حکیمان ایران زمین معتقد بودند : «اگر طبیب درمان بیمار خود را از اصلاح غذای او آغاز نکند گویی بر کشتن وی جرأت یافته است.» این جمله بسیار هشداردهنده و تمامکننده است. نظر معصومین نیز اهمیت بیاندازهی تغذیه را به ما گوشزد میکند. رسول خدا فرموده: «معده خانهی تمام دردها و بیماریهاست.» قرآن کریم میفرماید: «انظر الی طعامک» که این “انظر” تفاسیر متعددی دارد. از جمله این که دقت در خوردن و آشامیدن یک “دستور” مهم اسلامی و دینی است .
پیشگیری، بهداشت و درمان بیماریهای جسم و روح و روان انسانها مسیر نخواهد شد تا زمانی که تغذیه و خوردن و آشامیدن آنان کامل و صحیح نباشد. پس اهمیت این بحث بیشتر از آن چیزی است که بتوان تصور کرد. در آخر به نظر میرسد حتی شخصیت، شعور و معرفت انسانها نیز بستگی بیحدی به نوع تغذیهی آنان دارد و این ضربالمثل عامیانه برای مولف و کارشناسان تغذیه طب سنتی و طب اسلامی کاملاً پذیرفته شده است : “به من بگو چگونه میخوری و غذای تو چیست تا بگویم کیستی و چه کاره ای.”
تغذیه مناسب هر مزاج
هر شخصی با توجه به طبع و مزاج خود باید نوع تغذیه مناسب حال خود را انتخاب کند و بیشتر آن انواع غذاها را مصرف کند. به طور کلی، اولا ما باید مزاج و طبع خود را بشناسیم که حدود دویست علامت دارد. اگر خودمان این اطلاعات و تجربه را نداریم، از پزشک کارشناس طب سنتی جویای این مهم باشیم که «خودمان را به خودمان بشناساند». قطعا یکی از جنبههای بسیار مهم خودشناسی که مورد تاکید اسلام، حکما، عرفا و فیلسوفان و ائمه معصومین است همین شناخت طبع و مزاج خود است. ثانیا بر حسب این طبع و مزاج، غذا و حتی پوشاک و بسیاری ملزومات زندگی و شغلی و معیشتی خود را انتخاب کنیم.
مثلا فردی که طبع گرم صفراوی یا دموی دارد، باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک، خیار، مرکبات و ماست و… مصرف کند تا گرمی و حرارت ذاتی او تعدیل شود و در سلامت و تعادل جسمی و گوارشی به سر ببرد. چنین فردی باید کمتر گرمی بخورد و هر گاه غذاهای گرم مصرف کرد، باید به همراه آن اقلام سرد و خنک نیز بخورد. در غیر این صورت عوارض گرمی (جوش و خارش بدن، گرگرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، آفت دهان و…) او را آزار خواهد داد.
در مقابل فردی که طبع سرد بلغمی یا سوداوی دارد، باید غذاهای گرم مصرف کند تا سردی ذاتی او تعدیل شود و در سلامت و تعادل جسمی و گوارشی به سر ببرد. چنین فردی باید کمتر سردی بخورد و هر گاه غذاهای سرد مصرف کرد، باید به همراه آن اقلام گرم نیز بخورد. در غیر این صورت عوارض سردی (بیحالی و ضعف و سستی بدن، خوابآلودگی، نفخ معده، استخوان درد، پف آلودگی صورت و…) او را آزار خواهد داد. به همین دلیل در طب سنتی هر غذایی یک مصلح دارد که سردی یا گرمی غذا را به تعادل میرساند. مثلا مصلح برنج، زیره و مصلح نان، رازیانه و مصلح گوشت، پیاز و مصلح عدس، گلپر و مصلح انار، گلاب و مصلح شیر، هل و گلاب و مصلح مرغ، زعفران و… برشمرده شده است.
اغذیه گرم
انگور، سیر، دارچین، پیاز، زنجبیل، گلاب، فلفل سیاه، نارگیل، گوشت گوسفند، تره، نخود، ریحان، عسل، ارده، خرما، شیره انگور، نان گندم، موز، زیتون، قهوه، گردو، کدو حلوایی، فندق، زیره سیاه، بادام زمینی، زردچوبه، پسته، توت، شلغم، روغن حیوانی، سیاهدانه، انجیر، خربزه، کنجد، نمک، کاکائو، شکلات، نبات، نعناع
اغذیه سرد
کشک، قره قروت، خامه، دوغ، ماست، شیر، شاهتوت، تمشک، آلبالو، انار، تمر هندی، زرشک، سنجد، غوره، گریپفروت، لیمو عمانی، نارنج، لیمو ترش، سیب ترش، آناناس، توتفرنگی، آلو، پرتقال، شلیل، کیوی، نارنگی، هلو، برنج، جو، ذرت، عدس، سیبزمینی، اسفناج، خرفه، قارچ، کاسنی، کاهو، ماهی، سماق، نشاسته، سرکه، آبغوره، گلاب، ماءالشعیر، لوبیا، بامیه، تخم کدو، تخم هنداونه، سیراب شیردان، گوشت بز، قلوه، نخودسبز، خیار، کدو، گوجهفرنگی و هندوانه