اصل پنجم سته ضروریه – خواب و بیداری

علّت نیاز به خواب

بر اثر حرکات آدمی در بیداری و گردش دایم حرارت غریزی، به تدریج، روح (که لطیف‌تر از جسم است) و نیز اخلاط بدن، دچار تحلیل می‌شوند. حاصل آن ضعف قوّت روح، درماندگی، سستی، تباهی اندیشه و رای و… اسـت. (در بیداری طولانی مدّت، جسم نیز به تدریج دچار تحلیل می شود) بنابراین، انسان نیاز به حالتی از جمله خواب دارد که این مشکلات را جبران کند.

آثار خواب طبیعی

• خواب، حرارت غریزی را به درون بدن می‌برد و متوقف می‌کند و مانع از تحلیل آن می‌شود؛ بنابراین باعث قدرت گرفتن تمام قوای طبیعی بدن می‌شود.
• درونی شدن حرارت غریزی؛ سرد شدن سطح بدن، بهتر شدن هضم غذا و نیاز به پوشش در خواب را به دنبال دارد.
• درونی شدن حرارت غریزی باعث بهتر شدن هضم غذاها و نیز پختن خلط‌ها و موادّ موجود در بدن می‌شود. این مساله از سویی سوخت بدن را فراهم و از سویی آن را برای دفع موادّ زاید آمـاده می‌کند. به عبارت دیگر، خواب، موادّی که آمادگی هضم یا پختن را دارند، گرم کرده، آن‌ها را با خون، هم مزاج می‌کند. این گرمی در سراسر بدن پخش می‌شود و بدن با حرارت غریزی پر می‌شود.
• در خواب، همه استفراغ‌های بدن (به جز عرق) کم می‌شوند و لذا قوای بدن، حفظ، و درماندگی از بین می‌رود. فقط تعریق در خواب زیاد می‌شود که ناشی از کامل بودن هضم است نه ناشی از استفراغ. تعریق بیش از حدّ در خواب نیز می‌تواند علل مختلفی داشته باشد که شایع‌ترین آن، پرخوری است.
• به علّت تحلیل کمتر و هضم کامل‌تر، رطوبت بدن در خواب بالا می‌رود.
• بیش‌ترین بهره را از خواب، دماغ می‌برد.

رابطه خواب با مزاج افراد

1. افراد صفراوی: برای این افراد، ۷-۶ ساعت خواب شـبانه تـوصیه می‌شود. از بی خوابی و کم خوابی (کمتر از ۵ ساعت) و دیر وقت به رختخواب رفتن خودداری کنند. مصرف غذاهای سـرد و رطوبتی در مـواقـع بی خوابی، مفید است.
2. افراد دموی: ۷-۶ ساعت خواب شبانه برای این افراد کافی است. همه افراد از زود به رختخواب رفتن و زود بیدار شدن بهره می‌بینند؛ ولی افراد دموی مزاج حتی المقدور این دستور را اجرا نمایند.
3. افراد بلغمی: سعی کنند از ۸ ساعت بیشتر نخوابند اگرچه کمتر شدن این میزان هم، مطلوب است. سعی کنند قبل از طلوع آفتاب از خواب برخیزند تا از تولید بلغم اضافه خودداری شود. خوابیدن در طی روز و همچنین یک ساعت قبل از غروب بسیار مضر است و موجب افزایش بلغم می‌گردد و سنگینی سر و التهاب سینوس‌ها و کند شدن رفتارهای مغزی را موجب می‌شود.
4. افراد سوداوی: حدود ساعت ۱۰ شب به رختخواب رفته، ۷-۶ ساعت استراحت نمایند.

انواع خواب

1. خواب زیاد

خواب اگر از حدّ بیشتر شود، اثراتی معکوس خواهد داشت و با احتباس حرارت غریزی، قوت‌ها را کاسته، نیروی نفسانی را کند و کم‌احساس و مغز را سنگین می‌کند. خواب زیاد به ویژه برای افراد سرد مزاج و رطوبتی بسیار مضرّ است چرا که علاوه بر افزایش رطوبت، به علّت کم شدن تحلیل موادّ و احتباس حرارت غریزی، سـرمـا را نـیـز می‌افزاید و  بـیمـاری‌هـای ناشی از آن‌ها را زیاد می‌کند.

2. بی خوابی

به علّت زیاد بودن تحلیل و استفراغ، حرارت و خشکی بدن زیاد می‌شود و صفرا غلبه پیدا می‌کند، بی خوابی به ویژه برای مردم نحیف و خشک مزاج، بسیار مضرّ است.

3. خواب بامداد

 اگر انسان در بامداد و قبل از آن که حرکت یا ورزشی کند یا چیزی بخورد، بخوابد، به سستی، سردی، ماندگی و خشکی مبتلا خواهد شد.

4. خواب روز

باعث افزایش بلغم، نزله (ترشّحات پشت حلق)، تباهی چهره، بزرگی طحال، کسالت و کم شدن اشتها خواهد شد.

5. گرسنه خوابیدن

 چون در وقت خواب، حرارت غریزی به سمت داخل میل می‌کند، باید غذایی باشد که آن را هضم نماید در غیر این صورت، به هضم خود بدن خواهد پرداخت که حاصل آن کاهش کلّی قوای بدنی، لاغری و ضعف حرارت غریزی و سردی بدن خواهد بود.

6. خوابیدن با شکم پر

 اگر در وقت خواب، شکم انباشته از غذا باشد و هضم دچار مشکل شود؛ به ویژه در مورد غذاهای دیرهضم و سنگین، بدن دچار سردی خواهد شد.

شرایط خواب معتدل و مطلوب

• خواب باید پس از گذشتن غذا از معده باشد (حدود 3 ساعت پس از صرف غذا) چرا که خواب هنگام پر بودن معده از غذا، باعث اختلال در هضم، ایجاد نفخ و دیدن خواب‌های ترسناک می‌شود.
• خوابیدن زیر آفتاب مضر است زیرا باعث حرکت اخلاط و تحریک صفرا می‌شود. در این شرایط، بخارات به سوی مغز صعود می‌کنند و باعث ایجاد سردرد می‌شوند.
• اگر فردی عادت به خواب روز دارد، بهتر است به‌تدریج آن را ترک کند؛ البته به جز خواب قیلوله که زمان آن قبل از ظهر است و باعث برگشت رطوبت به بدن و تقویت حرارت غریزی می‌شود. نتایج مطالعات جدید نشان داده‌اند خواب قیلوله باعث کاهش فشارخون، کم کردن استرس، تقویت ذهن و بهبود عملکرد شناختی مغز و حافظه می‌شود و مرگ‌ و میر ناشی از بیماری‌های عروق کرونر را کاهش می‌دهد.
• خواب معتدل 6 ساعت است. خوابیدن نباید بیشتر از 10 ساعت طول بکشد.
• محل خواب باید پاکیزه، نرم و دور از بوهای ناخوش و جانوران موذی باشد.
• هنگام خواب در هر فصلی بهتر است روی بدن را بپوشانید زیرا حین خواب، حرارت به داخل بدن میل می‌کند. بنابراین ظاهر بدن سرد می‌شود و با اندک نسیمی که به او برسد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. این شرایط ممکن است زمینه‌ساز بیماری شود.

برای دیدن سایر اصول شش گانه (ستّه ضروریه) طب سنتی روی لینک‌های زیر کلیک کنید

• اصل اول سته ضروریه – استفراغ و احتباس
• اصل دوم سته ضروریه – اعراض نفسانی
• اصل سوم سته ضروریه – هوا
• اصل چهارم سته ضروریه – حرکت و سکون
• اصل ششم سته ضروریه – خوردن و آشامیدن