ورزش چگونه در بدن تغییر ایجاد می کند؟
حرکت و سکون یکی از اصول شش گانه تدابیر حفظ سلامتی (سته ضروریه، اصول حفظ الصّحّه) در طبّ سنتی است. حرکت به معنای خروج ماده از غیرفعال بودن (قوه) به فعل است (مثل تبدیل انرژی پتانسیل به جنبشی) و سکون، بقاء ماده در حالت قوه و حفظ حالت موجود آن. نیاز به حرکت در تمام انسان ها وجود دارد. حرارت غریزی در کنش ها و واکنش های خود، دچار تحلیل می شود و حرکت، حرارت غریزی را تقویت میکند (مانند باد زدن آتش نیمه افروخته) و باعث تسخین (گرمی) در بدن میگردد. نیاز به سکون در بدن نیز نباید نادیده گرفته شود، سکون و آرامش بدن را از رنج و تعب استراحت میدهد. اگر حرکتی دائمی و مستمر باشد و بین آن فاصلهای به نام سکون نباشد، رطوبت های بدن تحلیل می رود و با افنای رطوبت بدن، حرارت غریزی هم دچار تباهی میشود.
جناب ابن سینا در کتاب اوّل قانون، در بحث تدابیر مشترک، مهمترین تدبیر در تندرستی را در درجه نخست، ورزش کردن و سپس تدبیر غذا و تدبیر خواب میداند و از این رو سخن خود را با تدبیر ورزش آغاز میکند: « از آنجا که اساس تندرستی به ترتیب اهمیت بر ورزش، غذا و خواب قرار دارد؛ بهتر است اهم را بر مهم ترجیح دهیم و موضوع ورزش را پیش کشیم و می گوییم…». ابن سینا عقیده دارد که خواب، شبیهترین چیز به سکون است؛ بنابراین اثرات مثبت خواب برای سکون و آرامش هم قابل اثبات است. سکون و آرامش، مثل خواب، قوای طبیعی را تقویت می کند؛ باعث تقویت هضم غذا می شود؛ رطوبات تحلیل رفته را جبران می کند؛ دفع فضولات از راه روده و مثانه را تسهیل می کند و …
چند نکته مهم در مورد درست ورزش کردن
ورزش در طب سنتی تعریف خاصی دارد که عبارت است از: « ورزش حرکتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس، بلند و بزرگ و پی درپی می آید. هرکس بتواند با شیوه صحیح و متناسب با اعتدال مزاج خود و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند از چاره جویی(پیش گیری) و تداوی بیماری های مادی و بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید، بی نیاز می گردد.»
این نوع از ورزش است که مورد توجه طب سنتی است. برداشت هایی از این تعریف خواهیم داشت که بسیار مهم اند:
ورزش های غیر ارادی نمی تواند چندان مفید فایده باشد
1- از این تعریف بر می آید که ارادی بودن ورزش در نتایج حاصله مهم و موثر است. بنابراین انجام ورزش های غیر ارادی که این روزها بسیار باب شده است (مثل انواع دستگاه های ویبره یا دستگاه هایی که با ایجاد جریان های الکتریکی عضله را دچار انقباض های ریتمیک می کنند)؛ نمی تواند چندان مفید فایده باشد. نکته: برداشت برخی صاحب نظران از این تعریف آن است که کارهای روزمره، چون با اراده و تمرکز انجام نمیشوند؛ تأثیر مطلوب ورزش را ندارند. در واقع، اراده و تمرکز در ورزش، حرارت غریزی و قوا را متوجه عضو می کند و تأثیرات مطلوب را به جا می گذارد. بنابراین کارهای روزمره ریاضت محسوب نمی شوند. البته بعید است که فعالیت هایی مثل کشاورزی، آهنگری و … را نیز بتوان مشمول این برداشت دانست.
رعایت شرایط مناسب ورزش در حصول نتیجه مطلوب ضروری است
2- بر اساس عواملی چون سن، جنس، مزاج، نوع تغذیه، بیماری های شخص، فصل، اقلیم محلّ زندگی و … نوع ورزش هر فرد با دیگری متفاوت است و تجویز عمومی ورزش برای همگان ممکن نیست. در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می کنیم.
ورزش به تنهایی کافی نیست
3- ورزش نمی تواند ما را از سایر دستورات بهداشتی و به ویژه بهداشت تغذیه و دیگر اصول ستّه ضروریه بی نیاز کند. جناب ابن سینا هم می فرمایند:« این بهره برداری از ورزش هنگامی میسر است که دستورات دیگر بهداشتی را به کلّی مراعات کند.»
ورزش؛ برنامه مشترک اشخاص بالغ
4- عنوان این فصل در کتاب قانون این چنین است:« ورزش؛ برنامه مشترک اشخاص بالغ»؛ از این عنوان برمی آید که کودکان، با توجه به نوع مزاج و نیز فعالیت زیادی که دارند، علی العموم نیاز چندانی به ورزش ندارند و تحمیل ورزش، به ویژه ورزش های سنگین، به ایشان، با کاهش رطوبات بدن، در روند رشد کودکان اختلال ایجاد می کند. بنابراین باید توجه داشت که اصرار والدین امروزی به شرکت فرزندانشان در فعالیت های ورزشی سازمان یافته باشگاهی، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای کودکان داشته باشد؛ به ویژه که این اصرار، در فصل تابستان که نیاز به ورزش به حداقل می رسد، در بیشترین مقدار خود است. البته کودکانی که انس زیادی با رایانه و تلویزیون و … دارند و از حداقل های فعالیتی این سنین فاصله گرفته اند می توانند از استثناهای این قضیه باشند.
منبع
کتاب پاسداشت تندرستی با پزشکی ایرانی – نوشته ریحانه معینی، نرجس گرجی