استفراغ و قی کردن در طب سنتی

یکی از راه های پاکسازی بدن در طب سنتی استفراغ و قی کردن می باشد. در این دو عمل محتویات معده از راه دهان بیرون ریخته می شوند. اما تفاوت این دو عمل و فواید آن ها در چه چیزهایی است. در این مطلب از سایت طبایع مرجع طب سنتی به طور جامع به این دو مقوله می پردازیم.

در طب سنتی این دو مقوله جزو استفراغات دسته بندی شده اند. در طب سنتی ایران استفراغ در 2 حالت انجام می‌شود یکی در زمان سلامت که برای پیشگیری از بیماری است و دیگری در زمان بیماری. بعضی از استفراغات یا بیرون ریزی ها با میل و خواسته انسان انجام می شوند که از آن جمله اند فصد، حجامت، زالو درمانی، قی کردن با خوردن بعضی خوراک مقیّئ و به اصطلاح قی آور، اسهال با خوردن مسهلات، افزایش ادرار با مصرف داروهای مدر، حقنه یا تنقیه، تعریق با استفاده از حمام های سنتی یا سونا.

اما گاهی بیرون ریزی ها به خواست آدمی نیست بلکه امتلاء در عضوی باعث آن می شود مثل حالت پری و امتلاء معده از فاسد شدن غذا در معده که با غثیان و تهوع همراه است و بدون میل و اراده شخص استفراغ صورت می گیرد.

تعریف استفراغ

استفراغ یا هراش (vomiting) به معنی خروج با فشار محتویات داخل معده از راه دهان و بینی به بیرون است و حالت پیش از استفراغ را تهوع گویند. مواد خارج شده از دهان می‌تواند غذای خورده شده یا مواد درون دستگاه گوارش مثل صفرا (زردآب) باشد. تهوع و استفراغ می‌توانند هرکدام به‌صورت جداگانه رخ دهند ولی معمولا با یکدیگر در ارتباط هستند.

استفراغ ممکن است به دلیل استرس، شوک های شدید روحی، کتواسیدوز دیابتی، نارسایی غدد آدرنال، ریفلاکس اسید معده، بلعیدن یک ماده غیرخوراکی، مصرف مواد غذایی مسموم، مواد تهوع آور، سنگ کیسه صفرا، مصرف زیاد الکل، داروها و مکمل‌ها یا مسکن‌ها اتفاق بیفتد. استفاده از بعضی مواد گیاهی و سنتی مانند زنجبیل، دارچین، نعنا، رازیانه برای کاهش یا قطع استفراغ توصیه می‌شود.

استفراغ را در موارد خفیف با درمان‌های خانگی و گیاهان دارویی می‌شود درمان کرد اما در بعضی شرایط باید به پزشک مراجعه کرد مانند وجود خون در استفراغ، اسهال، درد شدید شکم، تنفس یا نبض تند، کاهش هوشیاری، سفت شدن گردن و سردرد، تب.

استفراغ عمدی نیست و در اثر عوامل گفته شده به عنوان یک عکس العمل دفاعی طبیعی بدن اتفاق میافتد.

تعریف قی کردن

به خارج کردن محتویات معده،چه در اثر داروهای قی آور و چه به وسیله غذا، قی کردن گفته می شود و یکی از راه های پاکسازی دستگاه گوارش فوقانی و اعضای مجاور محسوب می شود. امروزه کاربرد این روش در درمان بسیاری از مسمومیت های خوراکی و دارویی متداول است.

همیشه درصدی از غذای درون معده هضم نشده است و ایجاد آلودگی و بازمانده های غلیظ لزج در اندرون حمل معده می کند و هر چه غذا غلیظ تر و سنگین تر باشد بیشتر خواهد بود لذا هر چند وقت یکبار معده را باید به قی پاکسازی کرد (که بیشتر مواد بلغمی هستند ) زیرا صفرا خود می برد و می سوزد و حرکت می کند.

قی کردن بر خلاف استفراغ کاری عمدیست برای پیشگیری از بروز بیماری ها و یا برای درمان بیماری. وقتی فضولات در فسمت پایینی تن امتلاء پیدا کند داروی قی آور تجویز می شود. البته این را هم باید در نظر گرفت همانطور که افراط و تفریط در همه کارها مضر می باشد قی کردن زیاد جگر را ضعیف می کند.

ترتیب خروج اخلاط در قی به این صورت است که اول و بیشتر از همه بلغم و سپس صفرا و سپس سودا، سودا اغلب بیرون نمی آید مگر در جگر بسیار گرم یا زنی که حیض او بسته شده یا اسپلنومگالی (بیماری ورم یا بزرگ شدن طحال).

فواید قی کردن

• قی پاک کننده معده است.
• اشتها را بر می انگیزد.
• تمایل به خوردن مواد غیر طبیعی مثل گل را از بین می برد.
• قی کردن بعد از خوردن غذا و دفع بلغم از سفید شدن موها پیشگیری می کند.
• بلغم های کلیه ها تا قوزک پا را بیرون می کشد.
• درمان یرقان.
• زخم کلیه ها را التیام می دهد.
• درمان صرع.
• سنگینی سر را زایل می کند.
• مالیخولیا را درمان می کند.
• چشم را روشن می کند.
• نقرس را از بین می برد.
• هضم غذاها بهتر خواهد بود.
• درمان آسم.
• درمان تمام بیماری های مزمن.
• ویارهای بد خوری را از دست می دهد.
• چاق کننده است.

در چه مواردی قی کردن لازم است؟

اگر کسی اشتهای فاسد داشته باشد به خوردن اشیای حرّیفه(غذاهای تند و تیز که پوست زبان را زخم می گرداند) و میل به غذاهای چرب و شیرین نداشته باشد، هیچ علاجی بهتر از قی کردن با آب گرم و سکنجبین و آب ترب بعد از آنکه گوشت ماهی خورده باشد نیست، این‌ها را بخورد و قی کند.

اگر کسی در غذا افراط نمود یا حرکتی روی غذا کرد یا شرب مفرطی روی آن غذا نمود پس قی نماید به خوردن آب گرم و اگر متعذّر از قی باشد چند پیاله آب گرم به تدریج بخوردن آن غذا را منحدر می‌سازد و بعد بخوابد به قدری که میل دارد.

اگر حبس فضول در فم معده شود و حالت تهوّع و غثیان و به هم­خوردگی معده به هم رسد و اختلاج هم رساند، لب زیرین و دهن ترش و بدمزه شود، مایل به تلخی و شوری گردد، لازم است در این حالت قی نمایند و پر مرغی را با روغن بادام مخلوط نمایند و به گلو فروبرند و قی نمایند و اگر قی نیاید قدری آب گرم با نمک ترکی کمی با تخم ترب و تخم شوید به هم ممزوج نموده، قدری سکنجبین مخلوط نموده بعد از امتلای معده از غذاهای مختلف بنوشند و قی نمایند، تنقیۀ معده می‌کند و اخلاط فاسدۀ معدی را دفع می‌نماید.

بهترین استفراغات برای پاکسازی و تندرستی بدن قی نمودن در فصل تابستان و پاییز است. این کار را برای امراض معده و پاکسازی کبد و دفع زیادی بلغم بعد از روزه گرفتن و حمام کردن انجام می دهند. اگر بلغم مزاج زیاد شده باشد ، قبل از غذا قی نمایند و اگر صفرا یا سوداغالب است، غذاهای مختلفه از قبیل ماهی شور و آش سرکه شیره که ترب زیاد میان او ریخته باشند بخورد، بعد قی نماید و اگر قی نیاید قدری آب گرم نمک بخورند قی کنند، بسیار نافع است.

این است که اطبا گفته­ اند که هرکس در هر ماهی دو مرتبه قی نماید از جمیع آفات ایمن باشد و بعد از آن قدری گلاب و سکنجبین یا شربت سیب بخورند و صورت را بعد از قی بشویند و سرکه استشمام نمایند.

قی کردن برای چه افرادی مضر است؟

• افراد دارای دماغ (مغز) ضعیف.
• زنان باردار و شیرده.
• کسانی که ورم سینه دارند.
• افراد با معده ضعیف.
• افراد با سینه تنگ و لاغر و حنجره بیرون آمده و گردن باریک و دراز.
• کسانی که به قی کردن عادت ندارند.

مضرات افراط در قی کردن

افراط در قی کردن باعث ضعیف شدن معده و جگر و سپرز (طحال)، سر درد، خرابی چشم و دندان ها و بیماری های ریوی می شود.

آماده سازی بدن برای قی کردن

قبل از قی کردن باید بدن را برای این عمل آماده کرد. مراحل زیر قبل از انجام قی کردن توصیه شده است.

• مقداری ورزش و حرکت کند تا تن گرم شود.
• اگر خلط بسیار غلیظ باشد گرمابه رود تا خلط رقیق شود.
• اگر خلط رقیق باشد، با غذاهای غلیظ و لزج قوام آن را معتدل کند. (ماهیچه گوسفند و …)
• طعام و موادی که بعنوان قی آور خورده می شود فراوان و متنوع باید خورده شوند (تا معده پرشود): معده طعام واحد را به سختی پس می دهد اما طعام گوناگون را به سختی نگه می دارد.
• کسانی که سابقه قی ندارند یا برایشان بسیار سخت است، ابتدا چند روز باید غذای چرب و شیرین بخورند و ریاضت نکشند.
• یکهفته هر روز بامداد یک اوقیه (۳۲ گرم)  روغن تازه بخورد و به گرمابه رود و روغن مالی با روغن بنفشه یا بادام کند .
• مردم لاغر قبل از قی باید گرمابه برود و به آب نیم گرم غسل کند و پس از گرمابه آش اسفیدبا یا شوربای چرب بخورد و اصلا ترشی نخورد.
• در هوای سرد باید درگرمابه قی کرد .
• پس از قی سیب و گلابی جایز است اما جلاب و سکنجبین  ممنوع است .
• پس از قی  ماساژ دست و پا صواب است.

موادی که در نسخه های قی کردن از آن ها استفاده می شود

خربق سفید: برای اخلاط غلیظ و لزج، تخم ترب، جبل هنگ، تخم شبت و تخم سرمق، کندس (ازگیل کوهی)، تخم شبرم، تخم مازریون، ترب آغشته در سکنجبین عسلی، جوز القی، خردل ، رقاع یمنی، کنگرزد، نمک هندی، تخم و طبیخ(جوشانده) سرمق، بوره، خربزه و تخم آن.

بهترین زمان قی کردن و دستورالعمل آن

• بهترین فصل  ‌تابستان  است.
• پس از فصد تا ۳ روز قی جایز نیست.
• فرمول قی برای مزاج بسیار مرطوب و تر: ماهی شور + ترب + آب نیم گرم ( که شبت (شوید) و لوبیا و خردل و نمک با آن بپزد و سپس سکنجبین  عسلی اضافه کند).
• قی کردن با داروهای قوی فقط در بهار و اول پاییز باشد.
• دستور فی برای طبع گرم: ابتدا در گرمابه غسل با آب نیم گرم و روغن مالی و سپس کشکاب + روغن بادام خورد و پس از ۳ ساعت ماهی تازه خورد و در زمان قی کردن مجدد کشکاب + سکنجبین  + آب گرم خورد.
• ماهی یکبار ( قی ) بیشتر جایز نیست و اگر قی موفق نبود ۲ روز پشت سرهم  مجازیم.
• ماهی ۲ بار  و هر ۲ روز پشت سرهم  گفته اند.
• حتی اگر به منظور پاکسازی معده باشد: داروی قی آور نباید بخورد و فقط سکنجبین  و ماهی شور و ترب( که خلط غلیظ را لطیف می کند ) یا سکنجبین  و آب شبت.
• زمان قی کردن چشم ها  را با چشم بند می بندند و به هیچ وجه  نباید زمان قی کردن چشم ها  باز باشد.
• پس از قی با آب سرد سر و صورت و چشم ها  را بشورد و با آب عسل دهانشویه و مزه مزه کند.
• راست نشستن و یا به پا ایستادن برای قی بهتر است.
• پس از قی هیچ چیز نخورد و فوری به گرمابه رود (کوتاه مدت) و اگر مجبور به غذاخوردن است اندکی غذای خوش گوار و نیک طبع و زودهضم بخورد.

برای قی کردن بهتر است که افراد چند لیوان آب ولرم همراه با مقدار بسیار کمی نمک مخلوط کنند، بنوشند و سپس بعد از گذشت چند دقیقه انتهای گلو را تحریک کنند تا محتویات معده خارج شود، بهتر است که قی در وسط روز زمانی که هوا گرم تر است انجام شود. آب ولرم خود قی آور است و موجب حالت تهوع و قی می‌شود.

تخم ترب و تخم شوید را با هم ممزوج نموده و با قدری سکنجبین مخلوط نموده بنوشید.

بررسی نتایج قی کردن

اگر بخواهیم متوجه شویم که قی کردن مفید بوده است: دفع بلغم فراوان از دهان پس از قی، حس سبکی، سوزش مختصر معده، اشتهای به غذا و همه قوت ها قویتر می گردد.

و نشانه های اینکه قی کردن مضر بوده است: عرق بسیار کردن، تخلیه کردن، تخلیه ناکامل قی، سرخی چشم ها، گرفتگی  صدا. برای از بین رفتن عوارض ناشی از قی کردن نکات زیر توصیه شده اند:

• برای سوزش معده آب گرم و روغن زیتون یا روغن کنجد هر ساعت یک استکان تا سوزش تمام شود.
• گرم کردن دست و پا آنقدر که تهوع ایجاد شود و مابقی مواد قی گردد.
• اگر باز قی ناموفق باشد پرمرغی  به ایارج فیقرا آلوده باشد و ته حلق کنند.
• اگر فواق (سکسکه ) عارض شد: عطسه آور (انفیه) استعمال گردد.
• گرفتگی صدا : عسل + آب نیم گرم.
• برای توقف قی  : شیر تازه بخورد.
• خونریزی معده : آب برگه تازه خرفه یا سکنجبین  سرد یا گل ارمنی.

طبایع: تیم تولید محتوای طبایع