برد. خواب باید کافی باشد،
- چراکه خواب کم مزاج را رو به گرمی و خشکی می‌برد، فکر و خیالات (از جمله جنسی) در پی دارد و بلوغ را تسریع می‌کند.
- توصیه می‌شود که اتاق بچه‌ها در این سنین پر نور نباشد (اتاق‌های شمالی و شرقی بهترین گزینه‌ها هستند). در انتخاب رنگ اتاق بهتر است از رنگ‌های تند محرک (قرمز، نارنجی، زرد، صورتی) استفاده نشود.
- رنگ‌هایی که در طبیعت موجوداند اکثراً مزاج خنک دارند و آرامش بخش‌اند مانند آبی، سبز و رنگ‌های تیره.
- نور اتاق بهتر است به سمت سفید برود.
- رنگ لباس‌ها هم بهتر است ملایم باشد. در اقلیم‌های خشک بهتر است بخوری خنک در فضای خانه روشن باشد.
- توصیه شده است که افراد در این سنین از عطرهای خنک استفاده کنند.
- فعالیت‌های بدنی مخصوصاً اگر این افراد اضافه وزن دارند باید حتماً در برنامه هفتگی قرار بگیرد چراکه افزایش وزن خود باعث بلوغ زودرس می‌شود.
- احتباس (نگه داشتن مواد ضروری در بدن) و استفراغ (دفع مواد زاید از بدن) باید به خوبی انجام شود؛
- یبوست نباید داشته باشد، استفاده از ملین‌های خنک در این افراد توصیه می‌شود.
با سپاس از همکاران محترم آقای د کتر سید مهد ی میرغضنفری و خانم دکتر راحله حسنی
