وسواس چیست؟
وسواس نوعی بیماری اضطرابی در دو نوع ذهنی و عملی است. این بیماری مربوط به تمرکز بر روی صحیح، دقیق و کامل انجام شدن کارهای جزئی به طور افراطی، همراه با کمالگرایی است. این بیماری مزمن بوده و گاهی تا جایی پیش میرود که شخص کارهای اصلی خود را رها کرده و منطق، کارآمد بودن و انعطافپذیری خود را از دست میدهد. روشهای درمان وسواس مانند سایر بیماریهای روانشناسی دارای دو روش رفتار درمانی و درمان توسط دارو است. وسواس میتواند خود عامل به وجودآورنده سایر بیماریهای روانشناسی مانند اضطراب، استرس و… باشد.
روش های درمان وسواس از نظر پزشکی مدرن چیست؟
خویشتن یاری
- خود را در معرض افکار مشکلزا قرار دهید، ممکن است به نظر عجیب برسد اما این یک راه کنترل بیشتر این افکار است. آنها را ضبط کرده ودوباره به آن گوش دهید یا از آنها یادداشت بردارید و دوباره آنها را بخوانید. لازم است این کار را به طور منظم و روزانه نیم ساعت انجام دهید تا وقتی که اضطرابتان کاهش یابد.
- در مقابل رفتار جبری مقاومت کنید، نه افکار وسواس.
- برای کاهش اضطراب خود الکل مصرف نکنید.
- اگر افکارتان شامل مشغولیات ذهنی مرتبط با اعتقاد یا مذهبتان است گاهی صحبت با یک رهبر مذهبی برای کمک به مسئله چنانچه مشکل OCD در میان باشد، میتواند مفید باشد.
- با یکی از گروههای حمایتکننده تماس بگیرید یا به پایگاههای اینترنتی فهرست شده در آخر این جزوه مراجعه کنید.
- یکی از کتابهای خودیاری مانند یکی از عناوین مندرج در آخر این جزوه را تهیه کنید.
کسب کمک
درمان رفتاری شناختی (CBT) دو نوع درمان رفتاری شناختی برای درمان بیماری وسواسی جبری (OCD) وجود دارد: مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی (ERP) و درمان شناختی. ERP (مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی)
این روشی برای توقف تقویت دو جانبه رفتارهای وسواسی و اضطرابهای ماست. ما میدانیم اگر شما به مدت طولانی در یک موقعیت استرس زا باقی بمانید به تدریج به آن عادت کرده، اضطراب شما از بین میرود. بنابراین شما با موقعیتی که از ان هراس دارید رودرو میشوید. اما در عین حال انجام امور جبری تکراری مانند چک کردن مداوم یا تمیز کردن(پیشگیری از پاسخ عملی)را متوقف میکنید ومنتظر میشوید تا اضطراب از شما دور شود. معمولا بهتر است این کار را قدم به قدم انجام دهید.
- فهرستی از تمام چیزهایی که در حال حاضر از آنها میترسید یا اجتناب میکنید را تهیه کنید.
- تمام موقعیتها یا افکاری که کمتر از همه شما را میترسانند را در انتهای فهرست قرار دهید و بدترینها را در ابتدای آن. سپس از انتها شروع کرده و به سمت ابتدای فهرست بیایید و سعی کنید یک به یک به حل آنها بپردازید. به مورد بعدی صعود نکنید مگر انکه به قبلی به طور کامل چیره شده باشید. این کار باید روزانه و لااقل یکی دو هفته انجام پذیرد. هر بار لازم است شما این کار را تا وقتی انجام دهید که مدت زمان اضطرابتان را به کمتر از نصف زمانی که در بدترین حالت طول میکشد کاهش دهید؛ حدود 60-30 دقیقه برای شروع.
روش ثبت مقیاس
ثبت مقیاسی از اینکه اضطرابتان هر ۵ دقیقه به چه میزان است. (مثلا صفر برای بدون ترس تا ۱٠ برای ترس شدید)خواهید دید احساس ترس چطور افزایش یافته و بعد کاهش مییابد. شما میتوانید برخی مراحل را با درمانگر خود تمرین کنید ولی اکثر اوقات بایستی این کار را در محیطی که در آن احساس راحتی میکنید و به تنهایی انجام دهید. شما نیاز ندارید از تمام اضطرابتان خلاصی یابید بلکه فقط تا میزانی که احساس بهتری کنید.
به یاد داشته باشید که اضطرابتان:
- ناخوشایند است اما لطمهای به شما نخواهد زد.
- در نهایت از بین خواهد رفت.
- با تمرین، مواجهه با آن سادهتر خواهد شد.
دو راه اصلی برای انجام ERP (مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی)
- خویشتن یاری هدایت شده، توصیههای یک کتاب، نوار یا دی وی دی یا برنامه نرم افزاری را دنبال میکنید. اما این بایستی کمتر از روشهای دیگر به کار گرفته شود. این راه وقتی وسواس شما خفیف است میتواند مناسب باشد و شما در خود این اعتماد به نفس را دارید که روشهای مختلف کمک به خویشتن را به کار ببرید.
- تماس مستقیم و منظم با یک کارشناس به تنهایی یا در یک گروه
این امر میتواند به طور رودررو یا با تلفن صورت گیرد. معمولا این امر به صورت هفتگی یا دوهفته یکبار در آغاز به انجام میرسد و هر جلسه میتواند بین ۶٠-۴۵ دقیقه باشد. تا ۱٠ ساعت جلسات حضوری برای شروع توصیه میشود، اما ممکن است مدت زمان بیشتری نیاز باشد.
یک مثال: فردی نمیتوانست به موقع منزل را ترک کند چرا که مجبور بود موارد متعدی را در منزل چک کند. او نگران بود خانهاش دچار حریق شود یا مورد سرقت قرار گیرد. او فهرستی از آن چه چک میکرد را تهیه کرد که شروعش با راحتترین مواردی بود که میشد رفع کرد، فهرست او شبیه به این بود:
-اجاق(کمترین مایه نگرانی) -کتری -شومینه گازی -پنجرهها -درها(بیشترین مایه نگرانی)
او با قدم اول شروع کرد، به جای اطمینان از خاموش بودن به دفعات متعدد، تنها یکبار آن را چک کرد(مواجهه)-در ابتدا بسیار مضطرب بود و خود را از بازگشت به تکرار اعمال جبری باز میداشت. او توافق کرد از همسرش نخواهد تا همه چیز را چک کند و همچنین از او نخواهد تا او را مطمئن سازد خانه امن است(پیشگیری از پاسخ عملی) ترس او به تدریج طی دو هفته کاهش یافت. سپس به قدم بعدی پرداخت(کتری)و الیآخر. نهایتا او قادر شد خانه را بدون هیچ یک از اقدامات تکراری ترک کند و به موقع سر کار خود حاضر شود.
شناخت درمانی
یک روش درمانی روانشناسی است که به شما کمک میکند به جای تلاش برای خلاصی از افکار مزاحم، عکسالعملتان را به آنها تغییر دهید. این روش چنان چه شما افکار مضطربکننده یا سواسی دارید اما هیچ اقدام جبری برای کسب آرامش انجام نمیدهید، مفید است. این روش میتواندبه روش مواجهه و پیشگیری از اقدام عملی (ERP) اضافه شود تا به غلبه بر OCD کمک کند. این روش موارد زیر را هدف خود قرار میدهد.
افکار غیر منطقی خود نقدگرایانه
اهمیت بیش از حد لازم به افکار خود، برآورد بیش از حد امکان وقوع حادثه ناگوار، احساس مسئولیت به دلیل وقوع حوادث ناگوار حتی اگر آنها خارج از کنترل شما باشند، سعی در خلاصی از تمام خطرات موجود در زندگی کسانی که به آنها عشق میورزید.
افکار ناخوشایند ناخواسته
شناخت درمانی به شما کمک میکند تا چشمانداز متفاوتی کسب کنید. همگی ما گاهی افکار عجیب داریم اما اینها فقط افکار هستند. این افکار به این معنی نیست که شما فرد بدی هستید یا اینکه اتفاقات ناگواری در پیش هستند. سعی در خلاصی از این افکار فایدهای نخواهند داشت در حضور آنها راحت باشید و با آنها فقط با کنجکاوی مختصری برخورد کنید. اگر افکار بیشتری به مغزتان هجوم آوردند مقاومت نکنید و اجازه دهید باشند و در مورد آنها هم مثل افکار موجود قبلی رفتار کنید. به افکار به صورت منفرد توجه کنید. چه مدرکی به نفع و بر علیه واقعی بودن این فکر وجود دارد.
- این تفکر چقدر مفید است؟ چه راه دیگری برای دیدن این فکر وجود دارد.
- بهترین، مهمترین و واقعیترین نتیجه کدام است؟
- چگونه میتوانم به درستی با مشکلات مشابه مشاوره دهم. اگر این مشاوره متفاوت از آنچه من به خودم میدهم باشد چه عاملی مرا منحصر به فرد میسازد؟
تصمیم گیری درباره افکار
یک درمانگر شناختی بر شما کمک خواهد کرد تا تصمیم بگیرید کدام یک از افکارتان را میخواهید تغییر دهید و به شما یاری میکند تا افکار تازهای را بنا سازید که متناسب، مفید و واقعگرایانهتر باشد. اگر جلسات با یک درمانگر در مطب یک پزشک عمومی (GP)، یک درمانگاه یا گاهی یک بیمارستان برگزار میشوند شما میتوانید شناخت درمانی را از طریق تماس تلفنی یا در منزل خودتان در صورتی که قادر به ترک خانه نباشید به انجام رسانید. درمانگران تحصیلکرده اغلب دارای مجوز از انجمن روانشناسان رفتارشناختی بریتانیا هستند.
درمان پاسخ به مواجهه
حدود سه نفر از چهارنفری که ERP (مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی) تکمیل میکنند تا حد زیادی از آن کمک میگیرند. از بین افرادی که بهبود مییابند یک نفر از چهارنفر علائمی را در آینده نشان میدهند و درمان بیشتری را نیاز خواهند داشت. اما حدود یک نفر از چهار نفر از دریافت روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی (ERP) سرباز میزند یا اینکه آن را تکمیل نمیکند. آنها ممکن است بیش از حد هراسناک یا آشفته باشند تا آن را انجام دهند.
درمان دارویی وسواس
داروهای ضد افسردگی SSRI (مهارکنندههای انتخابی گیرندههای سروتونین) ممکن است در کاهش وسواسها و اعمال جبری موثر باشند. حتی اگر شما افسرده نباشید آنها میتوانند به تنهایی یا همراه با درمان شناختی رفتاری (CBT) برای وسواس متوسط یا شدید استفاده شوند. چنانچه درمان با SSRI به مدت سه ماه تاثیر درمانی نداشت، قدم بعدی تغییر دارو به یک SSRI دیگر یا دارویی به نام کلومیپیرامین (clomipiramine) است.
حدود شش نفر از ده نفر با درمان دارویی بهبود مییابند. به طور متوسط علائم ایشان به نصف تقلیل می یابد. درمان ضد وسواس حتی با OCD بسیار طول کشیده، به پیشگیری از عود وسواس کمک میکند. متاسفانه نیمی از کسانی که درمان دارویی را قطع میکنند دوباره علائم بیماری را بعد از چند ماه نشان میدهند. این امر چنانچه درمانی دارویی با درمان رفتارشناختی (CBT) همراه گردد بسیار نامحتملتر خواهد بود.
دارو یا درمان مصاحبهای؟
مواجهه درمانی (ERP) در موارد خفیف میتواند بدون کمک یک کارشناس صورت گیرد که روشی مؤثر بوده و در عین حال هیچ اثر جانبی به جز اضطراب ندارد. از سوی دیگر این روش عزم و اراده و تلاش بسیاری میطلبد. اگر شما OCD خفیف دارید CBT تنها برایتان کافی خواهد بود. CBT و درمان دارویی احتمالاً به طور یکسان موثرند. اگر شما وسواس متوسط تا شدید دارید میتوانید بین CBT (درمان شناختی رفتاری) (تا ۱٠ ساعت مصاحبه با یک درمانگر) یا ابتدا درمان دارویی (برای ۱٢ هفته) انتخاب کنید. اگر بهتر نشدید، باید هر دو روش درمانی را همزمان بکار ببرید. ممکن است در برخی نقاط کشور لیست انتظار چند ماهه برای دیدن یک متخصص وجود داشته باشد. اگر وسواس شما شدید باشد احتمالاً بهترین کار پیش گرفتن هر دو روش درمانی از ابتدا باشد.
درمان دارویی تنها چنانچه وسواس شما خفیف نبوده و شما احساس نمیکنید که بتوانید اضطراب ناشی از مواجهه درمانی (ERP) و بیماری وسواسی جبری خودتان سرکنید. می تواند یک گزینه به حساب آید. این روش برای حدود ۶٠درصد افراد مؤثر است اما احتمال بیشتری برای بازگشت وسواس در آینده وجود دارد (حدود نیمی از موارد در مقایسه با یک چهارم از موارد درمان شده با مواجهه درمانی) درمان دارویی بایستی حدود ۱ سال به کار گرفته شود و این روش برای درمان حاملگی یا شیردهی مناسب نیست. بهتر است این گزینهها را با پزشک خود درمیان بگذارید تا تمام اطلاعات مورد نیاز را در اختیارتان بگذارد. شما همچنین میتوانید از دوستان قابل اعتماد یا اعضای خانوادهتان کمک بخواهید.
چه می شود اگر درمان وسواس کمکی نکند؟
پزشک شما میتواند شما را به یک تیم متخصص ارجاع دهد که شامل روانپزشکان، روانکاران، پرستاران، مددکاران اجتماعی و درمانگران شغلی باشد. آنها ممکن است پیشنهادات زیر را مطرح کنند:
- افزودن شناخت درمانی به درمان موجههای یا دارویی.
- مصرف همزمان دو داروی ضد وسواس مانند کلومیپیرامین و سیتالوپرام
- مداوای سایر علائم مانند اضطراب، افسردگی و اعتیاد به الکل.
- افزودن داروهای ضد جنون.
- همکاری با خانواده و مددکاران برای حمایت و مشاوره.
چنانچه شما با تنها زندگی کردن مشکل دارید ممکن است پیشنهاد به یافتن اقامتگاهی کنند که افراد مستقر در آن یاری کنند تا استقلال بیشتری به دست آورید تا از وسواس بیشتر پیشگیری گردد.