اصل سوم سته ضروریه – هوا

هوا، سومین اصل از اصول شش گانه طب سنتی

هوا یکی از پراهمیت‌ترین اصول ستّه ضروریه است چرا که بدون آن، شعله حیات انسان در دقایقی اندک، خاموش می‌شود. هدف از تنفس، فراهم کردن اکسیژن برای بافت‌های بدن و برداشت دی‌اکسیدکربن از آن‌هاست. حکمای طب ایرانی در گذشته تنفس را به‌عنوان دریافت هوای پاک و خنک از طریق جمیع منافذ بدن به‌ویژه منافذ بینی و دهان (که اتصال به ریه و شرایین دارند) و خروج بخارات حاوی فضولات بیان می‌کردند.

به عقیده آن‌ها، هوای پاک و خنک خارجی به دنبال ورود به بدن بر روح و حرارت غریزی تاثیر می‌گذارد و جایگزین بخارات گرم حاوی مواد دفعی بدن می‌شود. سپس این بخارات به کمک بازدم از بدن خارج می‌شوند. انسان نباید برای ادامه حیات به تنفس در هر هوایی تن بدهد، بلکه باید درباره کیفیت هوایی که تا این اندازه با زنده ماندن و سالم زیستن او ارتباط تنگاتنگ دارد، گفت‌وگو کند و وضعیت کنونی را به چالش بکشاند و راهکارهای برون‌رفت از مشکلات و مسائل مربوط به آن را بررسی کند.

تغییرات هوا

تغییرات هوا بر دو گونه است؛ طبیعی و غیرطبیعی.

• تغییرات طبیعی: تغییرات طبیعی هوا مربوط به تغییر معمول فصل‌ها می‌شود که در تابستان، گرم و در زمستان، سرد است.
• تغییرات غیر طبیعی: تغییرات غیرطبیعی هوا خود به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ تغییرات مضر مانند آلودگی هوا و پیدایش بیماری‌های عفونی و دیگری تغییرات غیرطبیعی غیرمضر که خود به علل زمینی (تغییرات هوا در اثر عرض جغرافیایی شهر، مجاورت کوه یا دریا، وزش باد و نوع خاک) و علل آسمانی (مثل کسوف خورشید) ایجاد می‌شوند.

طبع هوا نسبت به روح و روان انسان، بسیار سردتر است و دو عمل را برای آن انجام می دهد: ۱- تـرویـح و جـلوگیری از احتباس. ۲- پالایش.

خصوصیات هوای مطلوب

1. آزاد باشد و بین سقف و دیوارها محبوس نباشد (به شرط سلامت هوای بیرون).
2. صاف و پاکیزه باشد.
3. عاری از موادّ خارجی باشد (دود و بخار و …)
4. بخار مسیل‌ها، جنگل‌ها، کشتزارها، گردشگاه‌ها و … با آن مخلوط نشده باشد.
5. گاهگاهی نسیمی در آن بوزد.
6. هوای زیر و اطراف درخت‌هایی مثل گردو و انجیر و کشتزارهای کلم، برای تنفّس، بسیار نامناسب است.
7. هوای زمین‌های پست و هوای محبوس بین درّه ها که به سرعت، گرم و به سـرعـت، سرد می‌شوند؛ نامطلوب است.
8. هوای محبوس بین دیواره‌های نمناک که در آن‌ها آهک به کار رفته است و نیز هوای بناهای نوساز، هوای بدی است.
9. سالم‌ترین هوا، هوایی است که موافق مزاج و طبیعت آن فصل باشد. افراط (مثل سرمای بیش از حدّ معمول زمستان) یا تفریط (مثل گرم بودن زمستان)، هوا را ناسالم می‌کند.

تاثیر هوا بر بدن

1. هوای گرم

• گرم معتدل: خروج خون به سمت بیرون بدن و سرخی پوست.
• گرم غیر معتدل: گداختن خلط‌ها و سستی بدن.
• گرم افراطی: گداختن شدید؛ زردی رنگ؛ تعریق زیاد؛ کاهش ادرار؛ ضعف هضم و تشنگی مفرط.

2. هوای سرد: استواری بدن؛ تقویت هضم؛ نگهداری رطوبت‌ها در بدن؛ خشکی پوست؛ افزایش ادرار؛ کاهش مدفوع (به علّت انقباض ماهیچه‌های مقعد و تبدیل بخش آبکی مدفوع به ادرار)

3. هوای مرطوب: نرمی پوست و طراوت و شادابی.

4. هوای خشک: خشکی پوست و پژمردگی بدن.

تاثیرات هوای فصل‌ها

بهار

معتدل است و باعث اعتدال خون و سرخی رخسار می‌شود. در این فصل، خلط‌های راکد، به جریان می‌افتند و بیماری‌های مزمن بروز می‌کنند؛ به خصوص اگر فرد در زمستان، زیاد، خورده و کم، ورزش کرده باشد. این امر، باعث دگرگونی خون، خون دماغ، انواع ورم و دمل و جوش، خواب آلودگی و بعضی از انواع سرفه می‌شود. جنبش‌های مفرط بدنی و روانی و خوردن گرمی‌ها، این مسائل را تشدید می‌کند. بهترین کار در بهار، کم کردن خون (فصد، حجامت و …) و کم خوردن و کم نوشیدن است. برای کودکان و نوجوانان، بهترین فصل است امّا بلای جان دموی‌هاست که به خواب و خمیازه و کش آوردن بدن، گرفتارند. بهار برای سوداوی‎‌ها نیز، فصل خوشایندی است.

تابستان

گرمای گدازنده آن، باعث کاهش نیرو و کم شدن کنش‌های طبیعی، زردی رخسار، بی خوابی و ضعف دسـتـگاه گـوارش می‌شود. در تابستان‌های بسیار گرم، لاغری و انواع تب ها شایع می‌شود. بیماری‌های تابستان، طولانی نمی‌شوند(در افراد قوی، گرمی هوا به پختن و دفع سریعتر خلط فاسد کمک می‌کند و در افراد ضعیف، این گرما فرد را ضعیف‌تر نموده و می‌کشد.) تابستان، فصل شادابی پیران است امّا صفراوی‌ها (به خصوص صفراوی‌های جوان) در این فصل، به عذاب الیمی مبتلا می‌شوند. درمان درد تابستان، پرهیز از افراط در جنبش‌ها و پناه آوردن به خنکی‌های مرطوب معتدل (هندوانه، خیار و …) است.

پاییز

در این فصل، طبع هوا تغییر می‌یابد و نیروی فرد از تابستان، تحلیل رفته است. خلط‌های سوخته در تابستان، به دلیل سرد شدن هوا، در بدن محبوس می‌شوند و مصرف میوه نیز افزایش می‌یابد؛ به همه این دلایل، پاییز، بیشترین بیماری‌ها را به ارمغان می‌آورد که از جمله انواع سرطان‌ها، دردهای مفصلی، مشکلات ادراری، دردهای سیاتیکی، کـندی حرکات روده‌ها، بیماری‌های ریوی، درد کمر و ران‌ها، ضعف نیروی هاضمه و دفع و در نتیجه افزایش شیوع کرم‌های گوارشی را می‌توان نام برد. این فصل باعث دردسر سوداوی‌هاست.

زمستان

در این فصل، گرما به درون بدن می‌رود؛ مصرف میوه کم می‌شود؛ مردم، بیشتر غذاهای سبک می‌خورند؛ بعد از غذا استراحت می‌کنند و به وسایل گرمازا پناه می‌برند؛ لذا در زمستان، دستگاه گوارش، بهترین حالت را دارد. اکثر بیماری‌های این فصل، بلغمی هستند مثل ورم‌های سفید، زکام، ذات الرّیه، گلودرد، درد پهلو و پشت، سردرد، بیماری‌های عصبی (به ویژه افسردگی)، سکته و صرع. خشکی پوست در زمستان شایع است. این فصل مایه دردسر پیران و راحتی میانسالان است و بدترین فصل برای بلغمی مزاج‌هاست.

توصیه برای هر مزاج

1. صفراوی‌ها، نیازی همیشگی به هوای خنک و تازه دارند.
2. بلغمی‌ها، هوایی کمی گرم و کمی خشک را می‌پسندند؛ لباس منـاسـب و گرمـای کـافـی به خصوص در هوای مرطوب توصیه می‌شود.
3. دموی‌ها، باید در گرما به سرما و در سرما به گرما پناه ببرند و به ویژه از هوای گرم و مرطوب پرهیز نمایند.
4. سوداوی‌ها، بیش از هر چیز، باید به فکر درمان خشکی شدید پوستی زمستانه خود باشند و از هوا، محیط و فعالیت‌هایی که موجب افزایش سردی و خشکی می‌شوند خودداری کنند.

دستور تنفس طبی 

در حالت نیمه دراز کشیده، نفس کاملاً عمیق بکشید و سینه‌های خود را از هوای تمیز پر نمایید. به مدت ۵ ثانیه نفس خود را حبس نموده و سپس آرام آرام طی حدود ده ثانیه نفس را بیرون دهید. حدود یک ثانیه مکث نموده؛ سپس ده بار دستور فوق را تکرار نمایید. آرامش و احساس نشاط بر شما چیره خواهد شد. در شرایط تنش، می‌توانید روزانه چندین بار از این دستور بهره بگیرید حتی در حالات معمولی نیز به آرامش شما کمک خواهد نمود.

برای دیدن سایر اصول شش گانه (ستّه ضروریه) طب سنتی روی لینک‌های زیر کلیک کنید

• اصل اول سته ضروریه – استفراغ و احتباس
• اصل دوم سته ضروریه – اعراض نفسانی
• اصل چهارم سته ضروریه – حرکت و سکون
• اصل پنجم سته ضروریه – خواب و بیداری
• اصل ششم سته ضروریه – خوردن و آشامیدن