یک مشکل بسیار نگران کننده برای بسیاری از زنان باردار؛ تهوع و استفراغ دوران بارداری است. این مشکل که به ویژه در سه ماهه اول بارداری و در هنگام صبح شایع تر است؛ علاوه بر اذیت و آزار روحی مادر باردار، در صورت شدید بودن می‌تواند با تغذیه صحیح وی تداخل داشته و نهایتاً روی جنین اثرات منفی بگذارد؛ از این رو باید جدی گرفته شود. از این رو ما قصد داریم این پست از مجله اینترنتی طبایع را به این موضوع و راهکارهای رفع تهوع بارداری بپردازیم:
حالت تهوع و استفراغ صبحگاهی بارداری
این حالت آزادهنده معمولاٌ در هفته 6 بارداری آغاز و در هفته 12 به اوج می‌رسد و تا هفته 20 معمولاً از بین می‌رود ولی گاهی تا مدت بیشتری و یا تا اوخر بارداری ادامه می‌یابد.
عموماً این حالت تهوع در جنین دختر بیشتر از جنین پسر است.
علل عمده تهوع و استفراغ بارداری از دیدگاه طب سنتی
- افزایش مواد زاید در بدن به دلیل قطع خون قاعدگی در طی بارداری
- ریختن مواد زاید بدن به معده (به دلیل مشارکت بین معده و رحم)
- نیاز کم جنین به دم طمثی (خون قاعدگی) جهت تغذیه در سه ماهه اول بارداری
- وجود رطوبت ردی متعفن غیر خلطی در بدن زن باردار
تدابیر درمانی جهت رفع تهوع و استفراغ بارداری
توجه به حساسیت و اهمیت سلامتی مادر و جنین در بارداری حکمای طب سنتی توجه خاصی به این امر داشته و تدابیر و درمان های مختلفی در باب تهوع و استفراغ بارداری ذکر کرده‌اند. با توجه به علل ایجاد تهوع و استفراغ بارداری ، درمان باید شامل سه اصل کلی باشد که عبارتند از:
- کاهش تولید مواد زاید در بدن
- تقویت معده
- خارج کردن مواد زاید از معده و بدن
از جمله تدابیر و درمان‌های ذکر شده در کتب طب سنتی در باب تهوع و استفراغ بارداری می‌توان موارد زیر را برشمرد:
الف) کاهش تولید مواد زاید و اضافی دربدن
- ورزش ملایم و سبک، مانند پیاده روی آرام
- کاهش حجم غذای مصرفی و افزایش تعداد دفعات صرف غذا
- خوردن غذاهایی با هضم آسان (پرهیز از هر غذایی که منجر به نفخ و سنگینی می‌شود).
- نباید در یک وعده چند نوع غذا با هم مصرف شود.
- پرهیز از گرسنگی یا پرخوری زیاد
- عدم خوردن ماست، سالاد و نوشیدنی با غذا. نان و ماست را به عنوان وعده غذایی جداگانه میل کنید.
ب) اخراج مواد زاید از معده و بدن
- یبوست، اثری افزایشی بر تهوع و استفراغ مادر دارد و باید سریعاً درمان شود.
- ایجاد لینت مزاج با نوشیدن آب گرم همراه با قدم زدن و مکیدن یک قاشف مرباخوری کوچک انار شیرین یا ملس (ترش و شیرین) بعد از غذا.
- بوئیدن مواد خوشبو و پرهیز از بوهای شدید و تحریک کننده
ج) تقویت معده
- پاکسازی و تقویت دستگاه گوارش و بدن قبل از اقدام به بارداری باعث تقویت فم معده شده و مانع بروز حالت تهوع در زنان می‌شود.
- پیاده روی ملایم و روزانه به خصو صبح‌ها چه قبل از بارداری و چه بعد از بارداری
- امتناع از خوردن شیرینی‌ها
- پرهیز از غذاهای چرب و سرخ کردنی و پر ادویه
- اصلاح غذا و تلطیف آن: پرهیزها و غذاهای مناسب
- مادر در این دوره باید مطلقاً از مصرف غذاهایی که مخالف طبع و مزاج او هستند خودداری کند.
- ضمن رعایت مزاج بیمار، بهتر است که غذاهای گرمی سهم بیشتری از رژیم غذایی مادر را تشکیل دهند.
- از مصرف هرگونه غذایی که باعث نفخ یا سنگینی معده، ترش کردن و مانند آن‌ها می‌شود خودداری کنید.
- بهتر است مادر باردار از گرسنگی اجتناب کند.
- غذاهای پرچرب و سرخ کردنی و انواع غذاهای آماده از رژیم غذایی بیمار حذف شوند.
- مصرف ادویه در غذاها نیز به حداقل برسد.
- در این دوران بهتر است مادر در معرض بوهای تند و تیز از جمله بوی غذاها قرار نگیرد.
- مصرف مایعات (آب، دوغ، نوشابه، چای و …) از نیم ساعت قبل از غذا تا دو ساعت و نیم بعد از آن باید ترک شود.
د) مسکنات تهوع و استفراغ
هوای خانه باید تازه و برخوردار از تهویه کافی باشد (تنفس هوای پاک)، به مقدار کافی استراحت داشته باشد. تنش‌های روحی باعث تشدید مشکل هستند؛ لذا مادر باید هرگونه استرس را از خود دور کند (داشتن آرامش و ذهنی آرام)
1) مادر باردار دارای حالت تهوع صبحگاهی، صبح که از خواب بیدار شد، در تختخواب بنشیند و دست و صورت خود را همانجا به کمک همسر و با استفاده از پارچ و لگن بشوید (یعنی تا حد امکان از بستر بلند نشود و برای شستشو دست و صورت به دستشویی نرود مگر نیاز شدید و فوری به اجابت مزاج داشته باشد).
2) پس از شستشو، یک تکه یا چند تکه نان خشک یا نان سوخاری ساده را برداشته و به تنهایی و آرامی بجود و یا روی آن مقداری رب انار شیرین یا ملس بمالد و با آرامش و با حوصله حدود 5 دقیقه خوب بجود.
3) پس از چند دقیقه از بستر برخیزد و از هرگونه در معرض قرار گرفتن به بوی نامطبوع یا تحریک کننده دوری نماید و پس از 20 دقیقه، صبحانه میل کند.
4) بهتر است برخاستن از رختخواب به آهستگی انجام شود.
5) صبحانه می‌تواند شامل کمی نان برشته و مقدار کمی کره همراه با مربای به یا مربای سیب ملس یا بالنگ ترجیحاً از نوع خانگی باشد.
6) از مصرف مایعات و چای همراه صبحانه خودداری کند.
7) پس از یک ساعت می‌تواند مایعات موردنظر خود را کم کم با حجم نصف استکان یا یک چهارم لیوان هر پانزده دقیقه، نأمین کند. اگر این مایعات آب باشد بهتر است، آب ولرمی باشد که از جوشیدن حاصل شده باشد.
8) بهتر است به مدت ده روز از مصرف غذاهای با طبع سرد خودداری نماید و پس از آن نیز در مصرف آن‌ها، اعتدال را رعایت کند و کلاً سردیجات را همراه غذا میل نکند.
9) در آخر رفع علت‌های همراه مانند کم خونی یا ضعف قوا و … به همراه سبک زندگی سالم، به شدت توصیه می‌شود.
اگر تهوع و استفراغ بعد از غذا خوردن عارض شود؛ چه باید کرد؟
اگر تهوع و استفراغ بعد از غذا خوردن عارض شود، توصیه به استفاده از اشیای مطیبه (خوشبو) قابضه مانند «به»، استفاده از یک قاشق غذاخوری رب به بعد از هر وعده غذا توصیه می‌شود.
از دیگر توصیه‌های مفید، مصرف انار و دورریختن هسته آن، آب انار بدون هسته و کمپوت گلابی و سیب خانگی در حد حد متعادل است.
منو غذاهای مناسب در دوران بارداری
نکته: مصرف تمام غذاها حتی مفیدترین آن‌ها باید به اعتدال صورت گیرد.
وعده صبحانه
چای کمرنگ با بکساعت فاصله، نان برشته، کمی کره با مربا (به، سیب؛ هویج، بالنگ، انجیر، گلابی) یا کمی عسل
وعده ناهار یا شام
انواع خورشت : خورشت سیب درختی، خورشت به، خورش هویج، خورشت کدو سبز، خورشت فسنجان با بادام (و نه گردو)، خورشت خلال بادام، خورشت قیمه با لپه کم، خورشت ریواس، مصرف قرمه سبزی کم در سه ماه اول، آبگوشت ، نخود آب و …..
گوشت ها :گوسفند(گردن و سردست)، مرغ (کاهش مصرف در بارداری)، بوقلمون، میگو ، ماهی جنوب (کم)
برنج :آبکش، شوید پلو، شیرین پلو، آلبالو پلو، هویج پلو، ماش پلو / ادویه: نمک و زردچوبه/ حبوبات: ماش
روغن غذا: درصورت امکان روغن زیتون براي غذای آبپز و روغن ارده کنجد براي سرخ کردنی ها
رب غذا: رب انار شیرین (بعد از کشیدن غذا مانندسس به گوشت مالیده شود).
میان وعده
میوه: میوه های شیرین: میوه هایترش مناسب نیست. پوست تمام میوه ها گرفته شود، انگور بی دانه،کشکش، موز، انبه ، نارنج، لیموشیرین ،پرتقال شیرین، نارنگی،خربزه شیرین،توت سفید، خرما، نارگیل
میوه های خاص: مویز بی هسته درشت، به شیرین بصورت پخته، سیب (فالوده سیب: رنده سیب و شکر، آب سیب، شربت سیب) ،گلابی (یا فالوده گلابی: رنده گلابی و کمی شکر)، انار (آب انار شیرین یا ملس)، انجیر
میان وعده: بادام درختی خام، فرنی، حریره بادام، شیر برنج با عسل، شیرگرم با عسل یا خرما، سمنو، شیر بادام (آب و عسل و بادام میکس شده)،کاچی، جوانه‌ها، دمنوش به یا سیب یا آلبالو، فالوده سیب یا گلابی، حلواها مانند حلوای هویج از میان شیرینی‌ها بهتر است شیرینی‌هایی که بهترپخته شده‌اند مانند شیرینی زبان انتخاب شوند و از مصرف شرینی خامه‌ای پرهیز شود) زرده تخم مرغ عسلی (درصورت نگرانی از میکروب حصبه به صورت سفت میل کنید)، ماست شیرین، سیب زمینی پخته (درصورتی که اضافه وزن زیادی ندارید).
حرف پایانی…
در صورت عدم رفع مشکل تهوه و ویار با تدابیر بالا، تکمیل درمان با تدابیر اختصاصی، براساس خصوصیات فردی و عارضی هر فرد و با مراجعه به پزشک متخصص طب ایرانی حاصل خواهد شد.
آیا شما هم تهوع و استفراغ بارداری را تجربه کرده‌اید؟ چه تجربه‌ای برای کاهش یا درمان این مشکل داشته‌اید؟
