در حالی که داروها و جراحی‌ها اغلب برای درمان سنگ صفرا استفاده می‌شود، بسیاری از مردم به جای آن‌ها، اقدام به درمان طبیعی و سنتی می‌کنند.
جراحی یک روش مشترک برای درمان سنگ صفرا است، اما شاید بتوان با درمان‌های طبیعی نیز آن‌ها را درمان کرد. برای یادگیری راه‌های طب سنتی برای درمان سنگ صفرا، نکات زیر را برای کمک به جلوگیری و از بین بردن سنگ‌های صفراوی در نظر داشته باشید.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
صفرا در کیسه صفرا جمع می‌شود. در مدت توقف صفرا در این کیسه، کمی از آب آن کم و به اصطلاح تغلیظ می‌شود. حال اگر به هر دلیل این تغلیظ بیش از حد صورت گیرد؛ کم کم نقاطی از صفرا خشک شده و تبدیل به قطعات جامدی می‌شوند که همان سنگ‌های صفراوی هستند.
علت تشکیل سنگ صفرا چیست؟
بر اساس تعریف فوق، تشکیل سنگ کیسه صفرا دو علت اساسی دارد:
۱- غلیظ بودن اولیه صفرا
به این معنی که صفرا از همان ابتدا که وارد کیسه صفرا می‌شود غلیظ باشد و لذا احتمال تشکیل سنگ در آن بالاتر از حدّ معمول است. مهمترین ماده ای که در این مساله دخیل است، کلسترول است. افزایش کلسترول در صفرا باعث تشکیل سنگ‌های صفراوی کلسترولی می‌شود که ۷۵% سنگ‌های صفراوی را تشکیل می‌دهند.
- از جمله علل افزایش کلسترول صفرا می‌توان به چاقی و مصرف غذاهای پرچرب یا تخم مرغ زیاد اشاره کرد.
۲- کم شدن میزان تخلیه کیسه صفرا
کیسه صفرا با حرکات انقباضی، هر چند ساعت، مقداری از صفرای خود را به درون روده تخلیه می‌کند؛ حال اگر به هر دلیلی این تخلیه با تاخیر صورت گیرد؛ صفرای درون کیسه غلیظ تر شده و احتمال تشکیل سنگ افزایش می‌یابد. علل گوناگونی برای این مشکل وجود دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- جراحی، به خصوص جراحی‌های شکمی.
- سوختگی‌ها
- بارداری: در طی سه ماهه سوم بارداری، به علت تغییر در ترکیب ذخیره اسیدهای صفراوی و ظرفیت حمل کلسترول صفرا، اشباع کلسترول افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند که این مساله خود به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند. همچنین بررسی‌ها نشان داده است که در زمانبارداری، انقباض کیسه‌ی صفرا در پاسخ به یک وعده غذا، بسیار کند شده، این مساله منجر به اختلال در تخلیه کیسه‌ی صفرا می‌شود.
- غذاهای کم کالری، رژیم‌های غذایی شدید یا کاهش وزن سریع: که باعث کم شدن تخلیه کیسه صفرا می‌شوند. دیده شده که ۱۰ تا ۲۰ درصد افرادی که به کمک غذاهای بسیار کم کالری، وزن خود را سریعا کم می‌کنند؛ گرفتار سنگ کیسه صفرا می‌شوند.
- مصرف قرص‌های ضد بارداری خوراکی
چند نوع سنگ صفرا داریم؟
دو نوع سنگ صفرا وجود دارد:
سنگ‌های کلسترولی: شایع‌ترین نوع سنگ کلسترولی است که ۷۵% سنگ‌های صفراوی را تشکیل می‌دهد. اغلب به رنگ زرد ظاهر می‌شود. افزایش کلسترول در برنامه‌ی غذایی مبتلایان به سنگ صفراوی موجب ترشح بیش تر کلسترول در صفرا می‌شود و همین تغییرات به عنوان زمینه ساز تشکیل سنگ‌های صفراوی کلسترولی عمل می‌کند.
علل مستعد تشکیل سنگ‌های کلسترولی
- چاقی که باعث افزایش ترشح کلسترول در صفرا می‌شود.
- هورمون های جنسی زنانه: هورمون استروژن، داروهای حاوی استروژن و قرص‌های ضدبارداری خوراکی به عنوان عوامل مستعد کننده شناخته شده اند.
- بیماری های روده کوچک و یا برداشتن آن در طی عمل جراحی
- افزایش سن
- کاهش تحریک کیسه ی صفرا به دنبال تغذیه وریدی طولانی مدت، روزه داری یا رژیم های طولانی، بارداری و ….
- رژیم غذایی پرچرب
- آسیب های نخاعی
- یبوست
- فقدان ورزش و فعالیت بدنی
- داشتن بیماری کبدی
۲- سنگ‌های رنگدانه‌ای یا پیگمانی: ۲۵ درصد سنگ‌های صفراوی را تشکیل می‌دهند، به رنگ قهوه‌ای یا قهوه‌ای تیره می‌باشند؛ عوامل مستعد کننده ایجاد سنگ‌های رنگدانه‌ای عبارتند از:
- عوامل ژنتیک
- سیروز الکلی
- سن بالا
- عفونت مزمن سیستم صفراوی یا عفونت انگلی
علائم و نشانه‌های سنگ‌های صفراوی
اغلب سنگ‌های صفراوی فاقد هر گونه علامتی هستند؛ اما در سایر موارد، اکثر علائم سنگ‌های صفراوی ناشی از انسداد نسبی مجرای صفراوی با سنگ است، این علائم عبارتند از:
- درد ناگهانی و به سرعت در حال تشدید، در قسمت فوقانی شکم
- درد ناگهانی و به سرعت در حال تشدید در مرکز شکم، درست زیر سینه
- درد پشت بین تیغه‌های شانه‌ای
- درد در شانه راست
- حالت تهوع و استفراغ
- وجود دو حالت تهوع و سرگیجه با همدیگر
- علایم مختلفی از سوء هاضمه از جمله: سوزش سر دل، نفخ، تهوّع، آروغ های مکرّر، احساس سنگینی معده یا عدم هضم غذا که این علائم به ویژه با مصرف غذاهای چرب ممکن است تشدید شوند.
- عدم تحمل گوارشی بعضی میوه‌ها و یا سبزی‌ها
شروع دردها معمولاً ناگهانی است و در عرض چند دقیقه شدت آن بالا رفته و به حد ثابتی می‌رسد. درد، ممکن است با شدت زیاد، ۱ تا ۴ ساعت خصوصاٌ در آخر شب‌ها ادامه یابد و سپس به تدریج یا به سرعت بر طرف شود. ممکن است به هنگام درد، بیمار در محل کیسه صفرا (یعنی ربع فوقانی راست شکم) با فشار احساس درد داشته باشد. در بعضی بیماران این دردها با غذا ارتباط دارند و در برخی دیگر، خیر.
چگونه از سنگ صفرا جلوگیری کنیم؟
شما می‌توانید خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را کاهش دهید اگر:
- هیچ وعده‌ی غذایی را از دست ندهید. سعی کنید هر روز صبحانه بخورید.
- آهسته وزن کم کنید، کاهش وزن سریع می‌تواند خطر سنگ صفراوی را افزایش دهد.
- حفظ وزن سالم. چاقی و داشتن اضافه وزن باعث افزایش خطر سنگ‌های صفراوی می‌شود. هنگامی که به وزن استاندارد می‌رسید، با حفظ رژیم سالم و ادامه تمرین، آن وزن را حفظ کنید.
- از مصرف غذاهای چرب بپرهیزید.
- لبنیات کم چرب را انتخاب کنید.
- از روغن‌های سالم استفاده کنید.
- از مصرف بیش از اندازه غذاهای سرخ شده اجتناب کنید.
- تحرک و ورزش داشته باشید.
- غلات کامل، سبوس و نان های سبوس دار را به سبد غذایی خود اضافه کنید.
عوارض جانبی سنگ‌های صفراوی
عوارض احتمالی سنگ‌های صفراوی شامل موارد زیر است:
- التهاب کیسه صفرا
- انسداد مجاری صفراوی
- انسداد کانال پانکراس
- سرطان کیسه صفرا
طب سنتی برای درمان یا بهبود سنگ صفرا چه تدابیری دارد؟
کنترل اورژانسی درد
یکی دو روز پس از شروع درمان، عملاً دردهای بیمار از بین می‌روند؛ اما تا آن موقع و به ویژه برای کنترل دردهای حاد یا شدید، این اقدامات قابل انجام هستند:
الف – بادکش: انجام بادکش در محل کیسه صفرا تسکینی فوری در درد بیمار ایجاد می‌کند. جالب این است که در بسیاری از موارد، بادکش با گشاد کردن مجاری صفراوی باعث عبور سنگ و درمان عملی بیمار خواهد شد. با این حال در صورت تکرار درد، بادکش نیز قابل تکرار است. اگر چه معمولاً بیش از ۳-۲ روز و آن هم روزی ۲-۱ بار ضرورت پیدا نمی کند.
بادکش باید در ناحیه کیسه صفرا و اطراف آن انجام شود. اگر اناتومی این محل را بلد نیستید می‌توانید تمام نواحی دردناک را بادکش کنید.
بک روش مناسب، انجام بادکش لغزان است به این نحو که بعد از روغن مالی محل درد و اطراف آن با روغنی مانند زیتون یا بابونه، بادکش را روی محلّ مرکز درد انداخته آن را به سمت چپ یعنی به سمت روده‌ها بلغزانیم. تکرار زیاد این کار می تواند به خروج سنگ صفرا از مجرای صفراوی کمک کند.
ب – حرارت دادن: در صورتی که به هر دلیل انجام بادکش میسّر نبود می‌توانید یک عدد آجر(که بهتر است آب ندیده باشد) را داغ کرده لای حوله پیچیده روی محل کیسه صفرا قرار دهید و اثر تسکینی آن را شاهد باشید. سایر روش‌های حرارت دادن(مثل اطو کشیدن، حوله داغ و …) هم مناسبند امّا اثری کمتر از آجر داغ دارند.
درمان نهایی
1) حذف یا تعدیل موارد مستعد کننده ایجاد سنگ کیسه صفرا
2) رعایت تدابیر غذایی
- پرهیز از مواد غلیظ و دیر هضم در زمان درمان مانند: کباب کوبیده، برنج کته، فالوده، نشاسته، سیب‌زمینی، ماکارونی، رشته پلو، آش رشته، سوپ رشته، نان خمیری، کله پاچه، لازانیا.
- پرهیز از مصرف غذاهای نفّاخ – مثل انواع حبوبات، سیر، پیاز و …
- به حداقل رساندن پرهیز از مصرف سرخ کردنی‌ها، انواع غذاهای آماده، انواع آجیل بوداده، تخم مرغ، خامه، کره، انواع سس‌های بازاری و …. بهترین روغن برای مصرف این گونه بیماران، روغن زیتون است اگر درد را تشدید نکند.
- عدم مصرف مایعات از نیم ساعت قبل تا دو الی سه ساعت پس از غذا
- خوب جویدن غذا
3) درمان یبوست
4) درمان سوء هاضمه و مشکلات گوارشی خصوصاً نفخ معده
5) تدابیر دارویی
پیشنهاد بر این است که با داروهای ذیل و بر اساس مزاج بیمار، درمان انجام شود:
- مصرف سکنجبین‌ها از جمله سکنجبین عنابی
- مصرف ترکیب عرق کاسنی و شاهتره
- مصرف شربت سرکنگبین طبیعی
- سایر توصیه‌ها جنبه عمومی نداشته و باید با مشورت پزشک انجام گیرد.
نکته آخر:
اگر جراح توصیه به جراحی اورژانسی کرد، وقت را از دست ندهید و جهت جلوگیری از عوارض، جراحی انجام شود؛ اما اگر متخصص توصیه به جراحی اورژانسی نکرد، می‌توان از روش‌های طب سنتی استفاده نمود.
