از دیرباز رایحه درمانی در متون کهن مطرح بوده است و یکی از روش‌های موثر طب سنتی است. امروزه نیز به صورت گسترده در پیشگیری و درمان بسیاری از اختلالات جسمی و روانی استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین رایحه‌ها هوای تازه و لطیف است، هوای لطیف خون خوب می‌سازد، اگر انسان ۲۴ ساعت هوای لطیفی را استنشاق کند، اخلاق، نحوه تفکر، رنگ پوست، گوارش و اشتهایش تغییر می‌کند.
البته اساس رایحه درمانی، روغن‌های معطر و اسانس‌های گیاهان می‌باشند که برای آشنایی با این موضوع و برخی از اسانس‌های موثر در این زمینه، در ادامه بحث، با ما همراه باشید:
رایحه درمانی یا آروماتراپی چیست؟
رایحه درمانی یا همان آروماتراپی (Aromatherapy) به عنوان یک روش گیاه درمانی، یکی از شاخه‌های طب آلترناتیو و مکمل محسوب می شود که در آن با استفاده از عطر و بویی که از روغن یا عصاره قسمت‌های مختلف گیاهان بدست می‌آورند به درمان جسمی و روحی اشخاص می‌پردازند.
- رایحه درمانی، امروزه به عنوان یکی از شاخه‌های مهم علم پزشکی قلمداد می‌شود و نتیجه آن بهبودی، ایجاد آرامش و تأمین انرژی بالا در عموم افراد است.
- واژه آروماتراپی از دو تک واژ آروما (aroma) به معنای عطر/ بو و تراپی (therapy) به معنای درمان/معالجه تشکیل شده است.
- از آنجایی که مواد اولیه تولید اسانس از گیاهان گرفته می‌شود، این علم در زیر شاخه گیاه درمانی قرار می‌گیرد و همردیف هومیوپاتی و درمان با گل می‌باشد.
مبنای علم رایحه درمانی چیست؟
مبنای علم رایحه درمانی را روغن‌های چرب معطر تشکیل می‌دهند؛این روغن‌ها از عصاره‌ی قسمت‌های مختلف گیاهان، گل، برگ، ساقه، تنه، ریشه و غیره و با استفاده از روش‌هایی نظیر تقطیر، جوشاندن، فشردن و … بدست می‌آیند؛ که اکثراً بسیار غلیظ بوده، دارای بوی قوی می‌باشند و تا حدی فرار هستند و اصولا به تنهایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
- تمام گیاهان حاوی روغن می‌باشند، اما تنها حدود 3000 گیاه، حاوی روغن اساسی هستند (اصطلاح اساسی به اسانس یا عصاره گیاه، اشاره دارد) که به آن‌ها روغن فرار با روغن معطر نیز گفته می‌شود.
- روغن‌های اساسی معمولاً نوسط تقطیر به دست می‌آیند؛ روغن‌هایی که با کمک حلال‌های شیمیایی تولید می‌شوند، روغن اساسی واقعی، نمی‌باشند.
- بسیاری از افراد بدون اینکه خودشان هم متوجه باشند در زندگی روزمره به وفور از این روغن‌های اصلی استفاده می‌کنند.
- از آنجاییکه بسیاری از این روغن‌ها حاوی خاصیت ضدقارچی، ضد ویروسی و ضد عفونی‌کنندگی هستند در مواد شوینده خانگی، پاک کننده‌ها، مواد آرایشی و بهداشتی، محصولات مراقبت از پوست و مو، خمیر دندان‌ها، دهان شویه‌ها و سایر مواد بهداشتی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- اسانس‌های معطر نه تنها بر روی حالات جسمانی تاثیر می‌گذارند بلکه بر روی حالات روحی و روانی انسانها نیز تاثیر گذار واقع می‌شوند. از طرق مختلف (حس بویایی، لامسه، چشایی و…) وارد بدن شده و تغییراتی را بر روی سیستم عصبی ایجاد می‌کنند.
اسانس‌های رایحه درمانی
ترکیبات مختلفی به صورت اسانس روغنی در رایحه درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ از میان اسانس‌های روغنی پرکاربرد، می‌توان به اسانس‌های زیر اشاره کرد:
- اسانس نارنگی
- عطر سنبل
- بهارنارنج
- درخت چای
- شمعدانی
- گل سرخ
- نعناع
- مریم گلی
- لیمو
- اسطوخودوس
این اسانس‌های روغنی بسته به غلظت، کیفیت و … به صورت مفرد یا در ترکیب با با موادی نظیر الکل، استر، آلدهید، کتون و تروپن‌ها به کار می‌روند. به طور کلی، روغن‌های اساسی که از گیاهان استخراج می‌شوند، چندصدبرابر تأثیر بیشتر نسبت به خود گیاه اثر دارند.
نحوه کاربرد روغن‌های معطر و اسانس‌های گیاهی جهت درمان
همانطور که اشاره گردید؛ مبنای علم رایحه درمانی را اسانس‌ها و روغن‌های چرب معطر حاصل از گیاهان، تشکیل می‌دهند. رایحه‌های مختلف که دارای خواص درمانی متفاوتی می‌باشند، مقدار وسیعی از خواص دارویی را شامل می‌شوند و تاثیرات متعددی بر روی بدن می‌گذارند. به منظور استعمال و بهره‌وری از این اسانس‌ها می‌توانید:
- اسانس مورد نظر را بو کنید.
- روی پوست ماساژ دهید.
- اسانس و رایحه موردنظر را دود داده یا بخور دهید.
- در هوا اسپری کنید.
- درون آب وان حمام بریزید یا انواع خوراکی آن را مورد استفاده قرار دهید.
- استشمام یا استنشاق کنید
سریع‌ترین تکنیک جذب اسانس استنشاق است. با این کار تأثیرات اسانس معطر از دو راه دریافت می‌شود: روغن از طریق دستگاه تنفسی وارد بدن می‌شود و از سوی دیگر توسط حس بویایی تجزیه و تحلیل شده و پیغام‌ها به مغز انتقال پیدا می‌کنند.
آشنایی با چند اسانس کاربردی به همراه اثرات آن‌ها
از روغن‌های معطر و اسانس‌های گیاهان برای تأثیر بر سیستم‌های مختلف بدن استفاده می‌شود که در ذیل، به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
موثر بر مغز و سیستم عصبی
روغن اسطوخودوس: این اسانس بر اختلالات خواب و کاهش اضطراب قبل از جراحی و افسردگی موثر است. رایحه اسطوخودوس، وانیل و سنبل اثرات ضد التهابی داشته و آرامبخش هستند.
روغن بهارنارنج: این روغن بر اختلالات ناشی از اضطراب و افسردگی موثر است.
روغن گل سرخ: این روغن، بر اضطراب و اختلال خواب کودکان (کاهش مقاومت در به خواب رفتن، کاهش به سختی بیدار شدن و کاهش کابوس شبانه و اضطراب) موثر است.رایحه دارچین، یاس، گل سرخ و لیمو نیز باعث افزایش هوشیاری، تمرکز و …می‌شوند.
موثر بر سیستم گوارش
اسانس نعناع: این اسانس، اثرات اسپاسمودیک دارد (کاهش اسپاسم کولون طی کولونوسکوپی، موثر بر سندرم روده تحریم پذیر). ماساژ با روغن نعناع می‌تواند در التیام سندرم روده تحریک پذیر موثر باشد و ماساژ شکم همراه با این روغن، از شدت علائم گوارشی مرتبط با یبوست و سندرم درد شکمی می‌کاهد و بر تعداد حرات روده‌ای می‌افزاید.
موثر بر سیستم تنفسی
روغن اکالیپتوس (برونکولیتیک، آنتی اسپاسمودیک) یعنی گشادکننده راه‌های تنفسی است. این اسانس همراه با ماساژ درمانی می‌تواند موجب افزایش حجم تنفسی، بهبود عملکرد ریه و اشباع اکسیژن خون محیطی شوند.
همچنین استشمام عمیق بوی عصاره نعناع یا مالیدن اسانس نعناع یا منتول پشت لب هر ۸ ساعت، به بازگشت حس بویایی_چشایی از دست رفته نیز کمک می‌کند.
موثر بر کاهش درد
مریم گلی در کاهش دردهای زایمان و روغن اسطوخودوس در کاهش درد در نقاط مختلف بدن در مقایسه با دارونما، اثرات معنادار داشته است.
موثر بر زخم‌ها
زخم پای مزمن (روغن اسطوخودوس و بابونه آلمانی)
مطالعات بر روی اگزمای کودکان، پسوریازیس و ریزش مو هم انجام شده است.
موثر بر فشار خون
اسانس گل محمدی در کاهش فشار خون سیستولی و تنظیمات نبض تأثیرات معنادار داشته است.
- همچنین گل محمدی و مشتقات آن اثرات خواب آور، ضدافسردگی و ضداضطراب دارد و تسکین دهنده موثری است، با بوییدن این گل‌های بهاری، ترکیباتی به درون ریه‌های ما راه مییابد که به راحتی با مولکول‌های اکسیژن ترکیب شده و به این طریق به درون خون راه یافته و موجب تلطیف روح و کسب انرژی‌های مثبت و آرامش می‌شود.
- ضمن این که حمام آب گرم با اسانس گل محمدی، می‌تواند از اضطراب زایمان بکاهد.
نکته مهم: علاوه بر موارد بالا، از رایحه سیب، به، بابونه، زنجبیل و … نیز استفاده‌های درمانی می‌شود؛ صدالبته تحت نظر پزشک
نکات مهم پایانی
جهت کاربست اسانس‌ها و روغن‌ها برای درمان برخی از بیماری‌ها باید موارد زیر را مدنظر قرار دهید:
- اسانس‌ها و روغن‌های تقلبی دز بازار به وفور یافت می‌شود، حتماٌ از جای معتبر اقدام به خرید نمایید همانند سلامتکده‌های طب سنتی.
- فردی که اقدام به رایحه درمانی می‌کند باید برای گرفتن بهترین نتیجه، آگاهی کاملی از روغن‌های مختلف گیاهی داشته باشد.
- اگر هم علاقمند هستید و می‌خواهید این کار را خودتان انجام دهید، حتما قبل از آن با متخصص این رشته مشورت کنید؛ چرا که ممکن است بدن شما نسبت به بعضی عصاره‌های گیاهان حساسیت داشته باشد.
- از طرف دیگر اگر چند عصاره گیاهی مختلف را بدون آگاهی با هم ترکیب کنید ممکن است ناخواسته سمی درست شود که برای بدن خطرناک باشد. به همین منظور، متخصصین رایحه درمان، عصاره بعضی گیاهان را رقیق می‌کنند تا تاثیر نامطلوبی برای بدن نداشته باشد.
- همان گونه که اشاره شد، اگر از عصاره های گیاهی غلیظ استفاده کنید، ممکن است عوارض بدی را برای بدن به دنبال داشته باشد.
- در حال حاضر، هزاران ترکیب مختلف از عصاره های گیاهان برای رایحه درمانی توسط افراد مختلف آزمایش شده است، اما پزشکان هنوز هم در خصوص این ترکیبات به راحتی اظهار نظر نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند محتاطانه رفتار کنند.
- با توجه به این امر، چیزی که مهم تر به نظر می‌رسد این است که در حین رایحه درمانی، شش دانگ حواستان به عکس العمل بدن باشد تا در صورت دیدن علامتی هشداردهنده، فرآیند رایحه درمانی را متوقف کنید.
