مصطکی، صمغی با خاصیت تقویت حافظه

معرفی مصطکی

مصطکی، صمغ زرد رنگ مایل به قرمز است که از درختچه‌ای به نام پسته مصطکی، با نام علمی Pistacia lentiscus گرفته می‌شود. این گیاه که به برادر کندر معروف است، می تواند درمانگر بسیاری از مشکلات و دردهای جسمانی شود. مصرف عمده مصطکی در صنایع دارویی است. مصطکی با نام های ‌دیگر رماس، رماست، کِیه، کشَک، لمَشک، مصطکی رومی، کندر رومی، مستکی و علک رومی هم شناخته می شود. به انگلیسی به آن Mastic گویند. همچنین در انگلیسی صمغ یمن (Yemen gum) یا اشک خیوس (tears of Chios) هم خوانده می‌شود.

عصاره زرد رزینی مصطکی در ماه‌های گرم سال به صورت قطراتی کوچک یا خود به خودی و یا توسط خراش دادن عمدی ساقه توسط انسانها از ساقه و شاخه‌های درخت مصطکی به بیرون می‌تراود که در مجاورت هوا سفت شده و به شکل قطرات اشک در بازار به فروش می‌ رسد.

گیاه مصطکی به شکل های مختلفی چون آدامس جویدنی یا به صورت پودر، تنتور یا کپسول های مکمل، جوشانده، مصرف خوراکی و روغن مصطکی استفاده می شود.

هنگام خرید به دانه‌های آن دقت کنید که خرد یا شکسته شده نباشد و از طرفی هر چه رنگ دانه‌ها روشن‌تر باشد قطعا مصطکی مرغوب‌تر است.

تفاوت مصطکی با کندر

همانطور که گفته شد مصطکی را بردار کندر گویند و علت آن شباهت‌های زیاد بین این دو صمغ می باشد. در واقع کندر نیز مانند مصطکی از صمغ درخت به دست می‌آید، خواص دارویی بسیار دارد و حتی مانند مصطکی جویدنی است. اما تفاوت این دو صمغ در این است که مصطکی کمی شیرین‌تر از کندر است.

ریخت شناسی مصطکی

مصطکی صمغ نوعی درخت پسته به ارتفاع حداکثر 4 متر که به آن پسته مصطکی گفته می شود، می باشد که در فصول گرم سال به طور طبیعی یا توسط انسان ها از آن استخراج می شود. این صمغ تقریباً کروی و به رنگ زرد متمایل به قرمز با بوی خوشبوی تربانتین است.

گیاه مصطکی از خانواده پسته بوده و از لحاظ ظاهری میوه آن کروی و به رنگ قرمز و کوچک است و پس از رسیدن به رنگ سیاه در می آید. روغن خوراکی استخراج شده از این گیاه به نام روغن مصطکی مشهور است که به جای روغن زیتون در بعضی از مناطق  برای پخت و پز استفاده می شود.

درخت پسته مصطکی درختچه ای است با برگ های تقریباً ناخزان و همیشه سبز که بوی رزین مصطکی از تمامی اندام گیاه استشمام می شود.

خاستگاه مصطکی

درخت پسته مصطکی بومی مناطق با آب و هوای مدیترانه ای است و در آفریقای شمالی و در بعضی از جزایر یونان که به نام جزایر مصطکی معروف می باشند، می روید.

ترکیبات شیمیایی مصطکی

صمغ رزینی مصطکی تا حدود ۹۰٪ از ماستیکو رزن، ماستی‌سیک اسید و ماستی‌کولیک اسید تشکیل شده‌ است. مقداری اسانس نیز در آن یافت می‌شود. آلفا توکوفرول، پلی فنل ها، وربنون، آلفا ترپینئول و لینالول نیز در این صمغ شناسایی شدند.

طبیعت مصطکی

طبیعت این صمغ گرم و خشک است.

خواص دارویی مصطکی

• محلل و مقوی است.
• این صمغ برای کلیه، کبد و قلب اثر تقویتی دارد.
• درمان گرفتگی گوش.
• درمان سرفه.
• تسکین درد مفاصل و شکستگی.
• درمان زخم معده، زخم اثنی عشر و زخم روده.
• درمان وسواس و کاهش مالیخولیا.
• کاهش درد سر و چشم.
• رفع سردی کبد.
• درمان سرفه‌های سرد و خونریزی سینه.
• درمان رفلاکس معده.
• کاهش فشارخون.
• درمان حالت ترش کردن.
• کاهنده کلسترول.
• تقویت حافظه همراه کندر.
• در معجون‌های تقویت حافظه، جزو داروهای اصلی بشمار می‌رود.
• صمغ مصطکی با مهار گیرنده آندروژن می تواند اثر خوبی در کاهش رشد سلول های سرطان پروستات داشته باشد.
• در مصر باستان صمغ مصطکی برای مومیایی کردن اجساد و خوشبو کردن دهان مورد استفاده بوده است.
• صمغ  گیاه مصطکی به منظور عطر و طعم دهنده در نوشیدنی‌ها و آدامس‌های یونانی کاربرد دارد.
• اثر آنتی اکسیدانی قوی دارد و از تولید و فعال شدن ترکیبات پیش التهابی جلوگیری می کند.
• صمغ مصطکی دارای خواص ضد التهابی است که به مهار التهاب ائوزینوفیل، جلوگیری از تهویه بیش از حد ریه و کاهش تولید مواد التهابی کمک کرده و باعث کاهش مایع و التهاب ریه می شود.
• روغن ضروری صمغ مصطکی در سرکوب تومورهایی که به سرطان روده بزرگ منجر می شود، موثر بوده و از تکثیر سلول های سرطانی روده بزرگ در شرایط آزمایشگاهی جلوگیری می کند.
• درمان هلیکوباکتر پیلوری. صمغ مصطکی عفونت و زخم هلیکوباکتر پیلوری را درمان می کند. این عفونت بیماری زای پیشرونده در صورت عدم درمان می تواند منجر به گاستریت مزمن و زخم معده شود.
• سوء هاضمه احساس ناراحت کننده یا درد در قسمت میانی بالای معده است. معمولاً با نفخ، دل درد، تهوع، استفراغ و سوزش و درد معده همراه است. صمغ مصطکی یک جایگزین گیاهی شناخته شده است که می تواند این بیماری را درمان کند.
• به دلیل اثر ضد التهابی این صمغ، می تواند سفتی عروق و هایپرتروفی را بهبود بخشد. به عبارت دیگر، صمغ مصطکی می تواند شریان ها و عروق میوکارد را شل کند. همچنین، مطالعات روی موش‌ها نشان داد که صمغ مصطکی می‌تواند فشار روی قلب را کاهش دهد.
• رفع پلاک های دندانی. آدامس مصطکی به دلیل خواص ضد میکروبی خود می تواند با باکتری های دهان مبارزه کند. جویدن آدامس صمغ مصطکی می تواند پلاک ، التهاب لثه و پوسیدگی دندان را کاهش دهد.
• این صمغ در آشپزخانه های یونانی، ترکی و عربی به صورت پودر به عنوان افزودنی غذایی ، به صورت ژل حاوی قند به عنوان شیرین کننده و به عنوان روغن مصطکی و به عنوان افزودنی شیرین در نوشیدنی ها استفاده می شود.
• التهاب قسمت هایی از روده می تواند باعث بیماری التهابی روده شود. این التهاب می تواند در نتیجه یک حمله بیماری زا، تجمع چربی، گاستریت و غیره باشد. بیماری کرون و کولیت اولسراتیو اشکال شایع IBD هستند. به دلیل اثر ضد التهابی ثابت شده، صمغ مصطکی می تواند یک درمان عالی در این مورد باشد. همچنین دارای فعالیت های ضد باکتریایی و آنتی اکسیدانی است که می تواند به رفع علت IBD کمک کند.
• صمغ مصطکی برای رفع درد، التهاب و ناراحتی های شکمی مفید است و به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی و ترکیبات ضد التهابی موجود در آن به هضم بهتر غذا کمک می کند.

خواص روغن مصطکی

مصطکی به شکل های مختلفی قابل مصرف است، برای استعمال خارجی می توان از روغن مصطکی استفاده کرد. این روغن دارای خواص فراوانیست. در این قسمت برخی از خواص روغن مصطکی را عنوان می کنیم.

• خاصیت ضد میکروب دارد.
• برای استحکام بخشیدن به دندان ها و لثه ها باید روغن آن را مزه‌مزه کرد.
• این روغن سبب از بین رفتن غده های سرطانی می شود.
• تمیز کردن پوست با روغن مصطکی، باعث سلامت و شفافیت پوست می شود.
• استعمال این روغن در محل سوختگی سبب التیام پوست می شود.
• روغن مصطکی قابلیت جذب اشعه ماورای بنفش را دارد، بنابراین به عنوان یک ضد آفتاب می تواند روی پوست مالیده شود.
• یک پیشگیری کننده از کرم خوردگی دندان ها است.
• برای درمان وبا در قدیم مورد استفاده بوده است.
• برای رفع ضعف معده باید معده را با این روغن ماساژ داد.
• خاصیت قابض داشته.
• در برخی مناطق به جای روغن زیتون برای پخت خوراک مصرف میشود.
• زخم معده، زخم اثنی عشر و زخم روده را درمان می کند.
• مصرف روغن مصطکی به صورتهای مالیدن و قطره ای، در کزاز و رعشه، بی حسی اعضاء، تب و لرز، چسبندگی پلک چشم و درد آن و درد گوش و کری نافع است.
• تحقیقات نشان داده روغن ضروری صمغ مصطکی در سرکوب تومورهایی که به سرطان روده بزرگ منجر می شود موثر بوده و از تکثیر سلول های سرطانی روده بزرگ در شرایط آزمایشگاهی جلوگیری می کند.

طریقه و مقدار مصرف مصطکی

• برای استفاده از خواص مصطکی برای دهان و دندان می توان آن رابه صورت آدامس بجویید تا دهان خوشبو شود. همچنین از صمغ این گیاه برای پر کردن حفره های دندان به کار می رود. برای از بین بردن بوی بد دهان می توان جوشانده مصطکی را با سعد کوفی ترکیب کرد و دندان ها را با آن شستشو داد. یکی از خواص مهم صمغ مصطکی استحکام بخشیدن و گوشت در آوردن پای دندان ها است. در برخی موارد که گوشت لثه ها از بین رفته و لثه  ها سست شده اند جویدن صمغ مصطکی بسیار مفید است.
• آدامس مصطکی می تواند فشار خون را تنظیم کند.
• صمغ مصطکی از آسیب های کبدی جلوگیری و به کاهش آنزیم های کبدی کمک می کند. برای این مورد، هر روز 5 گرم پودر صمغ مصطکی مصرف کنید، می توانید این مقدار را به 3 نوبت در روز تقسیم کنید.
• همانطور که در قسمت خواص مصطکی گفته شد، صمغ مصطکی برای رفع درد، التهاب و ناراحتی های شکمی مفید است و به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی و ترکیبات ضد التهابی موجود در آن به هضم بهتر غذا کمک می کند. نحوه مصرف آن برای این ناراحتی: 250 میلی گرم کپسول مصطکی را 4 بار در روز مصرف کرده یا 2 قطره روغن صمغ مصطکی را با 50 میلی لیتر آب ترکیب کرده و مانند دهانشویه غرغره کنید، از بلعیدن این دهانشویه خانگی اجتناب کنید.
• برای رفع سردی کبد و جلوگیری از آب رفتن از دهان می توان به این صورت عمل کرد: ابتدا ۳ کیلوگرم شکر را در 250 گرم گلاب حل کرده و سپس 1۵ گرم مصطکی را به آن اضافه نموده و آن قدر بجوشانید تا به قوام آید. مقدار مصرف آن ۵ گرم و سه نوبت در روز می باشد.
• جوشانده تمام قسمتهای آن که آب آن را صاف کنند و به دفعات بجوشانند تا غلیظ گردد، برای خونریزی و زخم امعاء و اسهال و بر آمدگی ناف و رحم نافع است.
• جویدن مصطکی رطوبتهای همراه با بلغم که در دماغ و کام و زبان است جذب می نماید.
• بوییدن مصطکی به درمان وسواس و کاهش مالیخولیا کمک می کند. بوییدن و استنشاق آن با روغن زنبق و یا هلیله برای رفع وسواس و مالیخولیای ابتدایی و پاک نمودن ریه و تندی ذهن و تقویت حافظه موثر است.
• حل کردن مصطکی در گلاب و گرم کردن محلول و استعمال آن روی قسمت دردناک سر و چشم مفید است.
• برای درمان سرفه‌های سرد و خونریزی سینه می توان مصطکی را با یک فنجان آب جوش دم کرده و بنوشید.
• چکاندن یک قطره جوشانده مصطکی برای رفع گرفتگی گوش بسیار مفید است. برای این کار باید نصف فنجان آب، ده گرم مصطکی و مقداری روغن زیتون را با هم بجوشانید تا آب آن از دست برود. برای از بین بردن سنگینی گوش که ناشی از تورم یا وجود غده در گوش است باید مقداری مصطکی با آب جوش جوشانده شود و بعد از سرد شدن باید در طول روز سه بار و هر دفعه سه قطره از آن را داخل گوش چکاند. روش دیگر رفع سنگینی گوش با مصطکی، می توان صمغ مصطکی را با روغن کنجد جوشاند و یک یا دو قطره از آن را داخل گوش ریخت.
• برای رفع سردی کبد، جوشانده مصطکی بسیار مفید است به این منظور، یک قاشق چای‌خوری از صمغ مصطکی را در یک لیوان آب جوش بریزید و بگذارید چند دقیقه بجوشد، سپس آن را سرد کرده و بنوشید.
• مصرف دوزهای کم حتی به اندازه 1 میلی گرم در روز این صمغ نیز رشد باکتری ها را مهار می کند.
• مصرف صمغ مصطکی می تواند علائم بیماری کرون (از انواع شایع التهاب روده) را کاهش دهد. نحوه استفاده: 2.2 گرم از پودر صمغ مصطکی را به 6 دوز تقسیم کرده و به مدت 4 هفته روزانه میل کنید.
• جهت از بین بردن باکتری های هلیکوباکتر پیلوری موجود در دستگاه گوارش : 350 میلی گرم صمغ مصطکی خالص را 3 بار در روز بجوید تا زمانی که عفونت درمان شود.
• برای درمان بی خوابی، دو گرم مصطکی را با یک فنجان عرق بهار نارنج میل کنید.
• چنانچه در اثر سل دچار سرفه شده اید، از دم کرده ی مصطکی استفاده کنید.
• جهت کاهش میزان کلسترل خون: 330 میلی گرم صمغ مصطکی را 3 بار در روز به مدت 8 هفته مصرف کنید.
• برای آرامش قلب، دو گرم صمغ مصطکی را در دهان بجوید و روی آن نصف استکان عرق نسترن میل کنید.
• برای پایین آوردن ورم پشت پاها، سه گرم مصطکی و یک گرم مرمکی را دو مرتبه در روز با آب میل کنید.
• گرد آن جهت مواضع درد ناشی از در رفتگی و زخمها موثر است و ترتیب عمل آن بدین نحو است که اول محل را با جوشانده آن خوب شسته و تکرار عمل میکنند و آن را بر مفاصل با روغنهای گرم حل کننده میمالند.
• مصرف و مالیدن پودر صمغ مصطکی بشره و پوست را خوشرنگ میکند.
• جهت کاهش رشد سلول های سرطان پروستات: 250 میلی گرم کپسول صمغ مصطکی را 4 بار در روز مصرف کنید.

عوارض و موارد منع مصرف مصطکی

• مصرف به اندازه و محتاطانه صمغ مصطکی در بسیاری از موارد بدون عوارض است، ولی سردرد، سرگیجه و ناراحتی معده در برخی موارد بروز می کند. هنگام مصرف مصطکی برای کاهش عوارض جانبی آن بهتر است از کمترین دوز ممکن شروع کرده و به تدریج دوز را افزایش دهید.
• مصرف گیاه مصطکی برای زنان باردار و شیرده ممکن است باعث بیش فعالی نوزاد شود.
• مصطکی برای مثانه مضر و مصلح آن خیسانیدن آن است که در سرکه انگور یک شبانه روز خوابانده و سپس خشک میکنند و با کتیرا یا به تنهایی استعمال مینمایند.
• در برخی موارد خوردن مصطکی در کودکان سبب اسهال آنها می شود.
• مصرف مصطکی در برخی افراد که به گیاه گل دار فلفل برزیلی یا دیگر گونه های گیاه بنه حساسیت دارند سبب ایجاد آلرژی می گردد.

به طور کلی برای مصرف هر داروی گیاهی باید با پزشک مشورت شود و از مصرف خودسرانه و زیاد آن خودداری کرد. گیاه مصطکی ممکن است با داروهای شیمیایی تداخل داشته باشد، بنابراین هنگام مصرف آن با پزشک خود مشورت کنید.

منبع: تیم گردآوری محتوای طبایع