از علل تا درمان بی اختیاری ادرار از منظر طب ایرانی

بی‌ اختیاری ادرار کشنده نیست، اما عوارض جدی و ناخوشایند زیادی بر زندگی شخصی و اجتماعی مبتلایان گذاشته و در زنان بعد از زایمان سخت و یائسگی یا در شرایط استرسی، افراد با شاخص توده بدنی بالا و سالمندان، شیوع بیشتری دارد.
در کشور ما به دلیل تداخلی که بی‌اختیاری ادرار با آداب و سنن عبادی ـ مذهبی مبتلایان دارد، تقاضا برای درمان آن بیشتر است. بنابراین بر آن شدیم تا در قدم اول، بی‌اختیاری ادرار را از منظر طب سنتی ایران مورد بازبینی قرار داده و به تدابیر لازم برای کنترل و درمان آن بپردازیم.

تعریف بی اختیاری ادرار

عبارت است از شکایت از هرگونه از دست دادن غیر ارادی ادرار. بی‌اختیاری ادرار بیماری کشنده‌ای نیست، اما بیماری شایع و البته با اپیدمی خاموش است

علل گزارش کمتر از حد واقعی این اختلال عبارت است از:

• احساس خجالت در مبتلایان
• داشتن عقیده نادرست  که بی‌اختیاری ادرار جزء اجتناب‌ناپذیر روند سالخوردگی است.
• عدم آگاهی از وجود راهکارهای درمانی برای این معضل

این بیماری:

• در خانم‌ها بیش از آقایان دیده می‌شود.
• و در هر دو جنس در سنین بالاتر از شیوع بشتری برخوردار است.
• بی‌اختیاری ادرار یکی از علل وابسته‌شدن سالمندان به دیگران و از علل مهم سپردن سالمندان به مراکز نگهداری به حساب‌ می‌آید.

یک نوع دیگر بی اختیاری ادراری، نوع استرسی آن است یعنی ریزش ادرار به دنبال هر گونه زور زدن، سرفه و عطسه یا خنده.

معادل بی اختیاری ادرار در متون قدیمی طب سنتی

«خروج بول بلا اراده»، «سلس البول» و «بول فی الفراش» که به ترتیب به معنی دفع غیر ارادی ادرار، روان شدن ادرار و ادرارکردن در رختخواب یا شب ادراری
است، واژگانی است که در متون کهن طبی معادل بی اختیاری ادرار می‌باشد.

عوارض و پیامدهای ناشی از بی اختیاری ادرار

این بیماری از جنبه‌های مختلف، کیفیت زندگی مبتلایان از جمله فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سلامت روان و سلامت عمومی ایشان را مختل می‌کند، از جمله این پیامدها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• اختلال عملکرد جنسی
• انزواطلبی
• پرهیز از فعالیت‌های فیزیکی
• اجتناب از حضور در جامعه
• کاهش روابط اجتماعی
• کاهش اعتماد به نفس
• در بین زنان مبتلا،شیوع بالای بیماری‌های روانی از جمله افسردگی
• تداخل با آداب و مراسم مذهبی ـ اجتماعی و انجام عبادات واجب شخصی

از آسیب‌های جسمی و طبی ناشی از بی‌اختیاری ادرار هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت‌های قارچی و میکروبی از جمله سلولیت ناحیه پرینه و حتی زخم‌های فشاری آن ناحیه به دلیل رطوبت و تحریک مداوم پوست با ادرار
• افزایش احتمال سقوط و شکستگی در سالمندان مبتلا به دلیل مراجعات بیشتر به حمام و سرویس‌های بهداشتی برای آب کشیدن و تعویض لباس

مهمترین دلایل بی اختیاری ادرار از نظر طب سنتی

علل خارجی (بادیه)

• ضربه (مثل تصادفات)
• یا سقطه (مثل سقوط از بلندی یا زمین‌خوردن بیمار

که باعث دررفتگی مهره یا مهره‌های قرارگرفته به موازات مثانه شده و به واسطه آسیب به مبادی عضله مثانه (اعصاب و رباطات)، فعل آن عضله دچار اختلال شده و دیگر قادر به قبض و انسداد گردن مثانه نمی‌باشد.

علل داخلی (بدنی)

«خلع» یا دررفتگی مثانه: به معنی خارج شدن مثانه از جایگاه طبیعی‌اش می‌باشد. اسباب خلع مثانه :

• یا رطوبت است که باعث شل شدن رباطات مثانه شود.
• یا بادی (از جنس نفخ) است که در رباط بیفتد و باعث کشیده شدنش شود؛
• و یا ضربه به ستون فقرات کمری برسد و بعضی رباطات مثانه را پاره کرده و مثانه را به یک طرف مایل سازد.

وجود مرض در اعضای مجاور مثانه

اثر فشار رحم روی مثانه در دوران بارداری یا تجمع مدفوع در روده و یا ورم‌های بزرگ در رحم و ناف از این قبیل است.

 سردی و تری عارض بر مثانه و عضله آن

این علل یا منشأ بیرونی دارد مثل:

• آب و هوای سرد
• وزش بادهای شمالی سرد
• نشستن در مکان‌های سرد
• شغل خاص مثل ماهیگیران و سروکارداشتن مدام آن‌ها با آب
• استحمام مکرر با آب سرد
• نوشیدن مایعات سرد
• مصرف ترشیجات که سردکننده مثانه‌اند
• و وجود وسواس برای طهارت از نجاسات و کثرت استفاده از آب سرد در دستشویی

و یا منشأ درونی دارد، مثل:

• اطفال و کهنسالان که مزاج غالب بر بدن ایشان رطوبت است.
• وجود بیماری‌های سرد و مرطوب در کل بدن که مثانه را نیز تحت تأثیرقرار دهد.

 سوء مزاج عارض بر جرم مثانه

این سوء مزاج یا به دلیل سردی و تری (رطوبت) است که آن نیز به نوبه خود قوت مثانه را برای نگهداری ادرار کاهش می‌دهد.

یا ایجاد سوء مزاج گرم در مثانه که به واسطه آن جذب مایعات از تمام بدن به سمت آن افزایش یابد به ویژه اگر همزمان ضعف زمینه‌ای مثانه وجود داشته باشد.

استرخاء (ضعف یا شلی ارگان‌های لگنی و از جمله گردن مثانه)

ضعف در استحکام و عملکرد عضلات نگه دارنده کف لگن به دلیل سردی و رطوبت است که در نتیجه آن، انقباض گردن مثانه و نگهداری ادرار میسر نمی‌باشد و باعث ضعف قوه نگه‌دارنده ادرار توسط مثانه (ضعف ماسکه مثانه) می‌شود.

نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد:

در متون طبی قدیم بر سردی و تری مثانه و عضله آن به عنوان اصلی‌ترین عامل بی اختیاری ادرار، بیش از همه تأکید شده است، اما:

1) اگر ادرار پررنگ و همراه با سوزش باشد و گرمی مزاج و تشنگی وجود نداشته باشد و علائم بیمار با مصرف گرمیجات بدتر شود، سببش حرارت مفرط مثانه است و علاج این نوع، داروهای با مزاج سرد و دارای قوت قبض است. نگاه داشتن آلو بخارا، سماق، تمر هندی و دانه انار ترش در دهان به رفع تشنگی در
این موارد کمک می‌کند.

2) اگر رنگ ادرار سفید باشد و با سوزش همراه نباشد و بیمار تشنگی را مطرح نسازد و علائم وی با مصرف سردیجات بدتر شود، سببش سردی و ضعف مثانه و استرخاء و ضعف عضله آن می‌باشد.

پرهیزات غذایی افرادی که بی‌اختیاری ادرار دارند!

 افرادی که بی اختیاری  ادرار دارند باید از موارد زیر پرهیز یا به ندرت استفاده کنند:

• عدس
• ماهی
• ماکارونی و لازانیا
• قهوه
• نسکافه و چای
• ماست و دوغ و کشک
• قارچ
• مصرف زیاد میوه‌های آبدار مثل خربزه و هندوانه
• ترشی
• سماق
• گوشت گاو
• نان فانتزی
• سرکه و آبغوره

توجه:

از آنجا که اساس علاج از دیدگاه طب ایرانی درمان به ضد است. درمان بی اختیاری ادرار ناشی از فرط برودت مثانه و استرخای عضله آن، گرم کردن و خشک کردن رطوبات مثانه و عضله آن می‌باشد.

• روغن‌مالی موضعی ناحیه شکم و مثانه با روغن‌های گرم مانند بابونه، زنجبیل و … موثر است.
• بادکش زیر نظر و با مشورت پزشک متخصص طب سنتی، در کنار سایر تدابیر، گزینه خوبی است.
• ورزش‌های کف لگن مانند کگل به نوعی با افزایش حرارت در موضع و در نتیجه خشک کردن کف لگن منجر به رفع استرخا و تقویت عضله مثانه می‌شود.
• مصرف یکی یا دو مورد از این موارد مانند مربای زنجبیل، انجیر، مویز، کندر، مصطکی، چلغوز، عسل، جوزبوا، نارگیل، خولنجان، زیره سیاه، تخم و برگ خشک مورد، جوشانده پوست انار هم با توجه به مزاج، شرایط بدنی و با مشورت پزشک مفید است.
• بهترین توصیه برای این افراد، ترکیبی از عسل و کنجد می‌باشد که قبل از خواب شبانه میل شود.
• مصرف انجیر، مویز و نخوداب هم در بیماران مبتلا به بی اختیاری ادراری استرسی، با هدف تقویت عضلات کف لگن و اسفنکتر مثانه بسیار مفید است.

چند توصیه برای بی اختیاری ادرار 

• مایعات بین و بلافاصله بعد ازغذا مصرف نشود.
• همزمان مواد خام و پخته (مثل ماست ،ترشی ، میوه ها و سالاد با انواع خورشت ها و … ) مصرف نشود.
• هم­چنین باید توجه کرد در طول شب به ویژه چند ساعت قبل از خواب، مایعات کم­تری  نوشیده شود.
• بهتر است از خوردن هندوانه، مرکبات، ماست، دوغ و غذاهایی که خاصیت سرد دارند برای جلوگیری از بی اختیاری ادرار خودداری شود.
• بهتر است از خوردن مواد غذایی محرک مانند قهوه، فلفل، مواد کافیین‌دار، نوشابه‌های گازدار، کنسروها، غذاهای آماده و فست‌ فود خودداری شود.

در نهایت، مراجعه به متخصص طب سنتی، جهت رفع سوء مزاج مثانه و کلیه و پایداری درمان توصیه می‌شود.