بی‌خوابی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که بر کیفیت زندگی تأثیر به سزایی دارد و موجب به هم ریختن تنظیم‌های هورمونی می‌گردد. این بیماری در متون طب سنّتی ایران «سَهَر» نامیده می‌شود. بنابراین با توجه به میزان شیوع بالای این بیماری و عوارض جانبی داروهای خواب‌آور و افزایش تمایل مردم برای استفاده از داروهای گیاهی، این پست از مجله اینترنتی طبایع قصد دارد پیرامون بی‌خوابی و رفع آن با طب سنتی به بحث بپردازد.
عوارض ناشی از بی خوابی و کم خوابی
- غلبه خشکی بر مغز
- اختلال درهضم
- ضعف قوای بدن
- تیرگی و چروکیدگی پوست
- بروز بیماری‌های روانی
- داغ شدن بیش از حد بدن
- جوش زدن خصوصاً در صورت
- افت قابلیت‌های ذهنی
- خارج شدن از حالت اعتدال و تهدید سلامتی
- یبوست و خشکی دفعیات بدن
عادات غلط و نادرستی که موجب اختلال در خواب می شوند
از آن‌جا که خواب نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های بدن دارد، هر عامل و عادتی که موجب اختلال در خواب شود، به هم ریختن تنظیم‌های هورمونی و در نهایت بی‌خوابی را به دنبال خواهد داشت. از جمله این عادات می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- غذاخوردن نزدیک به زمان خواب (پُری معده)
- روشن بودن چراغ در هنگام خوابیدن
- استفاده از دستگاه‌های مغناطیسی مانند موبایل یا عدم حفظ فاصله این دستگاه‌ها با فرد در هنگام خواب
- تماشا کردن تلویزیون و هر وسیله‌ای که از خود نور تواید می‌کند در هنگام خواب
- نوشیدن قهوه و نسکافه و یا هر نوشیدنی کافئین‌دار در هنگام خواب
- مصرف غذاهای سرد و تر و شور و تند
- مصرف فست فود و غذاهای فرآوری شده در وعده شام
پرهیزات ضروری برای رفع بی‌خوابی
- از مصرف قهوه و نسکافه، سوسیس و کالباس، سرکه، سس، نوشابه و غذاهای نفاخ در شبهنگام و در وعده شام تا حدامکان پرهیز کنید.
- بیش از حد از ترشی‌ها، غذاهای شور و تند، چای سبز، شکلات، غذاهای آماده، سیر، سبزی شاهی و سُس‌های تند که موجب بروز بی‌خوابی می‌شود، استفاده نکنید.
- برای رفع بی‌خوابی‌های ناشی از غلبه خشکی، از موادغذایی بسیار شور و تند یا زیاد از حدشیرین که بی‌خوابی و خشکی بدن را تشدید میکنند، پرهیز کنید.
- از روشن کردن چراغ خواب در هنگام خواب که باعث اختلال هورمونی و افزایش هورمون کورتیزول می‌شود بپرهیزید.
- وسایلی مانند موبایل را در هنگام خواب، در فاصله حداقل ۳ متری خود قرار دهید.
- نزدیک به زمان خوابیدن، از تماشا کردن تلویزیون و هر وسیله‌ای که از خود نور منتشر می‌کند، پرهیز کنید.
درمان بی‌خوابی بدون عوارض با طب سنتی
- مصرف مواد غذایی رطوبت‌بخش برای رفع بی‌خوابی مفید است مانند مصرف دوغ بدون نمک یا شیر گرم در آخر شب.
- گلاب خواب‌آور است و برای بچه‌هایی که بی‌قرار هستند, گذاشتن دستمالی که به گلاب آغشته شده است, به رفع بی‌خوابی کمک می‌کند.
- مصرف شیربرنج به رفع بی‌خوابی کمک می‌کند و بهتر است که برای شیرین کردن آن از شکر سرخ استفاده شده و خلال بادام به نیز آن اضافه شود.
- مصرف کاهو با دارچین به رفع بی‌خوابی کمک می‌کند و از عوارض آن میکاهد.
- همچنین مصرف کاهو به عنوان یک داروی خواب آور، مسکن و ضد درد نیز مفید است و بهتر است برای این که باعث افزایش سردی و تری در افراد سن بالا و یا دارای مزاج بلغمی نشود، با سکنجبین مصرف شود.
- مصرف دمنوش استخدوس مفید است.
- یکساعت قبل از خواب، از عرقیجات گیاهی و دمنوش‌های آرامبخش بهارنارنج یا بادرنجبویه استفاده کنید.
طرز تهیه دمنوش بهارنارنج:
برای تهیه دمنوش بهار نارنج ابتدا باید آب را جوشاند و سپس حدود ۲ گرم از گل‌های خشک بهارنارنج را درون یک لیوان آب جوش ریخت و برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه اجازه داد روی بخار دم بکشد. سپس آن را از صافی رد کرده و نوشید. بهترین زمان برای مصرف این دمنوش یک ساعت قبل از خواب است.
طرز تهیه دمنوش بادرنجبویه:
برای تهیه دمنوش این گیاه که شباهت زیادی به نعناع دارد و یکی از اثرات مفید آن رفع بدخوابی و آرام‌بخشی است، توصیه می‌شود ۵ گرم از برگ بادرنجبویه را روی یک لیوان آب جوش ریخته سپس با قراردادن آن روی بخار، اجازه دهید برای ۱۵ دقیقه دم بکشد و سپس صاف‌کرده و آن را بنوشید.
- مداومت در استفاده از جوشانده جادویی و مرکب از پنج گیاه سنبل الطیب، گل گاوزبان، اسطوخدوس، بابونه، بادرنجبویه و لیمو عمانی به مدت دو هفته و یک ساعت قبل از خواب، انتخاب بسیار خوبی برای افراد بی‌خواب است. این جوشانده تحت عنوان چای خمسه یا خماس از بعضی از مطب‌های طب سنتی به صورت آماده قابل تهیه است.
- افرادی که به علت فکر و خیال و دغدغه دچار بی‌خوابی شده‌اند، به جای مصرف آرامبخشهایی چون اگزازپام، که عوارض خوابآلودگی در طول روز را به دنبال دارد، شب‌ها یکساعت قبل از خواب یک استکان دم کرده اسطوخودوس یا گل گاوزبان بنوشند تا صبح‌ها نیز سرحال برخیزند.
درمان موضعی طب سنتی برای رفع بی‌خوابی و عوارض آن
اطباء سنتی، در کنار تدابیر غذایی و داروهای سنتی خوراکی، انواع روش‌های استنشاقی و موضعی مصرف دارو مانند روغن‌مالی پیشانی، ملاج سر و کف پا، استعمال انواع آبزن‌ها، پاشویه و ماساژ کف پا را نیز برای درمان بی‌خوابی تجویز میکنند.
درحالی‌که در طب نوین اغلب، روش‌های خوراکی و شناختی _ رفتاری در درمان بی‌خوابی استفاده می‌شوند و درمان‌های موضعی کمتر به کار میروند اما به واقع استفاده از انواع روش‌های موضعی مصرف دارو در درمان بی‌خوابی در طب سنّتی موجب کاهش عوارض جانبی در مقایسه با روش خوراکی می‌شود و این امر می‌تواند راهگشای درمان در بسیاری از بیماران گرفتار عوارض جانبی داروهای طب نوین باشد.
برگرفته از توصیه‌های کارشناسان طب سنتی: دکتر مجید انوشیروانی، دکتر لیلا شیربیگی، دکتر محمد علی زارعیان، دکتر زهره فیض آبادی، دکتر روشنک قدس
