تقویت مادران در دوران بعد از زایمان و در دوران شیردهی

دوران بعد از زایمان و شیردهی از مهم ترین روزهای زندگی یک مادر است. در این دوران اگر مادر حواسش به خورد و خوراکش باشد و بدون استرس و ناراحتی بهترین شیر را به نوزادش بدهد می‌تواند سلامت فرزندش را تضمین کند.

تغذیه وابسته به خونریزی دوران نفاس

• اگر خونریزی دوران نفاس (بعد از زایمان) زیادتر از حد طبیعی باشد ممکن است منجر به ضعیف شدن قوای جسمانی بدن مادر شود، حتی در درصد کمی احتمال مرگ مادر به علت خونریزی زیاد وجود دارد، بنابراین توصیه می‌شود در این شرایط از غذاهای خون‌ساز یا حتی بندآورنده خون بیشتر استفاده شود.
• آب گوشت گوسفند یا پرندگان از‌جمله بلدرچین، کبک و… جزء غذاهای مقوی هستند که توصیه می‌شود در این دوران مورداستفاده قرار بگیرند،
• اما اگر می‌خواهید علاوه بر خاصیت گفته شده تقویت‌کننده رحم هم باشند، بهتر است به این گوشت‌ها یا حتی خورش‌هایی که از این گوشت‌ها تهیه می‌شوند، دارچین اضافه کنید.
• حتی خوردن خرما یکی از مهم‌ترین نکته‌های غذایی که نه‌تنها روی تقویت جسمی زنان تاثیر بسزایی دارد، بلکه روی شیردهی مادر هم اثرات مثبتی را به‌همراه دارد.

اگر خونریزی دوران نفاس یک زائو کمتر از حد طبیعی باشد چه باید کرد؟

• اگر خونریزی در دوران نفاس یک زائو کم باشد اتفاق خوبی نیست و باید سعی کرد میزان خونریزی را به حد تعادل رساند.
• در طب سنتی می‌توان با مصرف بعضی داروهای گیاهی این مشکل را برطرف کرد اما برای تجویز حتما باید بیمار به پزشک مراجعه داشته باشد زیرا میزان خونریزی و شرایط مادر بررسی می‌شود  و طبق شرح حال دارو و دوز دارو توسط متخصص تجویز می‌شود.
• همچنین نکته دیگر این است مصرف خودسرانه هر دارو به‌خصوص داروهای گیاهی در این دوران توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است بعضی از این  داروها در شیر مادر ترشح شود و روی نوزاد تاثیرات سوئی داشته باشد،
• اما می‌توان برای تعدیل درمان خونریزی و حتی افزایش شیر به رازیانه اشاره کرد که قطره‌های شیرافزای آن در بازار موجود است و بعضی خانم‌ها استفاده می‌کنند.
• البته تدابیر دیگری هم برای دفع خون مانده در رحم مادر وجود دارد که تحریک به عطسه است، البته باید به این نکته هم اشاره کرد فردی که لاغر و ضعیف است نباید انتظار داشته باشد که خون زیادی دفع کند،
• یعنی اگر خونریزی این دوران برایش کم باشد نیازی به انجام تدابیر متفاوت برای دفع خون بیشتر نیست.

 با روغن‌های گرم آشتی کنید

• یکی از مشکلاتی که در دوران نفاس ممکن است سراغ مادر بیاید، درد رحم است که یکی از عمده‌ترین علت‌های درد رحم رسیدن سرما به رحم و اندام تناسلی مادر است،
• به‌همین دلیل بهتر است مادر برای مدتی این نواحی را گرم نگه دارد که می‌تواند از چند روش استفاده کند یا در آب نیمه گرم بنشیند یا از حوله گرم استفاده کند یا آن نواحی را با پوشش‌های گرم ببندد.
• حتی استفاده از روغن‌های گرم مثل روغن شوید می‌تواند در درمان درد این نواحی موثر باشد که توصیه می‌شود روزانه توسط این روغن‌ها شکم و ناحیه تناسلی خود را به مدت 15 الی 20‌دقیقه ماساژ بدهد.

بعد از زایمان این شربت‌ها را بنوشید

• انواع شربت‌هایی که می‌توان در دوره نفاس استفاده کرد شربت عسل، شربت به (‌حتی خورش به هم می‌تواند در این دوران موثر باشد) یا حتی شربت به لیمو هستند که این شربت‌ها جزء شربت‌های خون‌ساز هستند که باعث تقویت رحم مادر هم می‌شوند.
• غیر از شربت‌های نام برده شده آب هویج و آب سیب هم بهتر است در این دوران بیشتر مورد مصرف مادران قرار بگیرد.

اهمیت تغذیه مناسب مادر در دوران شیردهی

• در دوران بارداری، جنین بسیاری از ذخائر بدن مادر را مصرف می‌کند و اگر مادر در دوران شیردهی تغذیه نامناسبی داشته باشد، به مرور خصوصاً با زایمان های مکرر قوایش تحلیل می رود.
• حتی اگر جزء کسانی باشید که برای کم کردن اضافه وزن دوران حاملگی عجله دارند، باید بدانید خوردن مرتب غذاهایی که انرژی را افزایش می دهند، برای کسانی که  تازه مادر شده اند، بنیه مناسب جهت انجام وظایف مادری شان به بهترین نحو را فراهم می‌سازد.
• زیرا خوردن غذاهای مملو از مواد مغذی، در طول روز، می تواند انرژی شما را افزایش دهد.

غذاهایی که خوردن‌شان در شیردهی واجب است!

بهترین تغذیه برای مادر شیرده این است که از تمام گروه‌های غذایی استفاده کند. در ادامه به چند مورد از برخی گروه غذایی اشاره می‌کنیم:

• غلات: نان خشکی که از گندم آفت نزده تهیه شده باشد، برنج، ذرت و حریره‌هایی که از آرد برنج و آرد گندم تهیه می‌شود مثل حریره بادام.
• پروتئین: گوشت بره و بزغاله، گوشت مرغ و ماهی تازه.
• اما به‌طور کلی آش جو (‌به‌شرطی که مادر دچار نفخ نشود)، انواع شورباها (‌با گوشت گوسفند) نخود آب، زرده تخم‌مرغ عسلی، شیربرنج، ماء‌العسل (‌ترکیب عسل و آب)، انواع شیرها به‌خصوص شیر شتر و ماست تازه می‌تواند مفید باشد؛
• بنابراین بهترین مواد غذایی برای مادر شیرده عبارت است از گندم، گوشت بره، بزغاله، ماهی، کاهو، بادام و فندق و…، که همان‌گونه که مشاهده می‌شود مواد غذایی لطیف، معتدل، صالح الکیموس و کثیرالغذا در زمره آن وجود دارند.
• اما باز هم نیاز به تاکید است در شرایطی این مواد غذایی مصرف شوند که مطابق با مزاج مادر باشند و مشکلات گوارشی ایجاد نکنند.
• همه میوه‌ها و سبزیجات باید در این دوران مورد استفاده قرار بگیرند اما بهتر است میوه‌ها و سبزیجاتی مثل خربزه، انگور، انجیر، انار، کاهو، هویج، سیب، کرفس و یونجه و تخم یونجه بیشتر در برنامه غذایی مادر یافت شوند.
• همچنین در خشکبار هم می‌توان به بادام و فندق، مویز و… اشاره کرد. نخود، باقلا و حبوبات دیگر می‌توانند برای دوران شیردهی مفید باشند.
• حلوای هویج جزء غذاهایی است که توصیه می‌شود در دوران شیردهی بیشتر مورد استفاده قرار بگیرد.
• همچنین، مادران شیرده برای تقویت خود، یک روز در میان گوشت گوسفند پخته شده با شیر گاو محلی میل کنند.

چرا شیر مادر کم می‌شود؟

• کاهش شیر مادر علت‌های مختلفی دارد که به اصلی‌ترین موارد آن اشاره می‌کنیم.
• یکی از این علت‌ها کم‌خونی است؛ چون خون، ماده اصلی تولید شیر است که وقتی کم‌خونی وجود داشته باشد، شیر هم کم می‌شود.
• البته حالت دیگری هم وجود دارد و آن هم فساد خون است، یعنی یا خون فرد غلیظ شده یا قوامش سرد شده است.
• دلیل دیگر عدم مصرف موادغذایی کافی است که حتی ممکن است باعث ایجاد کم‌خونی در مادر هم شود.
• دلایل دیگر هم در کمبود شیر تاثیرگذار هستند از‌جمله ازدست رفتن خون حتی در دوره نفاس یا بواسیر، استرس، نگرانی، بی‌خوابی و… یکسری نکات کلی هستند که اکثرا از آن اطلاع دارند، مثل داشتن تغذیه مناسب و دوری از استرس و اضطراب.
• اما داشتن فعالیت مناسب مثل یک ورزش سبک می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد، چراکه حرارت بدن بالا می‌رود و خون رقیق‌تر می‌شود و تولید خون افزایش پیدا می‌کند،
• با افزایش تولید خون، خون شیر هم افزایش پیدا می‌کند.
• تخم شوید و سیاهدانه در غذاها برای افزایش شیر و ارتقاء کیفیت آن مؤثر است.
• استفاده از شیره انگور در زنانی که از رقیق بودن شیر خود شکایت دارند مفید است چرا که باعث افزایش غلظت شیر مادر می‌شود.
• مصرف اسفناج، کرفس، کنجد، چغندر، آشی که با نخود و جو پخته شده باشد، گوشت و مغز گوسفند و استفاده از رازیانه، تخم شوید و سیاهدانه در غذاها برای افزایش شیر و ارتقاء کیفیت آن مؤثر است.
• البته کاهش مقدار شیر علت‌های دیگری هم دارد که در آن صورت توصیه می‌شود بررسی‌های بیشتر زیر‌نظر متخصص صورت گیرد.

از خوردن این مواد غذایی پرهیز کنید

• بهتر است مادر شیرده از خوردن گوشت گاو، گوشت‌های قدیمی یا مانده، گوشتی که از حیوانات پیر به‌دست می‌آید و ماهی نمک‌سود پرهیز کند.
• همچنین  از خوردن مواد غذایی مثل شاهی، نعناع، خردل و… که طعم و بوی شیر را تغییر می‌دهد، پرهیز کند.
• مواد غذایی که باعث فساد شیر می‌شوند یا ممکن است مقدار شیر را کاهش دهند مثل خوراکی‌های تلخ و ترشی یا قابض بهتر است مادر از خوردن‌شان امتناع کند.
• یکی دیگر از مواردی که باعث فساد شیر مادر می‌شود، بارداری است. حکمای طب سنتی بر این عقیده هستند که بارداری باعث می‌شود شیر مادر برای نوزاد دیگر قابل استفاده نباشد و باید قطع شود.
• برخی از مواد غذایی نیز می‌توانند ایجاد حساسیت در کودک کنند که در مورد آنها نیز والدین باید دقت کنند که اگر متوجه این موضوع شدند در مصرف این مواد غذایی احتیاط داشته باشند.
• از جمله این مواد غذایی ماهی است که مصرف آن برای دوران شیردهی بسیار مفید است اما در برخی از کودکان باعث حساسیت می‌شود؛
• همچنین تخم‌مرغ، شیر گاو، آجیل و مخصوصا بادام زمینی و کافئین از جمله این مواد غذایی هستند که کافئیین ممکن است روی طعم شیر تاثیر بگذارد.
• مادران شیرده باید از استفاده غذاهای نفخ آور بپرهیزید، چون این نفاخیت به شیر شما منتقل می گردد و موجبات ناراحتی نوزاد شما خواهد شد.
• در بیشتر موارد البته سبزیجاتی مانند کلم، شلغم، سیر، پیاز و تربچه و نیز انواع حبوبات و همچنین میوه‌هایی چون زردآلو، هلو، هندوانه و گیلاس ایجاد نفخ می‌کنند.
• در مورد سیر و پیاز یک نکته را می‌توان اضافه کرد و آن اینکه سیر و پیاز اگر به صورت خام مصرف شوند ایجاد نفخ می‌کنند اما اگر به مقادیر کم در غذا استفاده شوند مشکلی نیست.
• در صورت نیاز به مصرف حبوبات نیز، پیش از مصرف حتماً از قبل آنها را خیس کنید و ۲ مرتبه آب آنرا عوض کنید، بعد از صرف غذاهای این چنینی مصرف خرما، عرق نعناع، عرق رازیانه و زیره را به شما توصیه می کنیم.
• در صورتی که فرزندتان دارای زردی است، تا برطرف شدن کامل زردی تا حد امکان از مصرف گرمیجات بپرهیزید.

منبع: با تشکر از همکاران محترم دکتر مژگان تن ساز و دکتر غلامرضا کردافشاری