خاصیت گیاه دم شیر در طب سنتی

معرفی گیاه دم شیر

گیاه دم شیر گیاهی دارویی و معطر ( البته به معنای بوی خوش نیست، این گیاه برخلاف بقیه ی نعناها بوی نامطبوع و طعم تلخی دارد) و یک گونه از تیره نعناعیان است. دم شیر یکی از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است.

این گیاه با نام های دم  شیر قلبی، فراسیون القلب، ذنب الاسد و گندنای دشتی نیز شناخته می شوند. نام لاتین آن  Motherwort و نام علمی آن Leonurus cardiaca که در زبان یونانی به معنای دم شیر است. این گیاه از خانواده Lamiaceae می باشد.

از این گیاه در صنایع دارویی، غذایی ، آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. زمان گلدهی این گیاه خرداد تا مهر و زمان برداشت آن خرداد تا شهریور است. گیاهان در مرحله گلدهی از مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردارند. از سال دوم رویش دو بار در سال می توان محصول را برداشت کرد. مرحله اول، اواخر خردادماه و مرحله دوم اواسط شهریور ماه انجام می شود. گل های دم شیر سبب افزایش کمیت و کیفیت عسل می شود.

در طب سنتی ایران و هند و یونان قدیم از گیاه دم شیر قلبی برای رفع ناراحتی های فیزیکی و احساسی قلب نظیر تپش قلب و دپرسیون استفاده می کردند. در چین قدیم شهرت گیاه دم شیر قلبی مربوط به آثار آن برای عمر دراز بوده است. در اروپا ابتدا در روزگاران کهن از این گیاه به عنوان داروی دامپزشکی و برای درمان بیماری های گاوها استفاده می شده است.

در قرن شانزدهم این گیاه به عنوان دارویی برای بیماری های گاوها استفاده می کرده و در عین حال از همان زمان از این گیاه برای رفع نارسایی های قلبی انسان نیز استفاده می کردند.

ریخت شناسی گیاه دم شیر

دم شیر گیاهی است علفی و چند ساله با ساقه ای راست. ساقه آن چهارگوش، بلند و کم و بیش تو خالی است، که ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتی متر است.

برگ های آن متقابل و دارای بریدگی های عمیق است. هر قسمت از برگ نوک تیز دندانه دار و شکل کلی برگ پنجه ای است. برگ های پایینی گیاه نسبت به برگ های بالایی بزرگترند.  طول این برگ ها 6 تا 10 سانتی متر و کم و بیش پهن بوده و دارای 5  تا 7 بریدگی می باشد.  دمبرگ های برگ های پایینی نسبت به برگ های بالایی بلندتر است. برگ های بالایی و میانی کوچکتر و طول آنها به ذو تا چهار سانتی متر می رسد. سطح برگ ها از کرک های ظریفی پوشیده شده است.

گل های آن کوچک به رنگ ارغوانی یا صورتی مخلوط با سفید و کرکی می باشد که به طور گروهی شامل 8 تا 11 گل است بیشتر در محل اتصال برگ های فوقانی ساقه به محور ساقه در تابستان ظاهر می شود. گل ها بسیار کوچک، طول آن ها سه تا پنج میلی متر می باشد. روی هر ساقه 20 تا 25 چرخه گل مشاهده می شود.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی، به طول دو و ضخامت یک میلی متر بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است.

خاک های با بافت متوسط و با زهکش مناسب برای کشت این گیاه مطلوب است. دم شیر را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد. خاک های حاصل خیز و غنی از ترکیب های هوموسی، خاک های مناسبی برای کشت دم شیر است. ازت کافی نقش مهمی در افزایش عملکرد پیکره رویشی و بهبود کیفیت مواد موثره آن دارد.

کاشت دم شیر توسط بذر و یا از طریق رویشی صورت می گیرد. اوایل بهار زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک است. نشاء های حاصل را می توان در فصل پاییز (شهریور – مهر) همان سال به زمین اصلی منتقل کرد.

اواخر اردیبهشت ماه نیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی دم شیر است. در تکثیر رویشی، در زمان مناسب اقدام به تقسیم قطعات ریشه می شود. پس از خارج کردن بوته های دو تا سه ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی یا باکتریایی از خاک، آنها را به قطعات مناسب تقسیم و در زمین اصل کشت می کنند.

فاصله ردیف های کشت گیاه دم شیر بین 50 تا 70 سانتی متر و فاصله دو بوته در روی ردیف نیز 30 تا 40 سانتی متر مناسب است.

دم شیر گیاهی مقاوم به افات و بیماری ها است و تاکنون بیماری یا آفت خاصی بر روی این گیاه گزارش نشده است. برداشت محصول با قطع پیکره رویشی گیاه از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین انجام می شود.

پس از برداشت محصول ساقه های ضخیم و نامناسب را باید از بقیه اندام ها جدا نموده و سپس آنها را خشک کرد. اندام های برداشت شده را در سایه یا در خشک کن های الکتریکی می توان خشک کرد.

خاستگاه گیاه دم شیر

این گیاه در نقاط مرطوب، کوهستانی، کنار جاده ها و اراضی غیر مزروع به طور خودرو می روید. گیاه دم شیر بومی آسیا و اروپای جنوب شرقی است، اما اکنون در سراسر جهان یافت می شود. در ایالات متحده، آن را یک گونه مهاجم در نظر می گیرند. در ایران در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور ، مانند دماوند یافت می شود.

ترکیبات شیمیایی گیاه دم شیر

گیاه دم شیر حاوی ترکیبات گیاهی متعدد با خواص آنتی اکسیدانی، از جمله فلاونوئیدها، اسید مالیک، اسید اولئیک، استرول ها، تری ترپن ها ( مانند اسید اورسولیک)، آلکالوئیدهای لئونورین (ترکیب های ایرویدوئیدی مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) و استاپیدرین و تانن ها است.

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

خواص گیاه دم شیر

• ضد اسپاسم.
• ضد فشار خون.
• دیورتیک (پیشاب‌زا و ادرارآور).
• درمان تپش قلب.
• درمان بیماری های قلبی عروقی.
• جلوگیری از لخته شدن خون در داخل رگ ها.
• تعریق را افزایش می دهد و عرق را خوشبو می کند.
• ضد تشنج.
• خلط آور.
• مقوی.
• اشتها آور.
• به سبب وجود تانن‌ در سر شاخه‌های‌ گل‌دار یک‌ قابض‌ خوب‌ است به همین دلیل در درمان اسهال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• درمان ناراحتی‌های عصبی.
• درمان میگرن.
• از بین برنده استرس، اضطراب و افسردگی.
• درمان آسم.
• استعمال خارجی دم کرده بر روی زخم‌ها (کمپرس) باعث سرعت بهبود آن ها می شود.
• درمان صرع.
• از داروهای قاعده آور است.
• برای افزایش ترشحات عادت ماهیانه زنان و کمک به خروج مواد داخل رحم پس از وضع حمل مفید است.
• خطر ابتلا به خونریزی شدید پس از زایمان را کاهش دهد.
• جلوگیری کننده از سرطاناست. آنتی اکسیدان های موجود در دم شیر قادر هستند تا فعالیت رادیکال‌های آزاد را کاهش دهند.
• قاعده آور و تسکین دهنده قاعدگی‌های دردناک است و از آن می توان به جای داروهای شیمایی یا هورمونی استفاده کرد.  برای تسریع و تحریک زایمان و خروج نوزاد استفاده می شود.
• از عفونت های رحمی پیشگیری می کند.
• درمان کننده بی‌خوابی. مصرف یک فنجان چای دم شیر می‌تواند ذهن را آرام کند و به همین روش به شما در خوابیدن کمک کند.
• دارای خواص ضد التهابی و تسکین دهنده به دلیل مقادیر بالای لونورین موجود در آن.
• علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، اختلالات خواب، تغییرات روحی و خشکی واژن را کاهش می دهد.

طریقه مصرف گیاه دم شیر

• عمدتا به صورت چای، تنتور، عصاره و کپسول استفاده می شود.  یک چای را می توان با دم کردن یک تا دو قاشق چایخوری گیاه خشک در هر فنجان آب جوش تهیه کرد. 10 دقیقه دم کنید.
• چای گیاه دم شیر طعم تلخی دارد به همین دلیل بهتر است آن را با عسل، زنجبیل، لیمو، شکر یا سایر طعم های قوی ترکیب کنیم تا طعم بهتری پیدا کند.
• در حالت تنتور ، یک عصاره گیاهی مایع غلیظ، نصف تا سه چهارم قاشق چای خوری را می توان سه بار در روز مصرف کرد.
• برای تهیه دم کرده آن از سرشاخه گل دار و برگ آن به مقدار 40 -50 گرم در یک لیتر آب جوش دم کرده و استفاده می کنند.

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

عوارض و موارد منع مصرف گیاه دم شیر

• مصرف زیاد گیاه دم شیر باعث اسهال، خونریزی رحم و درد معده می شود.
• با توجه به اینکه گیاه دم شیر پتانسیل تاثیرگذاری بر ضربان و ریتم قلب را دارد، افرادی که از داروهای ضربان قلب مانند مسدود کننده های بتا استفاده می کنند و افراد مبتلا به فشار خون پایین باید قبل از استفاده از این مکمل با پزشک خود مشورت کنند.
• این گیاه با وارفارین رقیق‌کننده خون تداخل دارد و نباید توسط افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند استفاده شود.
• به علت تحریک و منقبض کردن ماهیچه های رحمی، به زنان باردار  توصیه می‌شود که از مصرف گیاه دم شیر پرهیز کنند.
• اگر خونریزی‌های قاعدگی شدید باشد نباید از این گیاه استفاده کرد.
• افرادی که قصد انجام عمل جراحی را دارند، از مصرف آن در عرض دو هفته پس از عمل خودداری کنند.
• مادران شیرده از مصرف این گیاه خودداری کنند.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع