ورزش چگونه در بدن تغییر ایجاد می کند؟
حركت و سكون یکی از اصول شش گانه تدابیر حفظ سلامتی (سته ضروریه، اصول حفظ الصّحّه) در طبّ سنتی است. حركت به معنای خروج ماده از غيرفعال بودن (قوه) به فعل است (مثل تبدیل انرژي پتانسيل به جنبشي) و سكون، بقاء ماده در حالت قوه و حفظ حالت موجود آن. نياز به حركت در تمام انسان ها وجود دارد. حرارت غريزی در کنش ها و واکنش های خود، دچار تحلیل می شود و حركت، حرارت غريزي را تقويت مي‌كند (مانند باد زدن آتش نیمه افروخته) و باعث تسخين (گرمی) در بدن می‌گردد. نیاز به سکون در بدن نیز نباید نادیده گرفته شود، سكون و آرامش بدن را از رنج و تعب استراحت مي‌دهد. اگر حركتي دائمي و مستمر باشد و بين آن فاصله‌اي به نام سكون نباشد، رطوبت هاي بدن تحليل می رود و با افنای رطوبت بدن، حرارت غريزی هم دچار تباهی می‌شود.
جناب ابن سینا در کتاب اوّل قانون، در بحث تدابیر مشترک، مهم‌ترین تدبیر در تندرستی را در درجه نخست، ورزش کردن و سپس تدبیر غذا و تدبیر خواب می‌داند و از این رو سخن خود را با تدبیر ورزش آغاز می‌کند: « از آنجا كه اساس تندرستی به ترتيب اهميت بر ورزش، غذا و خواب قرار دارد؛ بهتر است اهم را بر مهم ترجيح دهيم و موضوع ورزش را پيش كشيم و می گوييم…». ابن سينا عقیده دارد که خواب، شبيه‌ترين چيز به سكون است؛ بنابراین اثرات مثبت خواب براي سكون و آرامش هم قابل اثبات است. سکون و آرامش، مثل خواب، قوای طبيعی را تقويت می كند؛ باعث تقويت هضم غذا می شود؛ رطوبات تحلیل رفته را جبران می کند؛ دفع فضولات از راه روده و مثانه را تسهیل می کند و …
چند نکته مهم در مورد درست ورزش کردن
ورزش در طب سنتی تعریف خاصی دارد که عبارت است از: « ورزش حركتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس، بلند و بزرگ و پی درپی می آيد. هركس بتواند با شيوه صحيح و متناسب با اعتدال مزاج خود و در وقت و هنگام مناسب ورزش كند از چاره جويی(پيش گيری) و تداوی بيماری های مادی و بيماری های مزاجی كه در دنباله آن می آيد، بی نياز می گردد.»
این نوع از ورزش است که مورد توجه طب سنتی است. برداشت هایی از این تعریف خواهیم داشت که بسیار مهم اند:
ورزش های غیر ارادی نمی تواند چندان مفید فایده باشد
1- از این تعریف بر می آید که ارادی بودن ورزش در نتایج حاصله مهم و موثر است. بنابراین انجام ورزش های غیر ارادی که این روزها بسیار باب شده است (مثل انواع دستگاه های ویبره یا دستگاه هایی که با ایجاد جریان های الکتریکی عضله را دچار انقباض های ریتمیک می کنند)؛ نمی تواند چندان مفید فایده باشد. نکته: برداشت برخی صاحب نظران از این تعریف آن است که كارهای روزمره، چون با اراده و تمركز انجام نمي‌شوند؛ تأثير مطلوب ورزش را ندارند. در واقع، اراده و تمركز در ورزش، حرارت غريزی و قوا را متوجه عضو می كند و تأثيرات مطلوب را به جا می گذارد. بنابراین کارهای روزمره رياضت محسوب نمی شوند. البته بعید است که فعالیت هایی مثل کشاورزی، آهنگری و … را نیز بتوان مشمول این برداشت دانست.
رعایت شرایط مناسب ورزش در حصول نتیجه مطلوب ضروری است
2- بر اساس عواملی چون سن، جنس، مزاج، نوع تغذیه، بیماری های شخص، فصل، اقلیم محلّ زندگی و … نوع ورزش هر فرد با دیگری متفاوت است و تجویز عمومی ورزش برای همگان ممکن نیست. در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می کنیم.
ورزش به تنهایی کافی نیست
3- ورزش نمی تواند ما را از سایر دستورات بهداشتی و به ویژه بهداشت تغذیه و دیگر اصول ستّه ضروریه بی نیاز کند. جناب ابن سینا هم می فرمایند:« اين بهره برداری از ورزش هنگامی ميسر است كه دستورات ديگر بهداشتی را به كلّی مراعات كند.»
ورزش؛ برنامه مشترک اشخاص بالغ
4- عنوان این فصل در کتاب قانون این چنین است:« ورزش؛ برنامه مشترک اشخاص بالغ»؛ از این عنوان برمی آید که کودکان، با توجه به نوع مزاج و نیز فعالیت زیادی که دارند، علی العموم نیاز چندانی به ورزش ندارند و تحمیل ورزش، به ویژه ورزش های سنگین، به ایشان، با کاهش رطوبات بدن، در روند رشد کودکان اختلال ایجاد می کند. بنابراین باید توجه داشت که اصرار والدین امروزی به شرکت فرزندانشان در فعالیت های ورزشی سازمان یافته باشگاهی، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای کودکان داشته باشد؛ به ویژه که این اصرار، در فصل تابستان که نیاز به ورزش به حداقل می رسد، در بیشترین مقدار خود است. البته کودکانی که انس زیادی با رایانه و تلویزیون و … دارند و از حداقل های فعالیتی این سنین فاصله گرفته اند می توانند از استثناهای این قضیه باشند.
منبع
کتاب پاسداشت تندرستی با پزشکی ایرانی – نوشته ریحانه معینی، نرجس گرجی
