در قسمت اول از مطلب سوء مزاج کبد در سایت طبایع به تعریف سوء مزاج، تعریف مزاج ها، عوامل ابتلا به سوء مزاج های مختلف پرداختیم. در این قسمت علائم و روش های درمانی این سوء مزاج های کبد را بیان خواهیم کرد.
همانطور که می دانید مزاج کبد به طور معمول گرم و تر است، اما این مزاج تحت تاثیر رژیم غذایی نامناسب و سبک زندگی نادرست تغییر میکند.
طب سنتی می گوید: کبد مخزن چهار قوه است. قوه جاذبه، قوه ماسکه، قوه هاضمه و قوه دافعه، که اگر هر کدام از این چهار قوه آسیب ببینند، زمینه بروز یک سری بیماری ها ایجاد می گردد.
در این مطلب به بررسی علل و روش های درمانی سوء مزاج گرم و سرد کبد می پردازیم و در قسمت بعدی علل و روش های درمانی سوء مزاج تر و خشک را بیان خواهیم کرد.
علائم و درمان انواع سوء مزاج کبد
سوء مزاج گرم کبد
همانطور که در مطلب انواع سوء مزاج در طب سنتی گفتیم عوامل متنوعی مانند: دیابت، خستگی، ضعف در بدن، استفاده زیاد از غذاهای پرچرب و شیرین، با عجله غذاخوردن، مصرف آب و نوشیدنی در کنار غذا یا بلافاصله بعد از آن، مصرف دخانیات مخصوصا قلیان، مواد غذایی با طبع گرم در وعده ناهار، نبود تحرک کافی در ابتلا به سوء مزاج کبد موثرند. این عارضه در فصل بهار در سنین میانسالی بیشتر رخ میدهد.
رگ هایی که از کبد خارج می شوند را آورده می گویند، هرگاه که مزاج کبد گرم باشد، رگهای آورده،گشاد هستند و کبد صفرای زیادی تولید می کند و خون و همه اندام های تن نیز گرم هستند. کبد گرم در سال های کهولت سن، تولید سودا می کند و بر پهلوی راست سمت شکم موی بیشتری می روید.
ممکن است کبد سوء مزاج گرم و خشک پیدا کند که در این حالت، موهای شکم بسیار زیاد هستند،خون بسیار غلیظ است و کم و نسبت تولید صفرا در آن بالاست و در پیری سودایی می شود و رگ های خروجی گشاد هستند و سفت و همه اندام ها نیز به همین شکل هستند.
یا اینکه سوء مزاج گرم و تر عارض شده باشد. این گونه افراد نسبت به دیگر افراد خون بدن آن ها زیادتر است و کم مویی نسبت به مزاج سرد خشک کمتر استو یعنی بدن نسبت به مزاج سرد و خشک پر موتر است، و رگ ها غلیظ و همه اندام ها گرم و نرم هستند و کیموس های بد زیاد تولید می کند و بیماری بیشر است و هرگاه گرمی بر تری بیشتر باشد، کیموس های بد کمتر هستند.
علائم سوء مزاج گرم کبد
- اشتهای کم.
- یبوست (سفتی و خشکی مدفوع).
- ادرار پررنگ یا مایل به سرخی.
- تشنگی زیاد.
- تلخی دهان.
- خشکی زبان.
- نبض سریع.
- گرمی پوست محل کبد (زیر دنده های راست).
- بروز جوش وخارش در بدن مخصوصا در ناحیه صورت.
- داغی یا تب بدن.
- سوزش ادرار.
- سنگینی و کوفتگی اعضا.
- شیرینی یا شوری دهان.
- ختلالات تنفسی و خفگی.
- زردی رنگ بدن یا چهره.
- بالا رفتن آنزیمهای کبدی در آزمایش ها.
- قی یا اسهال زرد.
راه های رفع سوء مزاج گرم کبد
در تمامی درمان های طب سنتی قدم اول اصلاح سبک زندگیست. چه بسا بیماری هایی که با همین اصلاح سبک زندگی درمان می شوند و نیازی به دارو درمانی ندارند.
- از مصرف غذاهایی مانند سس، فست فود، سوسیس، کالباس، پفک، سیر و پیاز سرخ شده، تخم مرغ سفت پز یا شل پز، شیرینیهای ویترینی قنادیها، غذاهای فریز شده، ادویه جات با هورمونهای غیراستاندارد و مرغ و ماهیهای پرورشی پرهیز کنید.
- مصرف میوه هایی مانند هندوانه، انگور ترش و شیرین، انار، مرکبات بخصوص لیمو شیرین و لیمو ترش تازه، توت فرنگی، هویج، خیار، زرشک، شاتوت، آب خیار و آب سیب.
- مصرف غذاهایی مانند آش، آبگوشت، خوراک کدو، خوراک به، قیمه، قورمه سبزی، هفته ای یکبار سوپ جو به همراه آلو بخارا و سوپ گشنیز با آلوی بخارا یا تمر هندی یا انار یا غوره
- مصرف سبزی جات و صیفی جات مانند سالاد ( کاهو، خیار، هویج، جوانه ها )، آب کدو، آب کرفس، آب گشنیز، آب خیار، آب خرفه، آب اسفرزه و چغندر پخته.
- 2 تا 3 قاشق عسل بصورت شربت عسل، روغن زیتون ،عناب، بارهنگ و خاکشیر استفاده نمایید.
- استفاده از گوشت ماهی کپور یا سفید و ماهی های ریز که در سرکه خوابانده و سپس پخته شوند.
- پرهیز از حمام های گرم.
- پرهیز از فعالیت های بسیار سنگین.
- خنک کردن کبد با آب کاسنی و سکنجبین و انار میخوش(ترش و شیرین).
- به صورت موضعی از سدر و ماست استفاده نمایید.
- ضمادهای خنک مثل عصاره کدو و خیار روی کبد قرار دادن.
- کاهو و سکنجبین.
- مصرف دوغ ترش، ماست گاوی.
- مصرف مخلوط 2 قاشق عسل، بارهنگ، عناب و خاکشیر.
- تمام بدن را با سدر و گل ختمی در حمام بپوشانید و پس از نیم ساعت بشویید .
- مصرف غذاهایی که با زرشک، تمرهندی، ریواس، ماش و اسفناج درست می شوند.
- خونگیری به روش حجامت یا زالو و فصد در کنار سایر داروها می تواند موثر باشد.
- تکه هایی از ریشه خشک شده قاصدک و باباآدم را درون شیشه ای روی میز قرار دهد و هر زمان که به یاد آورد یک تکه از آن را بجوید.
- دمنوش گل سرخ با خاصیت خنک کنندگی و سم زدایی، کبد را پاکسازی کرده و باعث رفع مشکل کبد گرم می شود.
- اگر این سوء مزاج ساده باشد، خنک کردن به تنهایی کفایت میکند، اما اگر ماده و خلطی از عوامل این سوء مزاج باشد ضروریست براساس نوع ماده اقدام به پاکسازی شود.
- چنانچه در غلبه دم توصیه به حجامت شده و با مصرف هلیله پخته و دمنوش فلوس و امثال آن (خیسانده تمر هندی، آلو، ترنجبین + شکرسرخ) به پاکسازی گوارش نیز بپردازند.
- برای درمان سوء مزاج گرم کبد مصرف کاسنی با گشنیز و کاسنی با سرکه و زرشک و تمر هندی یا زرشک و تمر هندی و کرفس بسیار مفید است. ترکیب عرق کاسنی و شاتره و مصرف آن نیز مفید است.
- آلوئه ورا نیز به عنوان یک گیاه خنک کننده می تواند گرمای کبد را رفع کرده و همچنین یبوستی که در گرم شدن کبد نقش دارد را برطرف کند.
- رب انار را با آبغوره مخلوط کنید و روی گاز بگذارید تا یک جوش کوچک بخورد، سپس آن را در یخچال نگه داری نمایید و هر شب یک ساعت قبل از خواب 3 الی 4 قاشق میل نمایید.
- در سوء مزاج با ماده صفراوی نیز تدابیر حدودا به همین صورت است. در خنک کردن کبد از کاسنی و سکنجبین و هرچه خنک کننده و رطوبت بخش جگر است مانند خرفه، کدو، خیار، جو… استفاده میشود.
- در یک و نیم لیوان آب جوش سه قاشق غذاخوری ترنجبین بریزید و این مخلوط را صاف کرده و یک مثقال مغز فلوس پودر شده به آن بیافزایید و هر روز صبح ناشتا میل کنید.
- مقدار مساوی از عناب و زرشک مخلوط کرده و بکوبید و 2 قاشق غذاخوری از آن را هر شب در مقداری آب خیس کرده و تا صبح صبر کنید و صبح ناشتا آب آن را میل کنید. خوردن هر روز جوشانده صاف کرده عناب به تنهایی نیز درمان کننده است.
- ترکیب ۳۵ عدد آلوبخارا، ۳ مثقال گل بنفشه، ۵ مثقال تمبرهندی، ۲ مثقال گل سرخ با آب و نوشیدن آن ۲ بار در روز در درمان زودهنگام این بیماری تأثیر زیادی دارد.
- مقدار مساوی از سنا، گل سرخ، افسنتین، تخم خیار، زرشک آبی، تخم کاهو و تخم کاسنی را نیم کوب کنید . سپس هر روز سه مرتبه ، در یک و نیم لیوان آب یک قاشق غذاخوری از آن را ریخته و بجوشانید تا یک لیوان باقی بماند، مخلوط را صاف کنید و میل کنید. بهتر است همراه این دارو مقداری آلوی بخارا و تمر هندی و یا عناب مصرف کنید.
- تخم گشنیز و تخم کاسنی و تخم خیار و تخم خرفه را بجوشانید و عصاره آن را بگیرید و روزی یک تا چند فنجان بنوشید.
- یک قاشق غذاخوری روغن زیتون را با یک استکان سرکه و کمی آب گرم مخلوط کنید و هر روز به تدریج میل نمایید.
- ازمصرف گوشت چون موجب یبوست است پرهیز شود. سیاهی رنگ مدفوع در این سوء مزاج نشانه عفونت کبد است.
- کاسنی به ویژه ریشه کاسنی که به دوست کبد معروف است، شاهتره، سکنجبینهای خنک، زالزالک، خارخاسک، عناب، ترشک، سماق، عرق نسترن، بیدمشک برای افراد با مزاج گرم توصیه میشود.
- 50 گرم سنا و گل سرخ را با 25 گرم گل ختمی، افسنتین، تخم کتان، ترنجبین ترکیب و نیمکوب کنید. در یک و نیم لیوان آب ، یک قاشق غذاخوری از دارو را بریزید و بجوشانید تا یک لیوان بماند. سپس آن را صاف و شیرین،کرده و هر بعد از ظهر میل نمایید و تا اسهال ملایمی برقرار شود.
- در صورت بروز آفت و خشکی دهان در اثر ایجاد اختلالات کبدی مصرف گل بنفشه به عنوان دمنوش و مزه مزه کردن رب انار و بیرون ریختن آن بعد از چند دقیقه روشی مفید در بهبود این بیماری کبدی است.
سوء مزاج سرد کبد
برخی علل ابتلا به سوء مزاج سرد کبد عبارتند از:
- هرنوع سختی در زندگی و یا کارهای مشقت بار
- حالات روحی، روانی مثل ترس و غم.
- عدم ورزش و حرکت کردن و سکون مفرط.
- پرخوری زیاد.
- نبودن غذا و گرسنگی.
- هوای بسیار گرم.
- جماع به دفعات زیاد.
- کاهش تولید خون.
- هضم ناکافی غذای اضافی.
- عدم دفع بخار و دخان از بدن و تجمع در بدن.
- سردی هوا، آب سرد و یخ.
- مصرف غذاها و داروهای سرد (مصرف داخلی یا خارجی).
- رگهای خروجی که آورده گفته می شوند، تنگ و باریک هستند و رطوبت در کبد زیاد است و خون فرد سرد است و همه اندام ها نیز سرد هستند، مگر اینکه گرمای قلب آنرا به اعتدال برساند، و روی شکم هیج مویی نمی روید.
- ممکن است مزاج کبد سرد و تر باشد. ذر این حالت اطراف کبد و شکم خالی از مو می باشد و خون با رطوبت است و خروجی رگ های کبد باریک هستند، اگر حرارت قلب زیاد نباشد، بدن سرد است.
- یا اینکه سرد و خشک باشد که در این حالت خون کمی تولید می کند و رگ های آورده باریک هستند و اطراف شکم و کبد بی مو است و اگر حرارت قلب زیاد نباشد اندام ها سرد هستند .
علائم سوء مزاج سرد کبد
- وجود بلغم زیاد در بدن و استفراغ بلغمی.
- سستی بدن.
- گاه مزه دهان ترش مى شود.
- کم تشنه شدن یا تشنه نشدن.
- ورم یا پف صورت.
- سردی پوست بدن و احساس سرما کردن.
- معده احساس گرسنگى زیاد مى کند و در نهایت دچار بى اشتهایى مى شود.
- فساد رنگ چهره (بی طراوتی پوست).
- سفیدی (کم رنگی) زبان و لب ها.
- بول (ادرار) سفید رنگ و غلیظ، سنگینی ادرار به علت ماده غلیظ کننده بلغمی است.
- شکم روان (مدفوع شل).
- مدفوع بیمار رنگش به سپیدى مى زند.
- سردی (یخ کردن) بدن.
- نامنظمی و ضعیف بودن نبض.
- کم خونی و سستی گردش خون.
- پردە پوششی بالای شکم متشنج می شود.
- هضم ناقص غذا. اگر ماده غذایی که در معرض هضم ناقص قرار گرفته در سیستم جذب و دفع، تحلیل نرود، کمکم به تعفن میگراید و عوارضی مانند تب خواهد داشت.
راه های رفع سوء مزاج سرد کبد
- سوپ با گوشت گوسفند یا گنجشک یا کبوتر و کبک که در آن زیره ریخته باشید.
- گوشت های پخته شده با زیره و شوید و نخود.
- خوردن زعفران و زردچوبه در غذاها و داروها بسیار مفید است.
- روغن مالی و ماساژ بدن با روغن های گرم مانند روغن بابونه ، روغن بادام تلخ.
- روغن بادام، روغن کرچک، روغن سنبل کوهی و روغن پسته نیز مفید هستند.
- مصرف ارده، روغن یا کره حیوانی.
- خوردن زنجبیل با آب کرفس.
- استفاده از سبزی های گرم مانند شنبلیله در غذاها.
- فعالیت بدنی و ورزش.
- همراه با غذا و بعد از آن آب و سایر مایعات ننوشید.
- دفع بلغم از طریق اسهال یا ادرار (با تجویز متخصص).
- مصرف میوه هاى گرم مزاج مانند سیب با پوست و دانه، گلابی، طالبی، به، بادام شیرین، خربزه، انگور، خرما ، آب نارگیل، آلو شیرین و… .
- پرهیز از گوشت گوساله، گاو و مرغ زیاد.
- پرهیز از مصرف شیر و لبنیات و چربی و سرخ کردنی.
- بهترین غذا گوشت پرندگان لطیف مثل بلدرچین است که با نخود، زیره، شوید، دارچین و خولنجان پخته شود.
- پودر ترکیبی شامل پودر شیرین بیان ۶۰ گرم، زیره سیاه، انیسون، رازیانه، نعناع ۱۰ گرم و مقدار کمى خاک قند قبل از هر غذا یک قاشق مرباخورى با کمى آب میل کنید و بعد از غذا گلقند عسلى بخورید.
- طرز تهیه و خواص گلقند را در مطلبی با عنوان “از خواص درمانی گلقند یا گلنگبین چه میدانید؟” بخوانید.
- هر روز صبح جوشانده رازیانه و عنبالثعلب (انگور توره) را با گلقند عسلی مخلوط کرده بنوشید.
- باید معاجین (جمع معجون) گرمی که با زیره، دارچین، مصطکى، فلفل، انیسون، خولنجان، زنجفیل، نعناع، پونه، میخک و امثال آن درست می شوند، مصرف شود.
- داروهای مالیدنی موضعی گرم که برروی کبد مالیده می شوند برای گرم کردن کبد سرد بسیار مفید هستند. از قبیل ضماد سنبل، ضماد سوسن زرد و ضماد شنبلیله.
- ۳ قاشق غذاخورى ترنجبین را در ۵/ ۱ لیوان آب جوش حل کنید و پس از صاف کردن آن را با ۳ قاشق غذاخورى خاکشیر مخلوط کرده و صبح ها ناشتا میل کنید.
- اگر اسهال مفرط بود، تخم اسفند + تخم ریحان و صمغ عربی بو داده و با گلاب مرطوب نموده میل کنید.
- یک قاشق غذاخوری از زیره، فلفل، مصطکی، انیسون، خولنجان، زنجبیل، نعناع خشک، میخک و پونه و یک قاشق چایخوری هل را آسیاب کرده مخلوط کنید، دم کرده و بنوشید.
- استفاده از منضجات صبحگاهی مانند: خاکشیر به میزان 3 قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته صبح ناشتا بخورید.
- تخم شربتی، تخم بالنگو، فرنجمشک را مساوی بگیرید، صبح ناشتا یک قاشق مرباخوری آن را با نصف استکان گلاب و نصف استکان عرق بیدمشک و نصف استکان عرق بادیان یا عرق بادرنجبویه مخلوط و نوک قاشق چایخوری زعفران سائیده اضافه نموده، با شکر یا نبات شیرین کرده میل کنید.
- 1 قاشق غذاخوری شیرین بیان، زیره سیاه، انیسون، نعناع خشک، رازیانه را آسیاب کرده و با عسل قوام آورند، معجون به دست آمده را با کمی آب ولرم میل نمایند.
- ترنجبین و خاکشیر را به مقدار مساوی 3 قاشق غذاخوری در یک و نیم لیوان آب جوش حل کرده و ناشتا میل کنید.
- تخم رازیانه 2گرم، تخم کرفس 2گرم، مصطکی 2گرم، پوست ریشۀ رازیانه 10گرم، پوست ریشۀ کرفس 10گرم و مُرّ مکی 3گرم را با هم در سه لیوان آب ریخته و بجوشانید تا دو لیوان آن باقی بماند و یک لیوان تبخیر شود و هر روز بیمار یک استکان از آن را با روغن بادام شیرین و مقداری پسته میل کند.
- سردی، به کبد بیشتر آسیب می رساند. سردی ها هم ریشه اش در سه مورد می باشد: ۱) غذای ناجویده خوردن که در نتیجه ی آن، خلط سرد و ناپخته به کبد تحویل داده می شود. ۲) آب یخ بین غذا خوردن. ۳) و در رفتارها عدم پوشش (لباس) روی کبد.ا ترک این رفتارها به درمان سوء مزاج سرد کبد کمک زیادی می کند.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع