25 خاصیت بتاکاروتن برای بدن

معرفی بتاکاروتن

بتاکاروتن (به انگلیسی: β-Carotene ، Beta Carotene) از خانواده بزرگ کارتنوئید ها یک ترکیب آلی ترپن دار است که یک رنگدانه‌ی قوی می باشد که به میوه‌ و سبزیجات رنگ قرمز روشن، زرد یا نارنجی می‌دهد. این ماده به دلیل اینکه اولین بار از هویج (carrot) استخراج شده بتاکاروتن نامگذاری شده است.

کاروتنوئیدها رنگدانه‌های طبیعی هستند که در گیاهان وجود دارند و به میوه و سبزیجات رنگ می‌دهند. این ترکیبات به وفور در طبیعت یافت می‌شوند. تخمین زده شده که ۵۰۰ نوع کاروتنوئید وجود دارد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توانیم به لوتئین، بتاکاروتن، کریپتوگزانتین و زیگزانتین اشاره کنیم.

دو طبقه بندی گسترده از کاروتنوئید وجود دارد: کاروتن ها و زانتوفیل ها. زانتوفیل ها حاوی اکسیژن هستند، در حالی که کاروتن ها هیدروکربن هستند و حاوی اکسیژن نیستند. همچنین، این دو طول موج های مختلف نور را در طول فرآیند فتوسنتز گیاه جذب می کنند، بنابراین زانتوفیل ها زردتر هستند در حالی که کاروتن ها نارنجی هستند.

کاروتنوئید ها محلول در چربی هستند. برخلاف برخی از غذاها و سبزیجات سرشار از پروتئین، پختن و خرد کردن غذاهای غنی از کاروتنوئید قدرت مواد مغذی را هنگام ورود به جریان خون افزایش می دهد. تمام کاروتنوئیدها مستعد اکسیداسیون ، به نور حساس هستند و استفاده آنتی اکسیدان هایی مانند توکوفرول ها یا ویتامین C می تواند ، باعث افزایش ماندگاری رنگ آن ها  شود .

کاروتنوئید های پروویتامین A شامل آلفا کاروتن، بتا کاروتن و بتا کریپتوکسانتین است. سایر کاروتنوئیدها مانند لیکوپین، لوتئین و زیگزانتین نمی‌توانند به ویتامین A تبدیل شوند. بتاکاروتن دو برابر بیشتر از آلفاکاروتن یا بتا کریپتوکسانتین به ویتامین A تبدیل می شود.

سبزیجات حاوی آلفا کاروتن عبارتند از: سبزیجات زرد و نارنجی رنگ مانند هویج،  سیب‌زمینی شیرین، کدو تنبل، کدو زمستانی و سبزیجات به رنگ سبز تیره از قبیل  کلم بروکلی، لوبیا سبز، نخود فرنگی، شلغم نرسیده، کولارد سبز، برگ کاهو، کولارد سبز، جعفری.

بتاکاروتن در بدن ما به ویتامین A (رتینول) تبدیل می‌شود یا به عبارت دیگر این ترکیب پیش ساز ویتامین A می باشد. بدن انسان یک ذخیره از این پروتئین دارد، که در صورت مصرف بسیار کم از این ماده، این ذخیره تمام شده و بدن دچار مشکل می شود.

بتاکاروتن در روده ها جذب شده و به کبد منتقل می شود و در آنجا به ویتامین A تبدیل می شود. کمبود بتاکاروتن در بدن باعث به وجود آمدن انواع سرطان ها مانند سرطان روده و ریه می شود. جذب بتاکاروتن در صورت مصرف با غذاهای حاوی چربی افزایش می یابد.

بتاکاروتن یک آنتی اکسیدان قوی به شمار می‌رود و از بیماری‌های بسیاری مانند سرطان ، بیماری قلبی، آلزایمر، بیماری‌های چشمی، تخریب سلول‌ها و DNA جلوگیری و به تقویت ایمنی بدن می‌کند. ویتامین A نیز به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و از سلول‌ها در برابر آسیب‌های مضر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند.

بتاکاروتن طبیعی در دو حالت پودر و مایع در مصارف مختلف برای ایجاد رنگ نارنجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رنگ بتاکاروتن طبیعی عموما برای بهبود رنگ روغن‌های خوراکی ، آبمیوه‌ها از جمله آبمیوه‌های بر پایه رنگ پرتقالی، انواع شکلات‌ها، آبنبات‌ها، پاستیل‌ها، بستنی‌ها، ژله‌ها، ماکارانی ها، انواع پنیرهای چدار، پنیر پیتزا، پنیر موازرلا، افزایش رنگ گوشت ماهی و زرده‌ی تخم مرغ و هم چنین در برخی داروها از جمله قرص جوشان (ویتامین ث) برای ایجاد رنگ طبیعی استفاده می‌شود. از بتاکاروتن همچنین به عنوان رنگ طبیعی در لوازم آرایشی مانند رژ لب، کرم ها و … استفاده می شود.

خواص بتاکاروتن 

1. افزایش سطح ویتامین A در بدن.
2. جلوگیری از پیری زودرس.
3. کمک به سلامت چشم و تقویت بینایی.
4. جلوگیری از بیماری های قلبی _ عروقی و مغزی.
5. کاهش خطر ابتلا به سرطان مانند سرطان‌های سینه، روده‌ بزرگ، معده، لوزالمعده، تخمدان، گردن رحم  و ریه.
6. محافظت در برابر آفتاب سوختگی.
7. پیشگیری از دیابت.
8. پیشگیری از چاقی.
9. کاهش تری‌گلیسیرید.
10. پیشگیری و مهار رشد و تکثیر تومورهای بدخیم.
11. پیشگیری از ابتلا به بیماری آرتریت روماتوئید.
12. بهبود قدرت عضلانی و عملکرد بهتر ورزشکاران.
13. کاهش خطر اسهال و تب بعد از زایمان.
14. برطرف کردن مشکلات مو مانند شوره سر، کدر شدن، خشکی و ریزش مو.
15. بتاکاروتن از طریق مبارزه با استرس اکسیداتیو احتمال ابتلا به زوال عقل و آلزایمر را کاهش می‌دهد.
16. بتاکاروتن از طریق فعال کردن غده‌ی تیموس سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.
17. درمان لوپلاکیا. لوپلاکیا یک ضایعه سفید رنگ است که مخاط دهان را درگیر می‌کند و معمولا در کناره‌های زبان به صورت خطوط سفید دیده می‌شود.
18. بهبود سلامت پوست و پیشگیری و درمان بیماری های پوستی مانند اگزما و پسوریازیس. کمک به تازگی، طراوت، رفع خشکی، شفافیت و درخشندگی پوست. استفاده از پماد بتاکاروتن به عنوان یک درمان موضعی برای بسیاری از مشکلات پوستی مانند خشکی پوست، پیری، لکه‌های پوستی، خطوط ریز و چین و چروک ها، آفتاب سوختگی و آکنه استفاده می‌شود.
19. درمان اسکلرودرمی. اسکلرودرمی نوعی بیماری نادر و پیشرونده روماتیسمی است که پوست بیماران ضخیم، سفت و خشک شده و گاه در انتهای اندام ها زخم ایجاد می‌شود. تجمع کلاژن و سایر فیبرها در این بیماری پوست صورت و اندام ها، مفاصل دست و پا، ریه، کلیه و دستگاه گوارش به خصوص مری را گرفتار و فرد را ناتوان می‌کند.
20. مصرف بتاکاروتن به افزایش ظرفیت ریه و تسکین بیماری‌های تنفسی کمک می‌کند و از این طریق از مشکلات تنفسی مانند آسم، برونشیت و آمفیزم پیشگیری می‌کند.
21. کمک به حفظ سلامت غشاهای مخاطی. پرده‌های مخاطی یا غشاهای مخاطی (به انگلیسی: Mucous membrane) لایه‌های سلولی‌ای هستند که قسمت‌هایی از بدن را که نباید خشک شوند، حفاظت می‌کنند. این پرده‌ها، دهان و بینی، داخل پلک‌ها، مجاری تناسلی، گوارشی و تنفسی را می‌پوشانند.
22. پیشگیری از تباهی لکه زرد یا دژنراسیون ماکولا. این بیماری شایعترین علت کوری در افراد مسن است. در این بیماری ماکولا یا لکه زرد تخریب می‌شود. ماکولا قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است.
23. بتاکاروتن به همراه ویتامین E احتمال اکسیداسیون کلسترول بد یا همان LDL را کاهش می‌دهد و از این طریق خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر و آترواسکلروز  (ضخیم‌شدن و سفتی دیواره سرخرگ) را پایین می‌آورد.
24. پماد بتاکاروتن یا کالاندولا پمادی گیاهی است که از گل همیشه بهار تهیه می شود. این پماد حاوی فلانوییدهایی است که از آزاد شدن هیستامین جلوگیری کرده و مانع از ترشح پلاسما به داخل بافت های بدن می شود.علاوه بر این گل همیشه بهار حاوی کاروتنوئیدهایی مانند بتاکاروتن است که دارای اثرات ضد التهاب است و می تواند از ایجاد التهابات پیشگیری کند. همچنین برای بهبود سوختگی و تسکین درد و تورم و قرمزی پوست ناشی از سوختگی موثر است. بنابراین مصرف این پماد با افزایش گردش خون روند بهبود پوست را تسریع می کند.
25. کاهش خطر ابتلا به سندرم متابولیک. سندرم متابولیک با فشار خون بالا، قند خون بالا، سطوح غیر طبیعی کلسترول و چربی اضافی در اطراف کمر مشخص می شود.

مقادیر مورد نیاز بتاکاروتن

• بایدتوجه داشته باشید که بدن قادر به ساختن بتاکاروتن ( Beta Carotene ) نیست بنابراین به منابع خارجی آن نیازمند است . مقادیر توصیه شده روزانه ی بتاکاروتن برای مردان 6 میلی ‌گرم و برای زنان 8/4 میلی ‌گرم است .
• در دوران بارداری و شیردهی میزان نیاز افزایش می‌ یابد .
• به‌ طور متوسط یک دوم تا یک سوم ویتامین A ی رژیم غذایی از بتاکاروتن تامین می ‌شود.

بتاکاروتن در چه غذاهایی یافت می‌شود؟

چهار منبع اصلی بتاکاروتن شناسایی شده است: استخراج از منابع طبیعی، سنتز شیمیایی، بیوسنتز و روش‌های مهندسی ژنتیک.

غلظت بتاکاروتن در غذاها متغیر بوده و تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد. از آن جمله می‌توان به گونه، درجه رسیدگی، شرایط محیطی و رشد، تابش نور خورشید، نگهداری و نوع فرآوری غذا اشاره کرد. قرار گرفتن مواد شامل بتاکاروتن در مقابل نور و اکسیژن، میزان قابل توجهی از بتاکاروتن را کاهش می دهد. یکی از دیگر از عواملی که میزان این ماده در سبزی ها را کاهش می دهد، کاهش میزان آب این گونه مواد است. اما منجمد کردن این گونه مواد، هیچ تاثیری بر میزان بتاکاروتن ندارد.

 انواع میوه ها و سبزیجات قرمز، نارنجی و زرد رنگ مانند هویج، کدو حلوایی، زردآلو، خرمالو، خربزه، پرتقال، هلو، انبه، هندوانه، کانتالوپ، سالک، گواوا، آلو، طالبی، پاپایا، سیب زمینی شیرین، کدو تنبل، فلفل زرد و قرمز و سبزیجاتی مانند کلم بروکسل، کلم پیچ، اسفناج، کاهو، نخود فرنگی، گوجه‌فرنگی، جعفری، گشنیز، ریحان، آویشن، تره فرنگی و مغزهایی مانند پسته و گردو حاوی مقادیر زیادی بتاکاروتن هستند.

عوارض، موارد احتیاط و منع مصرف بتاکاروتن

• مکمل های بتاکاروتن نباید به عنوان جایگزینی برای یک رژیم غذایی سالم استفاده شوند.
• افرادی که سابقه سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض آزبست را دارند باید از مصرف دوزهای بالای مکمل های بتاکاروتن خودداری کنند. زیرا  دوزهای بالای مکمل های بتاکاروتن ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را در افراد سیگاری افزایش دهد.
• بتاکاروتن اضافی به‌ طور عمده در بافت‌ های چربی بدن ذخیره می ‌شود و به‌ طور مستمر تبدیل به ویتامین A می ‌شود. مصرف بسیار زیاد این ماده، باعث بروز هایپر کار تیروئید می شود، که یکی از نشانه های آن، تغییر رنگ کف دست به رنگ زرد است. اما در صورتی که بعد از مصرف زیاد این ماده، چند مدت از مصرف آن کاهش یابد، علایم به وجود آمده، از بین می رود.
• مکمل های بتاکاروتن ممکن است خطر خونریزی را در افرادی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنند افزایش دهد.
•  افراد مبتلا به بیماری کبدی نباید مکمل های بتاکاروتن را بدون مشورت با پزشک خود مصرف کنند.
• در صورت مصرف طولانی مدت یا بیش از حد مولتی ویتامین های حاوی بتاکاروتن شانس ابتلا به سرطان پیشرفته پروستات در مردان افزایش پیدا می کند.

• مکمل های بتاکاروتن زمانی که در دوزهای توصیه شده مصرف شوند برای زنان باردار یا ماردان شیرده بی خطر هستند.

• در صورت مصرف بیش از اندازه بتاکاروتن شخص ممکن است دچار دردهای عضلانی، سر گیجه و اسهال و کبودی های غیرمعمول می شود که در صورت قطع مصرف مکمل، این ماده از بدن خارج شده و این عوارض از بین می روند. 
• مصرف دوز بالای ویتامین A می‌تواند منجر به ریزش مو شود. بهتر است به جای مصرف مکمل ویتامین A، مواد غذایی حاوی بتاکاروتن را مصرف کنید.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع