اهمیت وجود کیسه صفرا از نگاه طب سنتی

شاید شما نیز این جمله را شنیده باشید که «کیسه صفرا، آپاندیس، طحال، معده، روده بزرگ، اندام‌های تولید مثل جزء اندام‌های غیرضروری بدن محسوب می‌شوند که هر انسانی بدون وجود آن‌ها به راحتی می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد». حال ما در این پست قصد داریم صحت یا عدم صحت این موضوع که برداشتن کیسه صفرا مشکلی برای بدن ایجاد نمی‌کند و تدابیر لازم برای جلوگیری از بروز مشکلات در این عضو بدن را از منظر طب سنتی بررسی کنیم.

کیسه صفرا چه کار می‌کند؟

•  کیسه‌ای کوچک است که صفرای تولیدشده در کبد در آن نگهداری می‌شود.
• این کیسه در زیر کبد یا به عبارتی در محل تماس معده و کبد قرار گرفته است.
• این کیسه در پاسخ به غذایی که ما می‌خوریم، مخصوصا غذاهای پرچرب، مقداری صفرا را از طریق مجاری صفراوی به داخل روده کوچک می‌ریزد و نقش بسیار مهمی در هضم و جذب چربی‌های غذایی بر عهده دارد.
• کیسه صفرا تا وقتی کارش را درست انجام می‌دهد، کسی متوجه حضور آن نمی‌شود و به آن اهمیت نمی‌دهد. خیلی وقت‌ها همین کم‌توجهی‌هاست که با دردهای شدید، ناراحتی خود را اظهار می‌کند.
• به طور کل، کیسه صفرا اندامی کوچک و بی‌آزار است که باعث ناراحتی و بیماری خاصی در فرد نمی‌شود، مگر زمانی که مشکل خاصی آزادسازی صفرا از آن را کاهش دهد و یا مجاری را مسدود کند.

عوامل بروز مشکل در کیسه صفرا

عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند منجر به ایجاد مشکلات در کیسه صفرا شوند، از جمله:

• سنگ کیسه صفرا
• کولیک صفراوی
• التهاب و عفونت کیسه صفرا
• پولیپ کیسه صفرا

علائم بیماری های کیسه صفرا

شایع‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری‌های کیسه صفرا از قرار زیرند:

• درد شدید در ناحیه شکم
• دردی که به شانه راست می‌زند و گاهی کمر را نیز درگیر می‌کند.
• دردی که بعد از خوردن غذا تشدید می‌شود، مخصوصا اگر غذایی چرب مصرف شده باشد.
• دردی که تیز و کرامپی است.
• دردی که با یک نفس عمیق تشدید می‌شود.
• درد در ناحیه قفسه سینه
• سوزش سر دل، سوء هاضمه و احساس زیاد شدن گاز معده
• احساس پری در شکم
• تهوع، استفراغ
• تب و لرز
•  احساس درد با لمس شکم، مخصوصا در قسمت راست فوقانی شکم
•  زردی پوست و چشم‌ها
•  تغییر رنگ غیر طبیعی مدفوع مخصوصا به رنگ روشن‌تر و خاکستری

برخی از مشکلات کیسه صفرا مانند سنگ‌های صفراوی ریز که مجرای صفراوی را مسدود نمی‌کنند، معمولا هیچ علامت و ناراحتی را ایجاد نمی‌کنند.

این نوع سنگ‌ها معمولا هنگاه عکس‌برداری با اشعه ایکس برای یک بیماری دیگر و یا انجام عمل جراحی در ناحیه شکم و به طور اتفاقی تشخیص داده می‌شوند.

آیا وجود کیسه صفرا برای بدن ضروری است؟

• در طب رایج خاصیتی جز نگهداری صفرا، برای کیسه صفرا ذکر نشده است. به همین خاطر جراحان عزیز برداشت این کیسه را چنان بی‌ضرر می‌دانند که انگار عضو مهمی نیست!
• بعد از عمل هم نفخ، سنگینی، آروغ، عدم تحمل غذاهای چرب و سنگین را عارضه خاصی نمی‌دانند.
• باید گفت که فقط حمله حاد غیر پاسخگو به درمان و کیسه صفرای چینی (پر از سنگ) اندیکاسیون عمل این کیسه در طب رایج است.
• در کتاب فردوس‌الحکمه به خاصیتی مهم برای کیسه صفرا اشاره شده است.
• کیسه صفرا در محل تماس معده کبد قرار گرفته است و از آنجا که مزاج بسیار گرمی دارد باعث گرم نگه داشتن آن دو (معده و کبد) و نقش آفرینی اساسی در هضم این دو عضو است.
• بنابراین از دیدگاه طب سنتی و برخلاف طب مدرن، وجود کیسه صفرا برای بدن ضروری است و برداشتن آن منجر به اختلال هضم در معده و کبد می‌شود.

تدابیر ضروری جهت جلوگیری از بروز مشکلات در کیسه صفرا

چربی خونتان را کاهش دهید

• صفرا در کبد شکل می‌گیرد و در کیسه‌ی صفرا ذخیره و در روده‌ی بزرگ برای هضم چربی‌ها استفاده می‌شود.
• اگر در صفرای شما کلسترول زیادی وجود داشته باشد احتمال تشکیل سنگ صفرا بالا می‌رود.
• زمانی که غذاهای چرب مصرف می‌کنیم کیسه صفرا منقبض می‌شود تا صفرا را از طریق کانالی که به روده‌ی بزرگ ختم می‌شود تخلیه کند. در آنجا صفرا به هضم چربی‌های رسیده از غذای مصرف شده کمک می‌کند.
• با این حال میزان بالای کلسترول موجود در صفرا باعث می‌شود که سفت شده و سنگ‌هایی تشکیل شود که اندازه‌ی آن‌ها از یک دانه شکر تا آلو متغیر است.
• بعضی از این سنگ‌ها در کیسه‌ی صفرا جا خوش می‌کنند و هیچ مشکلی به بار نمی آورند. اما اگر این سنگ‌ها وارد مجرای صفراوی شوند باعث بروز التهاب، دردهای شدید و انسداد مجرا خواهند شد که گاهی نیاز به عمل جراحی پیدا می‌کند.

یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید

• از آنجا که عامل ایجادکننده حدود 90 درصد سنگ‌های صفراوی، کلسترول است، مصرف مواد غذایی که سبب کاهش چربی و کلسترول و حاوی مواد مغذی و فیبر لازم باشد، توصیه می‌شود.
• بهتر است از چربی‌های گیاهی و غیراشباع به ویژه روغن زیتون به عنوان جایگزینی برای چربی‌های حیوانی استفاده گردد.
• غذاهای گیاهی و سبزیجات تازه را به میزان بیشتری در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• مصرف سبزیجات فراوان و میوه‌ها به دلیل فیبر بالای آن‌ها برای تمام این افراد مستعد یا مبتلا به مشکلات کیسه صفرا توصیه می‌شود.
• غلات کامل، سبوس و نان‌های سبوس‌دار باید در رژیم غذایی این افراد گنجانده شود زیرا سبوس این خاصیت را دارد که به مواد صفراوی ریخته شده به روده متصل شده و آنها را از بدن دفع کند.
• بهترین راه تامین چربی برای این افراد، عبارت است از استفاده از چربی‌های گیاهی، گوشت لخم، شیر کم‌چرب و گوشت ماهی.
• چربی‌های قابل رویت باید به طور کامل از گوشت پاک شود و غذاها بیشتر از طریق پخت کردن و برشته کردن تهیه شوند.
• پروتئین به اندازه کافی دریافت کنید. البته کسانی که در رژیم غذایی کیسه صفرا هستند باید هوشیار باشند زیرا منابع مختلف پروتئین دارای روغن و چربی بالایی هستند.
• مصرف گوشت بدون چربی مثل ماهی و یا مرغ برای دریافت پروتئین و همچنین ویتامین B12 ضروری است.
• مواد غذایی چرب و سرشار از قند را تا جای ممکن از برنامه غذایی خود و خانواده حذف کنید.
• مصرف چربی اشباع موجود در فرآورده‌های حیوانی، مثل کره، پنیر، روغن، گوشت، شیرینی، بیسکوییت و کیک را کم کنید و به جای آن از چربی‌های غیراشباعی که در روغن‌های سبزیجات، مثل آفتابگردان، زیتون، آووکادو، آجیل و بذرهای گیاهی وجود دارد، ‌استفاده کنید.
• برای سالم نگه‌داشتن دستگاه گوارش و به‌ویژه کیسه صفرا، وعده‌های غذایی کوچک‌تر و با تعداد دفعات بیشتر را با سه وعده غذای سنگین جایگزین کنید.

ورزش و پیاده روی را فراموش نکنید

• چاقی و داشتن اضافه‌وزن هم احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا را زیاد می‌کند.
• پیاده‌روی کنید تا با کاهش کالری‌ مصرفی و افزایش فعالیت بدنی به وزن مناسب برسید.
• بعد از اینکه به وزن مناسب رسیدید همچنان به ورزش کردن ادامه دهید و رژیم غذایی سالم داشته باشید تا وزن مناسب به دست ‌آمده را حفظ کنید.

با تشکر از همکار محترم، دکتر روح الله شعرا برای تهیه بخشی از مطالب مفید این پست