معرفی گیاه زرآوند
**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**
گیاه زرآوند یا چپقک، گیاهانى از جنس Aristolochia و تیره زرآوند، با کاربرد دارویى هستند که برخی از آنها خواص دارویی دارند و چند گونه غیردارویى و علف هرز هستند. از این نوع گیاه در ایران (ازجمله غرب و شمال ایران)، قفقاز، ترکیه، بخشهایى از عراق و نیز منطقه مدیترانه مى روید که دو گونه آنها انحصارى ایران اند.
نام این گونه Aristolochia از واژه هاى یونانى به معناى بهترین و مربوط به زایمان گرفته شده است، زیرا از قدیم گیاهان این جنس را براى زنان باردار مفید دانستهاند.
در فارسى، به خاطر شکل گل زرآوند که شبیه به چپق است به آن چپقک گویند. نام فرانسه Aristoloche و نام انگلیسی آن Birthwort می‌باشد. نامهای دیگر آن عبارتند از: زریوند، نخود الوندی، زرآوند طویل، شجرة رستم، خربزه ابوجهل، زرآوند گرد، مدحرج، زرآوند دراز، غاقه، زرآوند طویل، غاغه، اسراوند، ببراله و ذرقطولیطس می باشد.
برخی از انواع زرآوند عبارتند از: Aristolochia longa (زرآوند بلند/ طويل) ، A. rotunda(زرآوند گرد/ مُدَحرج)، A. indica (زرآوند هندى)، A. clematitis(زرآوند خوشبو/ قليماطيطس) و A. bracteata (غاغه/ غاقه) كه در مناطق گوناگون دنيا پراكنده اند.
گیاه زرآوند در ایران سه گونه به نام های Aristolochia bottae Jaub. & Spach، Aristolochia hyrcana Davis (چپقک رودباری، چپفک خزری)، Aristolochia olivirei Collegno (چپقک زاگرسی) دارد، که اغلب به صورت علف هرز در اراضی کشاورزی و بعضا در دامنه های کوهستانی می رویند.
گونه های مذکور در ایران اغلب دارای بوی نامطبوع بوده و در بین مردم به عنوان گیاهان سمی شناخته می شوند. بنابراین هر گونه کاربری آنها به عنوان دارو نیاز به تحقیق دارد و به نظر می رسد که در طب سنتی ایرانی نیز جایگاهی برای آنها تعریف نشده است و کمتر کسی به دلیل سمی بودن از آنها به عنوان دارو استفاده می کند.
در طب سنتی ایرانی به طور کلی نوع زرآوند طویل بیشتر مطرح است و به منظور تهیه مرهم مورد استفاده قرار می گیرد. در طب سنتی معمول است ساقه زیرزمینی یا بیخ گیاه مصرف می شود.
ریخت شناسی گیاه زرآوند
زرآوند گیاه علفی چند ساله با ساقه ای منشعب به ارتفاع 15 تا 50 سانتی متر، پوشیده از کرک های مویی زبر، برگ ها کرک دار، با قاعده ای قلبی پهن، نوکی تیز که به تدریج به طرف انتها باریک می شود، با گوشک های واگرای گرد، با دمبرگی بلند، به طول 1 – 15 میلی متر، پهنک به طول 15 تا 75 میلی متر، به عرض 15 تا 50 میلی متر.
گلپوش لوله ای، قهوه ای با لوله ای تقریبا استوانه ای به حالت نیم دایره ای پیچیده، با قاعده ای به عرض 4 تا 9 میلی متر (شبیه سر چپق) و پهنک گلپوش تخم مرغی یا سه گوشه، تخم مرغی، نوک تیز یا نوک کند، با سطح درونی زرد شونده یا قهوه ای شونده، منقوط، با گوشک به طور مشخص گرد و میوه کپسولی می باشد.
ریشه‌ی گیاه زرآوند به قطر حدود 4 سانتی‌متر و طول تقریبی 20 سانتی‌متر و دارای سطح خارجی صاف به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و طعم آن قابض و کمی خوشبو می‌باشد.
خاستگاه گیاه زرآوند
گیاه زرآوند در بخش هایى از عراق، قفقاز، ترکیه، سوریه، لبنان، فلسطین، عراق، ایران و نیز منطقه مدیترانه در بخش‌هایی از ایتالیا، جنوب فرانسه و اسپانیا مى روید.
پراکندگی جغرافیایی در ایران: مازندران: دره هراز. آذربایجان: سرو، میانه و نقده. کردستان: کرمانشاه، صحنه، قصر شیرین. ایلام: اطراف سد ایلام . لرستان: کوه گرین. دورود، بیشه. کوه الوند همدان، کوه و کوه ساس، کوه چهار خاتون، کوه رازوند و عباس آباد همدان. اصفهان: گلپایگان. چهار محال بختیاری: شهر کرد، کوه جهان بین. خوزستان: ایذه، باغ ملک. تهران: توچال، دربند و پس قلعه، کرج، دماوند، شمال تهران. بین اشتران می روید. در مناطق شمالی بین درختان زیتون رودبار هم گزارشاتی از رشد این گیاه وجود دارد.
طبع گیاه زرآوند
گیاه زرآوند و ریشه آن از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است.
ترکیبات شیمیایی گیاه زرآوند
ریشۀ گیاه زرآوند داراى یک مادۀ متبلور احتمالا یک گلوکوزید و یک مادۀ عامل تلخ با طبیعت گلوکوزیدى به نام ایزوآریستولوچیک اسید و مادۀ آلانتوان و آلکالوئید آریستولوچین و اسانس روغنى فرار شامل ترکیبات کاربونیل و مقدار خیلى کمى روغنى با بوى ایزووانیلین مى‌باشد.
خواص گیاه زرآوند
**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**
- تریاق سمی نباتی و حیوانی است، از جمله برای سم عقرب و مار کبری، تریاق (پادزهر) موثری است.
- بازکننده گرفتگی ها و انسداد مجاری عروق است.
- مدر است و قاعده آور.
- کرم معده و کرم کدو را می کشد.
- قی آور است.
- اگر با سکنجبین خورده شود برای طحال نافع است.
- اگر با شراب عسلی خورده شود برای صرع و کزاز و ضعف احشا مفید است.
- به عنوان مسهل بلغم می باشد.
- با ایرسا و عسل برای پاک کردن زخم های عمیق و التیام آن ها نافع است.
- ضماد آن برای رویانیدن گوشت در زخم های رحم و سایر زخم ها به خصوص زخم های دیابتی مفید است.
- مالیدن آن به دندان و لثه برای پاک کردن رطوبت ها و چرک لثه نافع است.
- شیاف آن در مهبل برای باز کردن عادت ماهیانه و رفع بند آمدن آن و برای اخراج جنین در موارد سختی زایمان و پاک کردن رحم موثر است.
- در هند ریشه آن برای کاهش تب تجویز می شود.
- گرد آن مخلوط با عسل در مورد بیماری لوکودرما که نوعی لک و پیس یا برص است در مصرف داخلی تجویز می شود.
- صفرابر و پاک کننده سینه و شش‌ها.
- پاک کننده معده و دماغ.
- مسکن سردردهای شقیقه.
- داروی تب و لرز است.
- برای درمان نقرس مفید است.
- برای جلوگیری از بوجود آمدن دمل در گوش زرآوند را با عسل مخلوط نموده در گوش بمالند این عمل باعث پاک شدن چرک گوش می گردد.
- مالیدن ضماد گرد این گیاه برای درمان جوش صورت مفید می باشد.
- کاهنده درد مفاصل (روماتیسم).
- درمان بیماری های پوستی همچون اگزما.
- درمان تنگى نفس.
- کاهنده سکسکه.
موارد احتیاط و منع مصرف گیاه زرآوند
**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**
گیاه زرآوند برای کبد و طحال مضر است از این نظر باید با عسل خورده شود.
دیده شده که مصرف خوراکی گیاه زرآوند با خطرات مختلفی همراه است. این گیاه حاوی آریستولوچیک اسید است که نه تنها برای کلیه ها سمی است، بلکه احتمالا باعث سرطان هم می شود. استفاده خوراکی باعث آسیب به کلیه شده و ریسک دیالیز یا حتی پیوند را افزایش می دهد. به گفته محققان این ترکیب همچنین خطر ابتلا به سرطان مثانه و سایر سرطان های مجاری ادراری را تا حد زیادی افزایش خواهد داد.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
:
