آیا انجام حجامت برای کودکان جایز است؟
در خصوص حجامت در سایت طبایع مطالب زیادی بیان کرده ایم. در این مطلب می خواهیم فواید حجامت را برای یکی از قشرهای حساس و آسیب پذیر یعنی اطفال و کودکان بیان کنیم. طب سنتی بنا بر ماهیت خود که طبی کل نگر و پایه ای می باشد به اطفال نیز همانند سایر رده های سنی، نگاهی جامع و فراگیر دارد.
طب نوین جزءنگر است و به بدن به مثابه یک ماشین با اجزاء مستقل نگاه می کند که برای ترمیم هر قسمت فقط به درمان همان قسمت می پردازد یا به عبارت دیگر به معلول می پردازد، اما طب سنتی کل نگر است و یک روش درمان فراگیر که تمام اجزاء بدن را پوشش دهد ارائه می دهد و به عبارت دیگر به علت و ریشه بوجود آمدن بیماری توجه می کند و درمان در جهت حذف و کنترل و تعدیل علت ریشه ای بیماری ها می پردازد و فاقد عوارض جانبی محسوس می باشد.
محمد زکریای رازی برای اولین بار نوعی حجامت را جهت واکسیناسیون آبله در اطفال معرفی کرده است.
طب سنتی اولین مرحله در زمینه حفظ سلامت و درمان بیماری های کودکان را در گرو اصلاح سبک زندگی می داند. تغذیه طبیعی و سالم، تحرک کافی، استراحت کافی، رفتارهای تربیتی محبت آمیز و منطقی والدین در قبال عملکرد کودک و در آخر، در صورت لزوم استفاده از رفتارهای ویژه درمانی همانند تنقیه، روغن مالی، گیاهان دارویی، بادکش گذاری و حجامت می داند.
حجامت اطفال و کودکان به دو منظور صورت می گرفته است، اول به لحاظ پیشگیری از بیماری ها و تقویت بنیه عمومی کودک و دوم به لحاظ درمان بیماری ها.
در طب کلاسیک امروزی یا طب نوین، تمام بیماری ها و اختلالات جسمی، عصبی، روحی و روانی را ناشی از نابسامانی های ژنتیکی و نقص ارگان ها و سیستم ها می دانند. پس اگر حجامت بتواند با تصفیه، تنظیم و تعدیل اخلاط فاسد و نابجا ( سودا، صفرا، بلغم و دم ) ، از آسیب سلولی و مراکز داخل هسته سلول جلوگیری به عمل آورد، قادر به تحول و تغییر در ژنتیک سلولی و مهار مرگ سلولی خواهد شد و قسمت اعظم بیماریهای اطفال و در وهله بعد بزرگسالان پیشگیری و درمان خواهد شد.
- در روایات آمده حجامت در سنین کودکی مثل هرس کردن درختان می باشد یعنی برای رشد و بلند شدن قد آن ها بسیار مناسب است و حتی آفات و امراض احتمالی را از کودک دور خواهد کرد.
- با انجام حجامت منظم و اصولی ( و طبق برنامه تقویم زمانی طب سنتی و زیر نظر پزشک طب سنتی) نوزادان و اطفال و نوجوانان زمینه ساز سلامت و تکامل عقل و جسم آنان خواهیم بود.
- در روایات، سن شروع حجامت کودک از 4 ماهگی ذکر شده ولی در موارد ضروری (مثل درمان زردی) می توان نوزاد چندروزه را نیز حجامت کرد و هر شش ماه یکبار می توان کودک را حجامت کرد. بهترین زمان حجامت کودکان بهار و پاییز است. حجامت نوزادان و کودکان از لحاظ حجم خونی که گرفته می شود با حجامت در بزرگسالان خیلی فرق می کند.
- حجامت نوزادان و اطفال، بسیار ظریف و ملایم بوده و مقدار خون گیری حدود ۲ تا ۵ سی سی می باشد و فقط چند خراش سطحی و یک میلیمتری روی پوست ایجاد می گردد. کودک هنگام انجام عمل حجامت باید آرام باشد، برای همین باید به نکات زیر توجه کرد تا بهترین بهره را از این عمل معجزه گر ببرد.
- حجامت توسط افراد ماهر و با تجربه در زمینه حجامت اطفال انجام شود.
- کودک را مگر در مواقع اضطراری با زور و اجبار برای حجامت نبریم.
- والدین کودک در صورتی مجاز به حضور در اتاق حجامت هستند که خود عامل القاء ترس و اضطراب به کودک نشوند و مانع و مزاحم مجریان حجامت نشوند.
- احتمال حمله وازوواگال با همان سنکوپ ناشی از دیدن خون در مورد والدین نیز باید مد نظر باشد.حمله وازوواگال یا پاسخ وازوواگال (به انگلیسی: Reflex syncope ) (سنکوپ هوش‌بر و سنکوپ نوروکاردیوژنیک نیز نامیده می‌شود) نوعی ضعف است که در نتیجهٔ تحریک عصب واگ ایجاد می‌شود و هنگامی که به سنکوپ یا «غش» منجر شود، به آن سنکوپ وازوواگال می‌گویند، که رایج‌ترین نوع غش است.
- برای انجام حجامت اطفال بایستی از اهرم های تشویقی استفاده کرد و با صبر و حوصله این عمل را در کمترین زمان ممکن انجام داد.
- هنگام انجام حجامت می توان با طرح سوال ها و ارتباط کلامی حواس کودک را از عملی که دارد صورت می گیرد پرت کرد.
- سعی شود کودک وسایل انجام حجامت مانند تیغ و همچنین خون گرفته شده را نبیند.
- داخل اتاقی که قرار است کودک حجامت شود، فرد دیگری در حال حجامت نباید باشد زیرا دیدن منظره بادکش گذاری و خونگیری حجامت در وهله اول موجب ترس و وحشت طفل خواهد شد.
- اگر قرار است عمل حجامت چندین بار انجام شود حجامت بار اول باید بسیار سبک و سطحی باشد.
- تمام استرس و ترس کودک، تنها برای بار اول حجامت لازم است زیرا در صورت اجرا حجامت ( به دلیل سادگی کار و فقدان درد) تمام ترس ها و اضطراب های کودک برطرف شده و برای نوبت های دیگر حجامت، والدین هیچگونه مشکلی برای آماده سازی ذهنی کودک برای انجام حجامت را نخواهند داشت.
فواید حجامت برای اطفال
- مهمترین اثر حجامت برای کودکان افزایش توان سیستم ایمنی و قدرت دفاعی بدن آن ها می باشد. سیتم ایمنی اطفال حساس تر بوده و تحریک پذیری و تاثیر پذیری بیشتری نسبت به حجامت از خود نشان می دهد .
- درمـان زردی( یرقان) نوزادان با حجامت سطحی پشت گوش.
- ایجاد تناسب و توازن اندام و شفافیت و زیبایی پوست و چهره اطفال و نوجوانان.
- طول عمر بالاتر.
- تنظیم کارکرد سیستم عصبی خودکار ( اتونوم ). دستگاه عصبی اتونوم تمام اعمال های درونی بدن مانند فشار خون، جریان خون و تعریق را مدیریت می کند.
- افزایش گردش خون در رگ ها.
- کاهش موارد ابتلا به عفونت های گوش و گلو و ریه و سرما خوردگی.
- مهار آسیب سلولی و پیشگیری از Apoptosis ( مرگ سلولی ) تئوری مطرح در طب سنتی این است که تجمع و تمرکز اخلاط فاسد و غریبه و نابجا به دور سلول ها و بافت ها و ارگان ها و اندام های بدن مقدمه ایجاد هیپوکسی و ایسکمی مزمن و آسیب سلولی و وقوع فرآیندهای التهابی منجر به مرگ سلولی خواهد شد.
- استعداد کمتر ابتلا به بیماری های سرطانی.
- دستگاه گوارش سالمتر.
- افزایش قد و وزن و جهش رشدی در کودک و نوجوان. برای افزایش رشد قد توسط پزشک ها پروتکل هایی طراحی شده مثلا اول حجامت عام، بعد کمر، بعد ساقین و بعد حجامت زیر قوزک های پا.
- توان باروری و تولید مثل بیشتر در آینده.
- تنظیم ترشح نوروترانسمیترهای مغزی. نوروترانسمیترها (پیام آور عصبی و پیک عصبی نیز خوانده می شوند) مواد شیمیایی درون مغز هستند که اطلاعات را درون مغز و بدن انتقال می دهند. آن ها سیگنال ها را میان سلول های عصبی که نورون خوانده می شوند، پخش می کنند.سازگاری بیشتر با محیط ، تربیت پذیری و عدم گرایش به رفتارهای ناهنجار اجتماعی.
- افزایش اشتهای نوزادان و کودکان و نوجوانان.
- تنظیم هورمونهای بدن.
- استعداد کمتر ابتلاء به بیماری های ارثی مانند دیابت، چربی خون، سکته های قلبی، فشار خون و … .
- بهبود اکسیژناسیون بافتی.
- تنظیم خواب کودکان و نوجوانان.
- تعادل اخلاط (دم – صفرا – سودا – بلغم) را برقرار می کند. تجمع اخلاط در کودکان به آن شدت نبوده و طی یک یا دو مرحله حجامت به خوبی تخلیه و تعدیل خواهند شد. مزاج اغلب اطفال دموی می باشد و تاثیر حجامت در طبایع دموی حداکثر می باشد.
- کنترل فرآیندهای التهابی.
- کاهش رفتارهای عصبی تندخویی، پرخاشگری، لجبازی و به طور کلی اختلالات رفتاری به خصوص در نوجوانان.
- تنظیم و تعدیل لیپوپروتئین ها و متابولیسم قند.
- ارتقای ضریب هوشی، قدرت حافظه و توان یادگیری.
- افزایش تمرکز حواس و دقت کودک.
- درمان برخی بیماری های پوستی کودکان و نوجوانان مانند کهیر، اگزما، آکنه یا جوش غرور.
- تقویت رشد موهای کودکان.
- خونسازی بدن اطفال و نوجوانان را تحریک می کند و درمان کم خونی است.
- افزایش قدرت بینایی و کاهش علائم بیماری های چشم مانند عیوب انکساری چشم.
- تنظیم قاعدگی دختران نوجوان و کاهش درد و ناراحتی عادت ماهیانه ایشان.
- افزایش قدرت بدنی.
- تخلیه سموم و ترکیبات زائد خون و لنف.
- رشد بیشتر عضلات و افزایش کارایی جسمی کودک در ورزش و بازی و فعالیت بدنی.
- حجامت نوجوانان باعث ایجاد آرامش روانی و تعادل جسمی و عصبی و بحران های دوره بلوغ جنسی آنان می گردد.
- حجامت تمایلات نامطلوب جنسی نوجوانان را تعدیل می نماید.
- کمک به درمان بیماری هایی مانند اوریون، آبله مرغان، میگرن و سر درد، سرفه های کهنه، صرع، کولیک روده نوزادان، ناخن جویدن، سرفه مزمن، فلج مغزی، سرخک، سینوزیت، آسم و آلرژی، شب ادراری و دندان قروچه.
روش انجام حجامت در کودکان
موارد اولیه که هنگام شروع و حین حجامت کودک باید مورد توجه قرار دهیم را گفتیم. حال به مراحل انجام حجامت می پردازیم. در کل اصول اجرایی حجامت عام در اطفال همانند حجامت بزرگسالان است اما ظریف تر، سبک تر، کوتاه تر، سطحی تر، و با ملایمت و ملاطفت بیشتر.
موضع حجامت با روغن بادام یا روغن کنجد و یا روغن سیاه دانه ماساژ داده شده و چرب گردد و لیوان حجامت را به خود کودک نشان می دهیم ( اما نباید تیغ را به هیچ وجه تا مراحل آخر ببیند).
لیوان را بین دو کتف گذاشته و با حداقل مکش دستگاه ساکشن ، شروع به بادکش گذاری می نماییم . این نکته بسیار حایز اهمیت است که فشار اولیه مکش لیوان حجامت بسیار سبک و مختصر و خفیف باشد تا برای کودک قابل تحمل باشد و خصوصا که چنین تجربه ای تا کنون نداشته است.
پس از گذشت یک تا دو دقیقه کودک به این فشار لیوان عادت کرده و ترس ها و تنش های ابتدای کار در وی فروکش کرده و می توانیم مقداری بر فشار مکش لیوان بیفزاییم . در هر حال طی حجامت اطفال حد نهایی فشار و ایجاد خلاء در لیوان حجامت نسبت به بزرگسالان محدودتر و کمتر خواهد بود و زمان بادکش گذاری نیز حداکثر 1 تا 3 دقیقه خواهد بود ( در بزرگسالان 3 تا 5 دقیقه می باشد).
سپس به شیوه ای ظریف و ماهرانه تیغ استریل یک بار مصرف را که از قبل توسط دستیار حجامت آماده شده است را ( بدون اینکه کودک ببیند ) بطور ملایم و بسیار سطحی به پوست کودک تماس داده و به وی می گوییم همه حجامت همین چند خراش است . در اینجا سرعت عمل و مهارت دست حجام یا پزشک بسیار مهم است که پس از آرام شدن کودک به سرعت ۵ تا ۱۰ خراش ظریف و سطحی و کوتاه ۵ میلیمتری روی پوست ایجاد می کند. بهتر است از تیغ های نمره 11، 15 و 19 ( سایز کوچک ) استفاده شود.
خطوط پوستی لانگر در اطفال با بزرگسالان تفاوت دارد و به صورت عرضی می باشد. پس بهتر است جهت ایجاد خراش توسط تیغ بیستوری به صورت عرضی و محوری (افقی) ، باشد و نه طولی ( عمودی ). دانستن جهت خطوط لانگر در یک منطقه خاص از پوست برای جراحی به ویژه جراحی زیبایی افراد مهم است. برش هایی که به موازات خطوط لانگر زده شوند، زودتر ترمیم پیدا کرده و جای زخم کمتری نسبت به برش های عمود بر خطوط لانگر دارند.
مراحل بادکش گذاری و تخلیه خون ( یک تا دو مرحله کافی است ) را انجام می دهیم و بازهم یادآوری می شود سرعت عمل بسیار مهم است و تمام مراحل شروع و پایان حجامت طی 2 تا 5 دقیقه باید پایان بپذیرد.
بعد از پایان مرحله خونگیری پانسمان با عسل و تکرار آن در منزل توسط والدین جهت ترمیم سریعتر و عدم بجا ماندن آثار زخم حجامت فوق العاده حایز اهمیت می باشد.
سرعت عمل فرد حجامت کننده، ظرافت تیغ زدن، مکش ملایم لیوان حجامت، دفعات کمتر و کوتاه تر مکش و تخلیه خون، بکارگیری واژه های محبت آمیز و ملایم حین گفتگو با کودک، بکارگیری کلمات تشویقی و احترام آمیز و جسارت دهنده بجای کلمات تحکم آمیز و تحقیر کننده و تادیبی و بالاخره بالاتر از همه تجربه و تکرار عمل، فاکتورهایی خواهند بود که یک حجامت بی دردسر و خوشایند را برای کودک و خانواده او و کادر پزشکی مجری حجامت به ارمغان خواهد آورد.
آداب حجامت گوش اطفال از دیدگاه اطبای سنتی
حجامت گوش مناسب اطفال کمتر از ۱۰ سال است و به این گونه انجام می شود: پارچه ای بر گردن کودک بندند و بپیچانند تا روی او سرخ شود و گوش هایش سرخ شود، سر او را سرازیر گیرند و گوش های او را بمالند تا خوب سرخ شود.
انگشتان قدری چرب باشد و سر تیغ را نیز قدری چرب کند و بر پوستی بمالد که خوب نرم شود و هر گوشی را چهار تیغ یا شش تیغ می توان زد و باید پوست برگه گوش را با دست بالا کشد و تیغ زند که غضروف را صدمه نرسد و غضروف، استخوان نرم اندرون برگه گوش است و هر تیغی از تیغ دیگر به قدر پهنای یک گندم دور باشد و در نیمه پایین برگه گوش تیغ زند که گوشت بیشتر دارد و اگر به قدر کفایت خون نیاید باز بخراشاند.
سپس پارچه را از گردنش باز کرده قدری پنبه بر آن بچسباند و روی (صورت) او را با آب سرد بشوید. [برگرفته از رساله دلاکیه:حکیم کریم بن ابراهیم].
بهترین زمان حجامت کودکان
حجامت در کودکان در صورتی که تمام اصول و نکات گفته شده در آن رعایت شود از نظر زمانی تفاوتی با بزرگسالان ندارد. لذا برای اطلاع از بهترین روزهای حجامت، کافی است به تقویم حجامت از طریق این لینک (مشاهده تقویم و سالنامه حجامت) مراجعه نمایید.
حجامت برای چه کودکانی ممنوع است؟
- کودکی که ترس و وحشت و اضطراب بی اندازه دارد.
- کودکی که هیپوولومی دارد.
- کودکی که والدین او با حجامت مخالف هستند.
- کودکی که مشکل انعقاد خون دارد ( بیماران هموفیلی و … ).
- کودکی که سرد مزاج است و غلبه بلغم دارد.
- کودکی که جای زخم حجامت برای کودک و خانواده او نا خوشایند است ( بویژه برای دختر بچه ها و دختران نوجوان ) هرچند که اگر با نهایت ظرافت و دقت و سطحی و ملایم تیغ ها زده شود و پانسمان با عسل در مطب و تکرار آن در منزل توسط والدین صورت بگیرد جای زخمی بر جای نخواهد ماند.
- دختران نوجوان در سیکل عادت ماهیانه نباید حجامت کنند.
- حجامت در روز جمعه برای اطفال و بزرگسالان ممنوع است.
- در زیر ۲ سالگی بهتر است حجامت بدون بادکش گذاری ( فقط ایجاد خراش توسط تیغ ) صورت گیرد.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
