در طب ایرانی تئوری بنیادینی داریم بنام اخلاط چهارگانه (سودا و صفرا و بلغم و خون) و نیز مفاهیم سردی و گرمی که اساس این طب و تمام راه کارهای بهداشتی و درمانی آن بر این تئوری و مفاهیم بنا نهاده شده است. غذا و اصول تغذیه و انتخاب غذای مناسب طبع و مزاج نیز از همین تئوری اخلاط اربعه و سردی و گرمی پیروی می‌کند. در همین راستا شناخت مزاج خود و نیز شناخت مزاج غذاها از جمله لبنیات و … موجب می‌گردد انسان از انواع لبنیات به نحو احسن استفاده کند و کمتر به بیماری یا کسالت مبتلا شود.
هر لبنیاتی چه مزاجی دارد و مصلح آن چیست؟
در طب سنتی زمان، مزاج و نوع مصرف لبنیات واجد اهمیت است که باید بیشتر در مصرف آن‌ها دقت شود، عموماً سعی کنید لبنیات را همراه با مصلح آن هم هفته‌ای یک تا دو بار استفاده کنید.
مصلح | نوع مزاج | نام‌های ارائه شده در متون مختلف | نام رایج |
| مغز گردو، آویشن، نعناع و پونه خشک، سبزی‌های معطر مانند ریحان | سرد و تر درجه 2 | جبن | پنیر تازه |
مغز گردو، آویشن، نعناع و پونه خشک، سبزی‌های معطر مانند ریحان | گرم و خشک درجه ۲ | جبن | پنیر کهنه (پنیر لیقوان) |
| مغز گردو، آویشن، نعناع و پونه خشک، سبزی‌های معطر مانند ریحان | گرم و خشک درجه ۲ | جبن | پنیر پاستوریزه |
عسل | سرد و تر | خامه (پاستوریزه و غیرپاستوریزه) | |
عسل | سرد و تر | ||
| عسل یا شکر سرخ | گرم و تردرجه ۲و ۱ | زبد | کره (پاستوریزه و غیرپاستوریزه) |
عسل و گلاب | سرد و تر | لبن | شیر پاستوریزه |
عسل، گلاب، شکرسرخ | گرم و تر | لبن | شیر محلی |
| عسل | سرد و تر | ||
زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون، سیاه دانه، پونه | سرد و تر درجه 2 | لبن الحامض | ماست |
| زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون، سیاه دانه، پونه | سرد و تر درجه 2 | مخیض | |
سیر، نعناع خشک، پونه کوهی | سرد و خشک درجه ۲ | اَقط | کشک |
| انواع فلفل، زیره، سیاه‌دانه | سرد و خشک درجه ۲ | مصل | قراقورت (قراقورط) |
در مصرف لبنیات چه تدابیر و نکات مهی را باید مد نظر قرار داد:
در طب سنتی زمان، مزاج و نوع مصرف برخی مواد غذایی و همچنین این که آن‌ها را با چی بخوریم و با چی نخوریم خیلی مهم است؛ یکی از این مواد غذایی لبنیات است که باید بیشتر در مصرف آن دقت شود.
نکات مهم در مصرف لبنیاتتدابیر مصرف شیر
- بیماران با مشکلات طحال، مبتلایان التهاب کبد، مبتلایان صرع، کسانی که تپش قلب و معده ضعیف دارند و افراد دچار بیماری‌های ناشی از سوء مزاج بلغمی از جمله دردهای مفصلی، سردرد و ضعف اعصاب، نباید در مصرف شیر زیاده‌روی کنند.
- حتما باید میان خوردن غذا، نوشیدنی یا خوراکی ترش و شیر فاصله وجود داشته باشد.
- در صورت مصرف شیر محلی آن را اصلاح کرده و مصرف کنید، به اندازه یک چهارم شیر، به آن آب اضافه نمایید، و اجازه بدهید آرام آرام بجوشد و میزان آب تبخیر شود، یک بند انگشت چوب دارچین در آن بگذارید و در آخر آن را درآورید و با کمی عسل یا گلاب مخلوط کرده و میل کنید.
- مصلح شیر در مزاج گرم شکر سرخ و در مزاج سرد عسل و گلاب است.
- اگر سندرم روده تحریک پذیر یا روده عصبی دارید و از طرفی تمایل به مصرف این لبنیات دارید، آن را با زنجبیل یا دارچین مصرف کنید (دو سوم لیوان شیر و یک سوم آب بریزید چوب دارچین یا کمی زنجبیل داخل آن بریزید و اجازه دهید آبی که در شیر ریخته‌اید بخار شود).
- در برخی از منابع و در بین طبیبان در خصوص سرد یا گرم بودن مزاج شیر اختلاف نظر وجود دارد. عموماً تغذیه دام و طیور در نواحی مختلف با هم تفاوت دارد و این موضوع در مزاج گوشت، شیر و لبنیات حاصله از آن تأثیر می‌گذارد. البته سن دام و تغذیه معمول دام هم در کیفیت و مزاج شیر اثرگذار است. اما به طور کلی شیر محلی چون کره و سرشیر آن جدا نشده مزاج به نسبت گرم‌تری نسبت به شیر پاستوریزه خواهد داشت.
تدابیر مصرف پنیر
- در صورت استفاده از پنیر آن را همراه با گردو و سبزیجات معطر و به عنوان شام یا عصرانه مصرف کنید. مصرف پنیر در وعده صبحانه بدون مصلح باعث کسلی می‌شود.
- استفاده از نان سنگک تازه و برشته (به مقدار کم) و یا نان جوی محلی همراه با پنیر و گردو نیز توصیه می‌شود.
- انواع پنیرهای پاستوریزه مزاج مختلفی دارند، مزاج پنیر پاستوریزه تازه سرد و تر و مزاج پنیر پاستوریزه کهنه گرم و خشک میباشد، ولی هنوز در مورد این‌که چه بازه زمانی طول می‌کشد تا مزاج از سردی به گرمی تبدیل شود اظهارنظری گفته نشده است.
- مقدار نمک هم در مزاج پنیر تأثیر گذار است. پنیر شور به سمت گرمی و خشکی و پنیر کم‌نمک به سمت سردی و تری میرود. مصرف لبنیات برای مزاج‌های مختلف
تدابیر مصرف ماست
- مداومت بر مصرف همزمان گوشت یا ماهی با ماست به دلیل تولید بلغم می‌تواند احتمال ابتلا به لک و پیس را افزایش دهد.
- از مصرف بی رویه و روزانه این لبنیات به خصوص همراه غذا خودداری نمایید. این ماده غذایی به خصوص برای کودکانی که دارای طبعی سرد هستند، بدون همراهی با مصلح خطر آفرین است.
- ماست چکیده بدون نمک، سرد و تر و ماست چکیده نمک زده، گرم و تر درجه 1 است.
مزاج ما با کدام لبنیات سازگار و با کدام ناسازگار است؟
مزاج دموی
- لبنیات سازگار: کشک، ماست غیر چکیده، قرا قورت
- لبنیات ناسازگار: کره، ماست چکیده نمک زده، شیر محلی تازه گاو، شیر گوسفندی
مزاج صفراوی
- لبنیات سازگار: ماست، کشک، قراقورت، پنیرتازه با گردو یا مصلحات، شیر پاستوریزه
- لبنیات ناسازگار: کره، پنیر کهنه، شیر محلی
مزاج سوداوی
- لبنیات سازگار: شیر گوسفندی تازه و محلی
- لبنیات ناسازگار: کشک، ماست، پنیر، قراقورت، دوغ
مزاج بلغمی
- لبنیات سازگار: پنیرکهنه (نمک سود با گردو) در صورت نداشتن فشارخون بالا
- لبنیات ناسازگار: کشک، شیر، ماست، پنیر تازه
منبع: گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع (با سپاس از خانم دکتر ویدا نظری)
