در جامعه پرتنش امروزی، نارسایی قلب شایع ترین عارضه‌ی مشترک در میان انواع بیماری های قلب و عروق، است که باعث مرگ و میر و کاهش توانمندی افراد جامعه می‌گردد و بار مالی سنگینی را بر حوزه سلامت تحمیل می‌کند. به همین دلیل بر خود دیدیم تا این پست از مجله اینترنتی طبایع را به موضوع نارسایی قلب و درمان های کمکی آن از منظر طب ایرانی، اختصاص دهیم.
تعریف بیماری نارسایی قلب از دیدگاه طب نوین و طب سنتی
از دیدگاه طب نوین
- از دیدگاه طب نوین، نارسایی قلب، وضعیتی است که در آن قلب توانایی تامین نیازهای بدن به میزان کافی را ندارد و حجم خون خروجی از قلب پاسخ گوی نیازهای متابولیک بافت بدن نیست.
- این عدم تناسب میان نیاز بدن و برون ده قلب می تواند به سبب اختلال در سلامت عملکرد پمپ قلب و یا افزایش نیاز متابولیک بدن مربوط باشد و در موارد ثانویه به کاهش میزان پمپاژ خون وابسته است.
از دیدگاه طب سنتی ایران
- در منابع طب سنتی ایران به صورت دقیق و لغوی کلمه نارسایی در ذیل بیماری های قلب عنوان نشده است.
- در حقیقت حکما برای توصیف این عارضه قلبی از واژه دیگری تحت عنوان « ضعف قلب » استفاده کرده‌اند.
- حکمای طب سنتی ایران در تعریف بیماری ضعف قلب بیشتر به شرح علائم بیماری پرداخته‌اند.
- از نظر آنان، به سبب ضعف قلب، عملکرد آن کاهش یافته و همین مسأله باعث ایجاد اختلال در گردش خون مناسب در بدن شده است.
نارسایی قلب ناشی از چیست و چه علائمی دارد؟
حکمای طب سنتی ایران، برای این که عملکرد قلب را بسنجند، 8 دسته علامت را مورد بررسی قرار می‌دهند که شامل :
- وضعیت نبض
- تنفس
- ساختار قفسه‌ی سینه
- میزان رویش مو در قفسه‌ی سینه (خصوصا در مردان)
- ملمس بدن
- اخلاق و خلقیات فرد
- قوت و ضعف بدن
- رویاها در خواب
علل نارسایی قلب از منظر طب سنتی ایران
عللی مانند سوءمزاج، انسداد، از همگسیختگی بافت، اختلالات روحی-نفسانی، کافی نبودن یا افزایش صفرا در خون و خروج افراطی مواد مورد نیاز بدن به صورت مستقیم و غیرمستقیم می توانند زمینه ساز احتمالی عدم کفایت عملکرد قلب در رفع نیازهای اعضا باشند.
علائم نارسایی یا ضعف قلب
به طور کلی در بیمار مبتلا به ضعف (و سوء مزاج قلب) علایم زیر بروز خواهد کرد:
- تغییر فاصله بین ضربان های قلب (ضربان نامظم)
- کم زدن نبض، کندی نبض، اختلاف نبض
- افزایش تعداد تنفس، ضعف تنفس، سرفه
- تغییرات وزن مانند کاهش وزن
- عطش به هوای سرد
- خستگی و کسالت
- کاهش اشتها و توان جنسی
- رنگ پریدگی لب ها
البته تشخیص اینکه چنین علایمی در فرد حاکی از ضعف و نارسایی قلب است، بر عهده پزشک متخصص طب سنتی می‌باشد.
تدابیر و مداخلات کمکی طب سنتی در بیماران مبتلا به نارسایی و ضعف قلب
در منابع طب سنتی ایران قلب، دارای ملاحظات درمانی خاصی بوده و در رویکرد به بیماران مبتلا به ضعف و نارسایی به دلیل کاهش توان و عملکرد قلب، این ملاحظات با دقت بیشتری عنوان شده است. به طور کلی مداخلات در بیماران مبتلا به اختلال و ضعف قلب در 6 سطح عنوان شده است:
1) تدابیر غذایی در نارسایی قلب
- یکی از نقاط قوت طب سنتی ایران توجه به رژیم غذایی بیماران و رویکرد به واسطه‌ی اصلاحات و تغییرات غذایی است.
- در بیماری های قلبی رعایت اعتدال مزاج در مداخلات درمانی حائز اهمیت است و غذا درمانی با قوت بیشتر و عوارض کمتری باعث تقویت قوای قلب می شود.
- مصرف مواد غذایی مانند ماء اللحم (آب گوشت)، زرده‌ی تخم مرغ، شیر بادام یا حریره بادام، گوشت پرندگان کوچک مانند جوجه مرغ یا بلدرچین، نان گندم برشته، فالوده سیب، مربای به و مانند آن علاوه بر تقویت عمومی بدن به دلیل تولید خون صالح، به صورت اختصاصی نیز باعث تقویت عملکرد قلبی می شود.
2) توجه به حالات روحی و نفسانی بیمار
- دوری از افکار افراطی و بیمار گونه مانند وسواس و اعراض نفسانی نامطلوب مانند خشم و غضب در بهبود عملکرد قلب مورد تاکید است.
- و در این راستا به پزشکان توصیه شده است که بیماران را به لحاظ دغدغه های روحی و عوارض نفسانی به دقت بررسی کنند
- و با توصیه به مصرف ترکیبات مفرح مانند گلاب، زعفران، هل و مانند آن به کاهش و کنترل این علائم در بیماران کمک کنند.
3) رایحه درمانی در کنترل نارسایی قلبی
- مسیر بویایی و استفاده از داروهای استنشاقی یکی از مواردی است که از دیدگاه طب سنتی ایران، می توان از طریق آن دارو را در زمان و مسافت کوتاه به سیستم قلبی – عروقی رساند.
- در این حوزه، استنشاق رایحه های مطبوع مانند گلاب، مشک، عنبر، بیدمشک، صندل، ترنج، لیمو و مانند آن و دوری از رایحه های ناخوشایند در بهبود عملکرد قلب اثر بخش است.
- همچنین استفاده از روش های درمانی فیزیکال مانند دلک (ماساژ) و غمز (نقاط فشاری) با استفاده از روغن های مناسب و خوشبو به همراه رایحه درمانی در افزایش آثار درمان موثر است.
4) کنترل نارسایی قلب به واسطه‌ی استفراغات
- یکی از راهکارهای درمانی در منابع طبی قدیم ایران، خروج مواد زائد و کاهش فشار ناشی از این مواد بر دستگاه های عملکردی بدن است.
- از میان استفراغات بدنی، انجام فصد و خارج کردن خون در موارد لازم و با تشخیص پزشک حاذق از جمله درمان هایی است که می تواند زمینه‌ی امتلا و فشار بر قلب را چه به لحاظ غلبه‌ی دم و چه به لحاظ غلبه‌ی ابخره (بخارها) مرتفع سازد.
- با وجود منافع اختصاصی عنوان شده برای فصد، احتیاط های بسیاری نیز خصوصا در ضعف قلب مورد نظر بوده است؛
- چرا که فصد علاوه بر دفع خون به عنوان یکی از اخلاط بدن، موجب تحلیل توان و قوای حیاتی فرد نیز می شود و اگر پزشک پیش بینی و تدارک مناسب را انجام ندهد می‌تواند باعث بروز عوارض شدید از جمله مرگ بیمار گردد.
- چنانچه مانعی عامل پرهیز از فصد باشد انجام حجامت بین کتف ها توصیه شده است.
- همچنین توصیه شده که همراه با فرایند های دفعی از داروهای مقوی قلب مانند داروهای تریاقی یا پادزهری که عامل قوت قلب و ارواح بدن هستند نیز استفاده شود،
- چرا که علاوه بر کاهش بروز آسیب قلبی به سبب استفراغ، باعث افزایش نفوذ و بدرقه‌ی اثر درمان به سوی قلب خواهد شد و از ایجاد عارضه در سایر ارگان های بدن پیشگیری خواهد کرد.
- از نکات مهم دیگر در انجام استفراغ ها، دقت در رعایت وجود یا عدم تب، شرایط و احوال معده و پرهیز از ایجاد یبوست و افزایش لینت مزاج است.
5) اصلاح مزاج در نارسایی قلب
- در اصلاح سوء مزاج بیماران قلبی، مزاج به حالت متضاد خود سوق داده می شود، به نحوی که در سوء مزاج سرد از داروهای با مزاج گرم و در سوء مزاج گرم از داروهای سردی بخش استفاده می شود؛
- اما توجه به شدت اثر دارو جهت پرهیز از انتقال بیمار به سوء مزاج مقابل و تشدید ضعف و نارسایی قلب لازم است.
- استفاده از داروهای مفرد در قیاس با داروهای مرکب، برای طبیعت بدن سبک تر و کم عارضه تر است و احتمال بروز آثار ناخواسته در داروهای مفرد در قیاس با داروهای مرکب کمتر است،
- و چنانچه دوای معتدل یا نزدیک به اعتدال و مقوی ارواح و قوا مانند گاوزبان در دسترس باشد و قدرت لازم جهت کنترل بیماری را داشته باشد استفاده از آن در اولویت است.
- گاوزبان به خاصيت عمل مي‌كند و علاوه بر اين، روح قلبی را از خلط سوداوی تصفيه كرده و مزاج قلب (چه سرد و چه گرم) را تعديل می‌بخشد.
- خميره گاوزبان، شربت گاوزبان ساده، عرق گاوزبان و گلنگبين آن همگی مقوی قلب هسـتند.
- از سویی، دقت در تناسب میان شدت بیماری و توان دارو بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که در داروهای مفرد احتمال بروز سوء مزاج مقابل به شکل ناخواسته وجود دارد.
- در نهایت هر دارویی که در بیماری های قلبی چه با هدف پاکسازی ماده و چه با هدف تبدیل مزاج مورد استفاده قرار می‌گیرد باید دارای جزء مقوی قلب، ارواح و قوا باشد مانند گلاب، بیدمشک، صندل، سیب، به، آمرود، انار،عنبر، گل سرخ، نیلوفر، نسرین،دارچین
- که این مفردات بـه دليل داشتن عطر و بوی خاص، برای تقویت قلب مفیدند.
- از گل سرخ معطر، فرآورده های ساده ای تهيه مي‌شود كه همه مقوی دل هستند. برای نمونه نوشيدن گلاب و بوييدن آن و گلقند شكری سـاخته شـده از آن مقوی قلب هستند و شربت گل سرخ در امراض قلبی ناشی از صـفرا و سودای سوخته مفيد است.
6 . اصلاح سبک زندگی
یکی از مباحث شاخص در طب سنتی ایران توجه به الگوی سبک زندگی است که هم در زمان صحت و سلامت افراد و هم در زمان بیماری مورد توجه است و با تدابیر ویژه به اصلاح عملکرد اعضای بدن منتهی می‌شود.
در حوزه‌ی افعال و عملکرد قلب، افزایش نسبی فعالیت و حرکت بدنی به شرط آن که منجر به ایجاد خستگی شدید و افزایش فشار در عملکرد قلب نباشد، از توصیه های مورد نظر است.
در صورت وجود ضعف شدید توصیه شده است که از ماساژ و دلک به عنوان جایگزین ورزش استفاده گردد.
نکته پایانی
لازم به ذکر است که تمامی موارد فوق باید با تشخیص پزشک متخصص طب ایرانی و با هماهنگی کامل با متخصص قلب جهت استفاده از درمان های تخصصی لازم صورت پذیرد.
منبع:مقاله تحلیل علائم و کلیات درمان بیماری نارسایی قلب بر اساس دیدگاه طب سنتی ایران (روشنک قدس، نرگس گرجی، ریحانه معینی و فریبا قربانی)
