مزه ها در طب سنتی و آشنایی با مزاج آن‌ ها

یکی از نکاتی که در تغذیه طب سنتی ایران دارای اهمیت است، توجه به مزه خوراکی‌های مصرفی است؛ معمولا هر مزه‌ای از کیفیت و مزاج خاص خود برخوردار است و بسته به شرایط افراد مصرف به جای آن‌ها نقش درمانی داشته و مصرف نابجایشان بیماری‌زا است. در ادامه شما را با مزاج مزه‌ها و ویژگی‌های خاص آن‌ها آشنا می‌نماییم.

دسته بندی مزه ها در طب سنتی و مزاج آن ها

هر یک از مزه‌ ها در طب سنتی، دارای مزاج خاصی هستند و کیفیتی (گرمی، سردی، خشکی یا تری) را بر بدن تحمیل می‌كنند؛ از این رو همگان می‌بایست بر طبق مزاج خود، به میزان متعادل از آن‌ها مصرف کنند. انواع مزه‌ها عبارت‌اند از:

• ترش: سرد و خشک
• تلخ: گرم و خشک
• شیرین: گرم و تر
• شور: گرم و خشک
• تند: گرم و خشک (به جز کافور که دارای طبع سرد است)
• بی مزه و گس: سرد و تر

بررسی ویژگی و مزاج انواع مزه ها

 مزه های ترش

• مزاج مزه ترش، سرد و خشک و در بعضی موارد، سرد و تر است؛ مانند آبغوره، آبلیمو، سُماق، سرکه و…
• خوراکی‌ها یا نوشیدنی‌های ترش‌مزه، بعد از اینکه وارد بدن می‌شوند، خلط سودا (سردی و خشکی) را در بدن افزایش می‌دهند و هر چه ترشی آن‌ها بیشتر باشد، طبیعتاً سردی و خشکی آن‌ها بیشتر خواهد بود.
• پس قائدتاً افراد سوداوی مزاج یا کسانی که غلبه‌ی سودا دارند، باید به صورت محدود از خوراکی ترش‌مزه، استفاده کنند.
• تأثیرات منفی مواد ترش مزه، متوجه سیستم تنفس و اعصاب است و سرفه را نیز افزایش می‌دهد.

مزه های تلخ

• مزاج مزه‌ی تلخ گرم و خشک است.
• مواد و خوراکی‌های تلخ‌مزه (بادمجان، شکلات تلخ، صبر زرد یا آلوئه ورا)، بر گرمی و خشکی بدن می‌افزایند، خون را رقیق نموده، گردش خون را تسهیل و کار قلب را کاهش می‌دهند؛ اما در مقابل، استعداد خونریزی را نیز افزایش می‌دهند.
• اگر دستگاه گوارش فرد سرد و بلغمی شده باشد، این مزه می‌تواند به پاکسازی دستگاه گوارش از مواد زائد بلغمی کمک نماید.
• از ضرر غذاهای شیرین می‌کاهد.
• اگه زخم روده فرد با خوردن غذاهای شیرین تشدید شده باشد، تلخ‌مزگی به بهبود وضعیت روده کمک می‎‌نماید.
• اگه تلخی دهان را احساس می‌کنید، برای برطرف کردن آن بهتر است از خاکشیر استفاده نمایید.
• تلخی بیش از شوری بدن را گرم می‌کند اما زیاده‌روی در مصرف آن نیز، باعث افسردگی می‌شود.

مزه های شیرین

• جزء محبوب‌ترین مزه‌ها به حساب آمده و مزاج آن معتدل به سمت گرم و تر است.
• البته مقصود از مزه شیرین، شیرینی طبیعی است و خوراکی‌ها با طعم و مزه مصنوعی را شامل نمی‌شود.
• بعد از گوشت و نان مناسب، می‌توان عسل و میوه‌های شیرین را جزء خوراکی‌های پرمصرف به حساب آورد.
• مزه‌ی شیرین، حرارت معتدلی به بدن می‌بخشد، چاق‌کننده است و اگه به درستی و به اندازه مصرف شود، پاک کننده‌ی معده نیز هست.
• کاهش‌دهنده و تعدیل‌کننده مضرات غذا و خوراکی‌های ترش که منجر به ضعف اعصاب و دل آشوبی گشته است، می‌باشد و بالعکس! به عنوان مثال، برای حفظ تعادل بین شیرینی و شوری، اکثر خورش‌های ایرانی دارای مزه شیرین و ترش هستند مانند خورشت فسنجان، خورشت هویج و خورشت آلو.
• مزه‌ی شیرین قادر است عطش ناشی از خوردن شوری را برطرف کند (مانند آب عسل).
• کسانی که میل به شیرینی زیاد دارند، از غلبه سودا رنج می‌برند و شاید بی‌خبرند.
• زیاده روی در استفاده از این مزه، بازتابی منفی برای افراد دموی (گرم و تر) داشته و امکان ایجاد غلظت خون و سنگینی گفتار را در برخی موارد به همراه دارد.

مزه های شور

• مزه شور و مواد شور دارای مزاج گرم و خشک هستند، در نتیجه باعث افزایش صفرا در بدن می‌شوند.
• نمک طعام در رأس این مواد قرار دارد.
• مصرفِ به اندازه‌ی این‌مواد بلغم را از بین برده و اشتها را زیاد می‌کند.
• اگر غذای ترش خورده‌ و احساس ضعف نموده‌اید (مخصوصاً افرادی که ضعف اعصاب دارند) استفاده از غذای شور در حد متعادل، انتخاب درستی است.
• اگه دچار آروغ ترش یا سوزش معده‌ی ناشی از ترشی شدید شده‌اید، مقداری از مواد شور مزه استفاده کنید.
• شوری از اسهال یا ضعف گوارشی شدید ناشی از مصرف غذای چرب می‌کاهد.
• فست فودها و تنقلات غیر طبیعی مانند پفک شوری مضری دارند که می‌تواند منجر به افسردگی، تنبلی تخمدان، بدخوابی، استرس و غلبه‌ی سودا یا صفرای مضر شود.

مزه های تند

• مزاج مزه‌های تند، گرم و خشک است و حرارت و گرمای زیادی را در بدن ایجاد می‌کند (مانند فلفل).
• مصرف تند مزه‌ها، برای افراد بلغمی گاهی مناسب اما برای صفراوی مزاج‌ها، آثاری تحریک کننده و حتی خطرناک در پی خواهد داشت.
• یک فرد بلغمی مزاج، می‌تواند سرما و ضعف خود را با استفاده صحیح از تندی رفع کند اما به همان اندازه، یک صفراوی مزاج با مصرف تندی احساس خشم، گُرگرفتگی، استرس خواهد داشت. پس مصرف مزه‌های تند برای افراد صفراوی مزاج یا دارای غلبه صفرا، اصلاً مناسب نیست.
• غذای تند به روند هضم غذاها کمک کرده و با ایجاد حرارت، سرعت هضم را بالا می‌برد.
• مصرف متعادل تند‌مزه‌ها برای افزایش سوخت و ساز بدن مفید است.
• تندی عفونت ناشی از بلغم را برطرف می‌کند.

گس مزه ها در طب سنتی با بی مزه ها

• گس‌مزه‌ها در طب سنتی دارای مزاج سرد و تر هستند (مانند آب، خیار، کاهو، ماست، دوغ بدون نمک و طعم دهنده).
• مصرف این مواد، برای گرم‌مزاجان (مخصوصا گرم و خشک ها) خوب است، زیرا باعث تعدیل حرارت بدن شده و به بدن رطوبت می‌بخشند.
• خشكی‌های شدید پوست، گوارش و مغز را از بین می‌برند و برای افراد كم‌خواب نیز مناسب می‌باشند.
• زیاده‌روی در مصرف مواد بدون مزه باعث بی‌اشتهایی، ضعف، شلی و سستی گوارش، خواب‌آلودگی و… می‌شود.