تغذیه چه نقشی در سلامت جسم و روان دارد؟

آلودگی هوا، تجمع مواد زائد در بدن و مصرف بیش از اندازه خوراکی‌هایی مانند فست فود، کنسرو، غذاهای آماده حاوی مواد نگهدارند و محرک و خوراکی‌های غیرحلال نه تنها باعث بیماری‌های جسمی بلکه زمینه ساز امراض روحی روانی مختلف نیز می‌گردد.
تغذیه صحیح در حفظ و تداوم سلامت جسم و روح انسان اهمیت زیادی دارد و داشتن یک برنامه غذایی صحیح و مناسب علاوه بر تندستی جسم در ایجاد نشاط و شادابی انسان نیز مؤثر بوده و بدن را از ابتلا به بیماری‌های مصون می‌دارد. هر اندازه که انسان قوی تر و سالم تر باشد، کمتر دچار امراض روحی و روانی می‌شود.

منظور از غذای روح و روان چیست؟

به مجموعه نیازمندی‌های انسان در بعد جسمی و روانی از طبیعیات و معنویات که از راه‌های گوناگون صورت می‌گیرد؛ غذا اطلاق می‌شود.

انواع غذا

انواع غذا را می‌توان به غذاهای خوردنی، شنیداری، دیداری، پنداری، لمسی، جنسی و اُنسی ( تاثیر روحیه همنشین بر خلق و خو) تقسیم بندی کرد.
غذاها علاوه بر اینکه جایگزین آنچه از بدن تحلیل رفته هستند و افت انرژی را جبران می‌کنند، بر سوخت و ساز، رشد، حرکت و ترمیم بافت‌ها نقش دارند. از طرفی با توجه به اثرات خاص و مزاجی خود بر اعضای مختلف جسم، روح و روان انسان و کل موجودیت فرد تاثیر می‌گذارند.

نقش تغذیه در سلامت جسم و روان

از دیدگاه طب سنتی و مزاج شناسی، مزاج‌های سرشتی در صورتی که از اعتدال برخوردار باشند از سلامت جسم و روان نیز برخوردار خواهند بود. یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در این باره، تغذیه صحیح و متناسب با نوع مزاج هر فرد است.

قانون تدبیر به عین و علاج به ضد

در طب سنتی قانونی به نام  «تدبیر به عین»  و «علاج به ضد» وجود دارد؛

تدبیر به عین: یعنی اگر مزاج پایه و جبلی فردی گرم و خشک است و در تعادل مزاجی و صحت است، طبیعت غذایش هم باید گرم و خشک باشد.

علاج به ضد: اما اگر فردی غلبه گرمی و خشکی دارد باید از مصرف غذاهای با طبیعت گرم و خشک پرهیز نماید و علاج به ضد را رعایت کند یعنی غذاهایی با طبیعت و کیفیت سرد و تر میل نماید تا سوء مزاج و بیماری وی تشدید نشود و مزاج به تعادل برگردد.

انواع سوء مزاج مغزی

مزاج طبیعی مغز سرد و تر است اما ممکن است به دلایل مختلف دچار سوء مزاج یا غلبه خلطی شود و زمینه ساز بروز تغییرات خلقی و رفتاری گردد که عبارتند از:

• سوء مزاج گرم مغز: بی قراری، بی‌خوابی، افکار مشوش، عصبانیت سریع
• سوء مزاج سرد مغز: کسالت، کندی حرکات و افعال مربوط به مغز
• سوء مزاج خشک مغز: بی‌خوابی، وسواس و افکار منفی زیاد
• سوء مزاج تر مغز: خواب زیاد و فراموشی

بعضی بیماران دچار ضعف مغز می‌شوند و از اختلال در حس و حرکت و حتی تفکر و تخیل رنج می‌برند. خوردن و بوییدن مواد خوشبو مانند دارچین، گلاب، زعفران، سیب برای آنها مفید است.

مزاج‌های مختلف و تاثیر تغذیه بر رفتار و اخلاق

در زیر به تشریح مزاج‌های مختلف و خلقیات آن‌ها و تأثیر تغذیه بر رفتار و اخلاق افراد، پرداخته می‌شود:

تفاوت رفتاری سردمزاجان و گرم مزاجان

از مشخصات رفتاری افراد سرد مزاج و گرم مزاج این است که:

• افراد سردمزاج در شروع یک کار مشکل دارند و به اصطلاح دیر گرم می‌شوند؛ اما گرم مزاجان کارها را به سرعت آغاز می‌کنند.
• اگر ضعف و سستی و کندی در افعال و رفتار دیده شود نشانه سردی مزاج است در حالی که گرمی مزاج گاه باعث شتاب زدگی و عجله می‌گردد و فردی با چنین ویژگی ممکن است ثبات رای نداشته باشد.
• توام بودن افعال با اضطراب و تشویش نیز بر گرمی زیاد دلالت دارد. زود عصبانی شدن، خشمگین شدن، برانگیختگی سریع، بی اعتنایی به قضاوت دیگران در مورد خود، جرات، جسارت، پرسخنی، سرعت و پیوستگی کلام، قدرت و بلندی صدا نشانه گرمی مزاج هستند.
  افراد گرم مزاج اغلب بی قرار، تند و تیز، پرکار و فعال، پرجنب و جوش و پرانرژی هستند، حافظه خوبی دارند و از قدرت یادگیری و تجزیه و تحلیل بالایی برخوردارند، زود عصبانی شده و زود هم آرام می‌شوند.

خصوصیات روحی و روانی مزاج‌های مختلف

مزاج گرم و خشک

فرض کنیم فردی با مزاج گرم و خشک در فصل تابستان و هوای گرم هنگام بازگشت به منزل نوشیدنی با طبع گرم بنوشد، در این شرایط ممکن است به شدت عصبانی شود. توصیه می‌گردد از چنین فردی با یک شربت خنک مانند شربت سکنجبین، لیموی تازه، آلبالو یا زرشک پذیرایی شود.

بنابراین افرادی که در برخورد با مشکلات بیشتر حالات پرخاشگرانه را بروز می‌دهند سوء مزاج گرم دارند و علاوه بر تمرینات کنترل ذهن مثل تنفس عمیق باید از مصرف غذاهای حاوی ادویه تند و تیز مثل زنجبیل، فلفل، خردل، عسل کهنه، مغزها مانند پسته، سیر، پیاز خام، خرمای خشک، نوشیدنی هایی مانند نسکافه و شربت زعفران؛ خوراکی های گرم و چرب مانند حلوا ارده و سرخ کردنی ها و شب بیدار ماندن های طولانی خودداری کنند.

به افراد با مزاج گرم و خشک توصیه می شود مصرف خیار، کدو، گشنیز، هندوانه، ماءالشعیر طبی، سوپ جو، حریره بادام، شربت‌های متعادل مثل سکنجبین، گلاب، بوییدن عطرهای ملایم و خنک مانند بنفشه، گلاب و گوش دادن به نغمه‌های طیبعی مثل صدای دریا یا آب روان را به کار برند.

مزاج گرم و تر

خصوصیات روانی افراد با مزاج گرم و تر این است که انسان‌های شجاع و جسور بوده، به طور معمول آرام هستند و دیر عصبانی می‌شوند اما هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.

مزاج سرد و تر

در مورد خصوصیات روانی مزاج سرد و تر نیز باید اشاره کرد که افرادی کم انرژی و کند هستند، معمولا صبور و آرامند و کمتر عصبانی می شوند. رطوبت باعث انعطاف پذیری و خشکی باعث ثبات رای می‌شود.

مزاج سرد و خشک

گروه دیگر با مزاج سرد و خشک نیز افرادی دقیق، منظم، دور اندیش، محاسبه گر و ریزبین هستند.

تغذیه در بروز بیماری‌های سرد روانی چه تأثیری دارد؟

کسانی که دچار سردی روانی هستند افرادی منفی باف، بدبین، غم زده، افسرده و انزوا طلبند که مسائل را سخت و پیچیده ارزیابی می‌کنند.

بنابراین هر کدام از حالات ذهنی و روانی در ایجاد اشفتگی و بی تعادلی مزاجی مؤثرند. به این صورت که ترس «خلط بلغم و کیفیت سرد و تر»،  غم و اندوه و افسردگی «خلط سودا و کیفیت سرد و خشک»، وابستگی و تعلق «خلط دم و کیفیت گرم و تر» و خشم و غضب «خلط صفرا و کیفیت گرم و خشک» دارد.

منفی‌بافی

• زندگی افراد با سوء مزاج سرد و غلبه بلغم مثل حرکت آب به سمت سرازیری است و آن‌ها مدام به جهت افکار منفی حرکت می‌کنند.
• همانطور که آب تنها وقتی حرارات ببیند و بخار شود بالا می‌رود، این افراد نیز برای مثبت اندیشی و رها شدن از منفی بافی باید از لحاظ مزاج اصلاح و غلبه اخلاط تعدیل شوند.
• مصرف متعادل خوراکی‌های گرم موجب گرم شدن طبع مغز شده و معمولا نگرش مثبت پیدا می‌کنند.
• معمولاَ این منفی نگری‌ها در زنان و مردان دیده می‌شود اما با توجه به شایع بودن سردی در خانم‌ها این گروه بیشتر مستعد درگیری با افکار منفی هستند.

واکنش افراد با مزاج گرم و سرد نسبت به یک مسئله کاملا متفاوت است. فرد با مزاج گرم برخوردی آرام داشته و بیان می کند که اتفاق مهمی پیش نیامده اما فرد با مزاج سرد همین مسئله را چندین برابر واقعیت بزرگ می‌کند و حتی ممکن است در تصورش حوادث بعدی را هم با منفی نگری پیش بینی کند که این ارزیابی نتیجه سردی روانی است. برای درمان منفی بافی باید:

• سوء مزاج را اصلاح کرد و سپس تغذیه گرم طی 4 تا 6 ماه رعایت شود تا مغز کم کم به گرمی متعادل برسد. در این صورت دیگر فکرهای منفی بروز نمی کند. اگرچه ایجاد گرمی در ذهن افراد افسرده، بدبین، غم زده، منفی باف و… نیاز به زمان دارد
• برای درمان های فوری می‌توان از بوها و عطریات گرم استفاده نموده و واکنش‌های آن‌ها را کنترل کرد.

خشم و غضب

اگر خشم و غضب در فردی افزایش یابد، صفرا افزایش می‌یابد و متقابلا نیز اگر صفرا به طور غیر متعادلی بنابر دلایل مختلف از جمله نوع تغذیه فزونی یابد می‌تواند به حالات قهر و غضب منجر شود.

ترس

اگر خلط بلغم نیز به دلایلی مانند تغذیه سردی و تری زیاد فزونی یابد موجب بروز حالات ترس می‌شود.

غم و افسردگی

تغذیه مولد سودای نامتعال منجر به ایجاد حالات غم و افسردگی می‌گردد و همچنین اگر بعد از صرف غذا احساس غم و اندوه عارض گردد، هضم مختل می شود زیرا حرارت غریزی را پنهان می‌سازد و تنفس به طور کامل انجام نمی‌شود و خواب از چشم غم زده می‌رود.

راهکارهایی برای مبتلایان غم و اندوه ( سوء مزاج سرد و خشک)

به این افراد توصیه می‌شود از مصرف عدس، قارچ، کلم خام، گوشت گاو، گوشت های فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس، فست فودها، غذهای آماده حاوی مواد نگهدارنده، پنیرهای مانده و کهنه، غذاهای سوخته و ترشیجات پرهیز کنند

سحرخیزی، قدم زدن در طبیعت، ورزش‌های گروهی، مصرف گوشت بره، زرده تخم مرغ عسلی، شیر برنج، حریره بادام، شیر بادام، خوراکی‌ها و شربت‌های مفرح با توجه به سازگاری مزاجی مثل فالوده سیب شیرین رسیده و تخم شربتی، شربت تخم بالنگو، شربت بیدمشک، شربت بهار نارنج، مربای بالنگ، شربت جلاب یا شربت مویز را حتما در برنامه خود بگنجانند.

حرف آخر…

توجه به تغذیه مناسب و حلال که موجب پرورش جسم، عقل و روح می‌شود و همچنین رعایت آدابی مانند سبک غذا خوردن، آغاز غذا با نام خدا، آرام جویدن و سپاسگزاری پس از صرف غذا نقش مهمی در سلامت جسم و روح ایفا می‌کند.