اصلاح طبع یا تعادل مزاج در طب سنتی

برقراری تعادل در هر چیزی یکی از اصول مهم زندگی است. تعادل در اخلاط بدن نیز برای حفظ سلامتی ضروری است. انسان‌ها در زندگی روزمره بايد به شکلی عمل كنند كه مزاج آن‌ها هميشه به سمت تعادل حركت كند. هر رفتار يا كاری كه باعث شود تعادل مزاج بهم بخورد باعث بروز بیماری خواهد شد. جهت برقراری تعادل در امزاج بدن، باید به چند نکته توجه شود.

جهت آشنایی با راهکارهای تعدیل و اصلاح مزاج در طب سنتی، در ادامه این پست مواردی مطرح شده که پیشنهاد می‌کنیم با ماه همراه باشید.

متعادل کردن یا اصلاح مزاج

اصلاح مزاج یا تعدیل مزاج، فواید زیادی برای سلامت انسان دارد. برای متعادل کردن مزاج خود، ابتدا می‌بایست تشخیص مزاج را انجام دهید و به طور کامل از مزاج خود آگاهی یابید. بهم ریختن مزاج و غالبیت مزاج سرد به گرم یا گرم به سرد بدن را در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف و خطرناکی قرار می‌دهد.

الگوی مصرف مواد غذایی و مواد مصرفی در سبد غذایی یک فرد، مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر طبع و مزاج است. شما باید علاوه بر شناخت کامل از مزاج خود، مزاج غذاهای مختلف و نوع آب و هوا را شناخته و طریقه متعادل کردن مزاج را بلد باشید. منظور از اصلاح مزاج همان متعادل کردن مزاج در بدن است تا مزاجی بر جسم غلبه نکند و باعث بروز بیماری شود.

نظر دکتر احمد ثاقبی

همانطور كه خشم، تنفر، اضطراب، نااميدی، داروی عارضه‌دار، تغذيه نادرست، غذای فاسد، هوای بد، صدای دلخراش و… مزاج انسان را بهم می‌زند؛ آرامش،اميدواری، محبت، داروی طبيعی، تغذيه صحيح و سالم، هوای مطبوع، صدای دلنواز، مزاج انسان رابه سمت تعادل پيش می‌برد. پس برای اصلاح مزاج خود همان اندازه که اقداماتی انجام می‌دهید، باید از بروز موارد دیگر نیز خودداری نمایید.

توجه!!!

توجه داشته باشید که اصلاح مزاج و رسیدن به تعادل مزاج نیازمند سپری شدن زمان کافی و اراده و تلاش روز افزون شخص بیمار است. هیچ کدام از راه‌هایی که برای اصلاح مزاج بیان می‌شود، قرار نیست که به صورت دفعی اثر کرده و یا بدون توجه به دیگر موارد پیشنهادی تاثیرگذار باشد.

مفهوم اعتدال مزاج چیست؟

اعتدال مزاج مطلق: یکی از معانی اعتدال مزاج این است که مزاج فرد در نقطه وسط کیفیات چهارگانه قرار گرفته باشد. یعنی نه سرد باشد، نه گرم، نه مرطوب و نه خشک. این حالت وقتی حاصل می‌شود که عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و آتش، به نسبتی کاملا مساوی در بدن فرد وجود داشته باشند. در نگاه اوّل، ممکن است این وضعیت، ایده‌آل و مطلوب به نظر آید امّا درواقع، چنین تعادلی نه مطلوب است و نه واقعی. این نحو تعادل، یک مفهوم ذهنی است که در خارج، مصداق عینی ندارد. شما در کلّ هستی انسانی را نخواهید یافت که از هر سمت و سو، خنثی و وسط باشد. اگر چنین انسانی وجود خارجی هم داشته باشد، انسانی است بدون کنش و واکنش‌های انسانی و بدون تعامل با هستی.

اعتدال مزاج مطلوب: مطلوب بودن اعتدال مزاج باید نسبت به هدف از آن اعتدال سنجیده شود. در این حالت، ما به دنبال اعتدالی هستیم که هدف هستی انسان یعنی رشد جسمانی و سلوک روحانی مطلوب را در تمام ابعادش تامین کند و این حاصل نمی‌شود مگر به این که انسان دارای سطح متعادلی از گرما و رطوبت باشد نه این که از این جهات خنثی باشد. این اعتدال مزاج، واقعی و به لحاظ تئوری برای همه مردم قابل وصول است امّا در عمل، تنها و تنها حضرات معصومین(علیهم السّلام) از چنین اعتدال مزاج مطلوبی برخوردار بوده و هستند. این با اعتدال روحی تامّ ایشان تناسب دارد؛ مساله‌ای که بر اهل علم و معرفت واضح است.

اعتدال در اخلاط: اگر هر یک از اخلاط در بدن انسان، در سه حالت اعتدال داشته باشند، عملکردهای کارکردی و ساختاری بدن به درستی انجام می‌شود. این سه جنبۀ اعتدال عبارتند از: 1- اعتدال در مقدار خلط. 2- اعتدال در کیفیات چهارگانه خلط. (گرمی، سردی، تری و خشکی) 3- اعتدال در قوام خلط.

چگونه تعادل مزاج خود را حفظ کنیم؟

جهت حفظ تعادل مزاج خود رعایت نکات زیر و توجه به آن‌ها توصیه می‌شود:

1. اصول کلی رعایت زمان مصرف مواد غذایی سرد و گرم. یعنی عدم مصرف مواد غذایی با طبع خیلی گرم در طول روز و خیلی سرد در طول شب.
2. روزانه به میزان کافی آب هم‌دما با محیط بنوشید
3. عدم نوشیدن آب از نیم ساعت قبل تا حداقل یک ساعت و نیم بعد از غذا.
4.  پیشگیری از یبوست.
5. عدم استحمام در شب هنگام و پرهیز از دوش گرفتن با آب سرد یا آب داغ.
6. توجه به خواب به موقع و کافی، سحرخیزی و همچنین فعالیت و تحرک کافی روزانه (ورزش).
7. سعی کنید در یک وعده غذایی چند نوع غذا مصرف نکنید. در صورت مصرف چند مدل غذا، این غذاها نباید طبع یکسان یا به شدت متضادی داشته باشند.
8. خودداری از ریزه‌خواری و  مصرف مواد غذایی دارای مواد نگهدارنده و صنعتی.
9. عدم مصرف غذاهای سنگین (غذاهایی که به علت تعدد مواد تشکیل‌دهنده و طبخ طولانی مدت ممزوج شده اند).
10. دقت در مصرف دارو، رژیم‌ها و تکمیل دوره‌های درمانی.

اصلاح مزاج و برقراری تعادل در مزاج های مختلف

تعادل و اصلاح سوءمزاج دموی

 از جمله مهم‌ترین اهداف اصلاح وضعیت غلبه دم یا همان مزاج گرم و مرطوب؛ کنترل دمای داخلی، کاهش فشار ناشی از حرارت بر روی اعضای رییسه و قوای هاضمه، کنترل بخارات و ریاح متصاعد و محبوس بدن، است.

نکات مهم جهت اصلاح سوء مزاج دموی و رسیدن به تعادل مزاج:

• پرهیز از مصرف آجیل.
• نوشیدن آب به آرامی.
• پرهیز از عصبانیت و جر و بحث
• تحرک و ورزش کافی
• حمام رفتن را طولانی نکنید و با آب هم‌دمای بدن یا خنک‌تر دوش بگیرید.
• عدم مصرف آب یا هر نوشیدنی با غذا
• غذای چرب و سنگین میل نکنید.
• از شیرینی و لبنیات چرب دوری کرده و غذای پرکالری میل نکنید.
• استفاده کافی از میوه‌جات، سالاد و غذاهای بخارپز
• پیشگیری از یبوست و خودداری از پرخوری را مورد توجه قرار دهید.
• مصرف نمک و ادویه و آجیل را به حداقل برسانید و در این دوره از مجادله و جروبحث، شب زنده‌داری (بی‌دلیل و بیش از حد طولانی) و بی‌تحرکی خودداری نمایید.
•  مصرف غذاهای با طبع گرم و مرطوب را به طور کلی محدود کرده و کاهش مصرف غذاهای دیر هضم را مد نظر داشته باشید.

تعادل و اصلاح سوءمزاج صفراوی

به جهت اصلاح مزاح صفراوی مواردی پیشنهاد می‌شود. کنترل دمای کبد و کاهش خشکی سراسری از طریق کمک به دفع اخلاط اضافی صفراوی (گرم و خشک) و در نتیجه ایجاد تعادل در رنگ رخسار، کاهش استرس هیجانی و پرخاشگری، تپش قلب، اگزما و کهیر پوستی از اهداف این برنامه است.

نکات مهم جهت اصلاح سوء مزاج صفراوی و رسیدن به تعادل مزاج:

• در این دوره از مصرف غذاهای با طبع گرم و خشک خودداری کنید.
• از مصرف غذاهای پرکالری، چرب و سنگین و سرخ کردنی، ادویه و نمک و آجیل خودداری کنید.
• مصرف کافی آب و مایعات و مصرف غذاهای آبدار از اولویت های درمان شما است.
• از مصرف غذاهای آلرژی زا خودداری کرده و مصرف سیگار و مشروبات الکلی را کنار بگذارید و از عصبانیت پرهیز کنید.
• از مصرف زرشک، عناب، آلو، برگه، قیسی و همچنین چای لیمو عمانی به منظور کاهش دمای داخلی در طول روز بهره ببرید.

توصیه می‌کنیم مقاله غلبه صفرا را مطالعه نمایید تا از آثار غلبه این خلط روی اندام‌های مختلف بدن آگاهی یابید. همچنین دقت داشته باشید که ممکن است فرد بخواهد اصلاح مزاج صفراوی با غلبه سودا را انجام دهد. در چنین مواردی به مشاوره پزشک طب سنتی نیاز خواهد داشت.

تعادل و اصلاح سوءمزاج سوداوی

کاهش نگرانی و استرس، کمک به ایجاد خواب منظم و با کیفیت و کاهش دردهای متناوب با منشاء نامشخص، کنترل وسواس و در نتیجه ایجاد نشاط و افزایش میل به زندگی از اهداف اصلاح غلبه سودا (مزاج سرد و خشک) است.

توجه به مصرف آب کافی و خودداری از مصرف مواد غذایی با طبع سرد و خشک اولویت درمانی شما است.

نکات مهم جهت اصلاح مزاج سوداوی و رسیدن به تعادل مزاج:

• از مصرف پنیر، خشکبار، نوشابه های گازدار، بادمجان، قهوه، شکلات، فست فود، آب سرد، خوراکی‌های ترش و همچنین دخانیات و مشروبات الکلی اکیدا خودداری نمایید.
• ورزش روزانه در محیط شاد ورزشی راهگشا است.
• از تنهایی، خودخوری، گوش فرا دادن به درد و دل دیگران و همنشینی و معاشرت با افراد بدبین و بدگمان خودداری کنید.
• از عطرهای گرم طبیعی بهره ببرید و با افراد مثبت‌اندیش وقت بگذرانید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر برای اصلاح مزاج سوداوی و یا درمان غلبه سودا پیشنهاد می‌کنیم مقاله سودا چیست را مطالعه نمایید.

تعادل و اصلاح سوء مزاج مزاج بلغمی

افزایش سردی و رطوبت و در نتیجه رخوت و بی‌حالی، خواب زیاد و سستی نشانه غلبه بلغم است. برای اصلاح غلبه بلغم یا همان اصلاح مزاج بلغمی باید صبر و سعی بسیار داشته باشید. خودداری از مصرف مواد با طبع سرد و مرطوب (خصوصا شب‌ها) اولویت درمانی شما است. چرا که خود این مواد غذایی مولد بلغم هستند و نمی‌گذارند که تغییر مزاج بلغمی طبق انتظار و نیاز شما اتفاق بیفتد.

نکات مهم جهت اصلاح سوءمزاج بلغمی و رسیدن به تعادل مزاج:

• آب کافی و ولرم بنوشید همراه با کمی عسل یا سکنجبین یا گلاب (به هیچ وجه نباید همراه غذا آب خورد.)
• به خوبی ورزش کنید و پیاده‌روی روزانه داشته باشید.
• از روغن مالی بدن با روغن‌های گرم بهره ببرید.
• شب‌ها به حمام نروید و سحرخیز باشید.
• پرخوری نکنید و مصرف نمک را به حداقل برسانید.
• در طول اصلاح غلبه بلغم مصرف لبنیات، مرغ، ماهی و برنج را به حداقل رسانده (ترجیحاً قطع کنید) و ریزه‌خواری نکنید.

جمع‌بندی

در این مقاله راهکارهای اصلاح مزاج به طور جداگانه برای هرکدام از مزاج‌های چهارگانه بیان شد. دقت داشته باشید که لازم است ابتدا از عدم تعادل مزاج خود مطمئن شده و سپس برای رفع آن اقدام نمایید. همچنین در نظر داشته باشید همانطور که در ابتدای مقاله نیز ذکر شد، حفظ تعادل مزاج بدن بسیار اهمیت دارد . عدم توجه به آن می‌تواند سلامت شما را به خطر بیندازد. پس اگر از عدم تعادل مزاج خود مطلع شدید، حتما برای اصلاح آن اقدام نمایید. علائم غلبه‌ی هر یک از مزاج‌های چهارگانه را نیز می‌توانید در دیگر مقالات سایت طبایع مطالعه فرمایید.

همچنین در صورتی که تجربه شخصی از اصلاح مزاج خود دارید می‌توانید از طریق کامنت با دیگران به اشتراک بگذارید.