خشکی دهان اختلال شایعی است که همه افراد ممکن است به آن مبتلا شوند و غالباً در اثر کاهش میزان ترشح بزاق و گاهی نیز در اثر تغییر کیفیت بزاق رخ میدهد، با وجود درمان هایی که در طب رایج برای خشکی دهان وجود دارد، ولی تاکنون درمان کاملاً موثری که قابل توصیه عمومی به بیماران باشد معرفی نشده است. در این راستا در این پست قصد داریم این موضوع را از دیدگاه طب سنتی مورد بررسی قرار دهیم. همچنین نکاتی را در خصوص علت خشکی دهان در طب سنتی و یا علت غلیظ شدن بزاق دهان در طب سنتی بیان کنیم.
اختلالی به نام خشکی دهان
- خشکی دهان اختلال شایعی است که غالباً در اثر کاهش میزان ترشح بزاق و گاهی نیز در اثر تغییر کیفیت بزاق دهان علی رغم این که بزاق طبیعی است، رخ میدهد.
- خشکی دهان یکی از علائمی است که ممکن است همه افراد برای یکبار هم که شده آن را تجربه کنند.
- در بررسی منابع طب سنتی، خشکی دهان یک علامت مهم تشخیصی است که میتواند نشانه ای از وجود یک اختلال در دهان یا غدد بزاقی و یا در سایر اعضاء مانند مغز، کبد، معده و ریه باشد.
- در برخی متون طب قدیم، این اختلال هم با عنوان «خشکی دهان» و هم « خشکی زبان» بیان شده است که هر دو یکی است و اخلاف در متون به دلیل اختلاف در سلیقه نوشتاری است.
خشکی دهان چه علتی میتواند داشته باشد؟
از منظر طب رایج
خشکی دهان همانطور که گفته شد خود یک بیماری نیست بلکه معمولاً به عنوان عارضه حاصل از بیماری های دیگر مانند موارد زیر، اتفاق می‌افتد:
- عفونت میتواند علت خشکی زبان در طب سنتی و یا علت خشکی دهان در طب سنتی باشد.
- مشکلات سینوسی از دیگر علت خشکی دهان در طب سنتی می‌باشد.
- التهابات و بدخیمی های غدد بزاقی
- بیماری های خود ایمنی علت خشکی زبان در طب سنتی هستند.
- مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی
- دیابت
- بیماری های عفونی مانند هپاتیت و ایدز
- داروها (داروهای کنترل فشارخون، دیابت، داروهای قلب و …)
- پرتودرمانی و شیمی درمانی
- علت خشکی دهان و گلو در خواب طب سنتی میتواند کم شدن آب بدن باشد.
- از دیگر علت خشکی زبان در طب سنتی، خشکی هوا نیز می‌باشد.
- استعمال دخانیات
- صفرا و خشکی دهان
از منظر طب سنتی
- از نگاه طب سنتی، خشکی دهان میتواند ناشی از حرارت مزاج، خشکی و یبوست مزاج، غلبه صفرا و یا غلبه سودا باشد. از این رو میتوان گفت صفرا و خشکی دهان رابطه تنگاتنگی باهم دارند.
- این عدم تعادل مزاجی و خلطی هم میتواند در خود دهان رخ دهد و هم ممکن است در اعضای دیگر به وجود آید و به مشارکت با آن اعضا، زبان و دهان نیز دچار خشکی شود.
- در بررسی کتاب های طب سنتی ایران، بیش ترین علت خشکی دهان، غلبه صفرا ذکر شده است البته در کتاب های مختلف از آن تحت عناوین غلبه صفرا، چیرگی زرداب و سوء مزاج صفراوی نیز یاد شده است.
- علل دیگری نیز برای ایجاد خشکی دهان وجود دارند که در کتب کمتر به آن ها اشاره شده، اما توجه به آن ها بسیار اهمیت دارد.
- نفس کشیدن با دهان و بر پشت خوابیدن از دیگر علل خشکی دهان در خواب طب سنتی می‌باشد.
- پس اگر خشکی دهان شما بیشتر هنگام صبح و پس از بیدار شدن از خواب احساس می شود، خروپف و با دهان باز نفس کشیدن می تواند مقصر اصلی باشد
- همچنین بوعلی سینا، خشکی دهان را از عوارض خون گیری (فصد) ذکر می‌کند که به دفعات مکرر یا به مقدار زیاد انجام شود.
عوارضی که خشکی دهان به همراه دارد…
خشکی دهان میتواند عوارضی را نیز به همراه داشته باشد از جمله:
- زخم های دهانی
- بوی بد دهان
- پوسیدگی دندان ها
- اختلال در صحبت کردن
- اختلال در جویدن، بلعیدن و فرو بردن غذا
- ناتوانی در تشخیص مزه غذا
- سوء هاضمه
- اختلال در تنفس و عفونت های دستگاه تنفسی
انواع خشکی دهان از دیدگاه طب سنتی ایران
در طب سنتی ایران، خشکی زبان دو نوع است: حقیقی و غیرحقیقی
خشکی حقیقی
- آن است که سبب آن حرارت و خشکی است و علامت آن خشونت و زردی زبان است (در این نوع سایر علائم غلبه صفرا نیز وجود دارد)
خشکی غیرحقیقی
- آن است که رطوبتی لزج بر سطح زبان آمده و بر اثر حرارت غلیظ شده است.
- این نوع در حقیقت خشکی نیست، بلکه از آن جهت که رطوبتی که بر سطح زبان آمده، غلیظ شده است، خشکی را به زبان منسوب کرده اند و علامت آن لزوجت و چسبندگی سطح زبان است.
- سبب آن رطوبت لزج یا نزله است که از سر پایین آمده است یا بخار متراکم و غلیظی است که از معده به دهان رسیده است.
پیشگیری و درمان خشکی دهان از دیدگاه طب سنتی ایران
تدابیر و توصیه ها
- استفاده از مواد غذایی مرطب ( رطوبت زا) مانند شیربرنج، ماهی تازه، گوشت بز، غذاهایی که با کدو، اسفناج و خرفه تهیه شده باشند.
- خوردن توت، انار، خیسانده آلو، آب سیب، شربت خاکشیر و عسل نیز مفید خواهد بود.
- بهترین میوه برای مبتلایان به خشکی دهان، بادام، انجیر، انگور، هلو، خیار می باشد (متناسب با مزاج)
- در صورتی که دچار خشکی دهان هستید از غذاهای شیرین یا اسیدی و آب نبات، قهوه و کافئین دوری کنید.
- برای جلوگیری از خشکی دهان در خواب، یک دستگاه بخور در اتاق خود قرار دهید تا رطوبت اتاق را تامین کند.
- برای جلوگیری از خشکی دهان در خواب طب سنتی، از رو به پشت خوابیدن پرهیز کنید.
- از مصرف ترشیجات، شوریجات و ادویه جات تند و تیز پرهیز کنید.
- خواب و استراحت کافی داشته باشید.
- آب بدن را با مصرف متعادل مایعات حفظ کنید.
- از حرکت شدید و افراطی، ورزش شدید و حرفه ای و راه رفتن و فعالیت در گرمای شدید و در معرض نور خورشید پرهیز کنید.
- از اعراض نفسانی (استرس های روحی و روانی) مانند خشم، غم و اندوه و ترس بیش از حد دوری کنید.
- از ماء الجبن و سکنجبین استفاده کنید.
- مشروبات الکلی، قلیان و سیگار را ترک کنید چرا که از جمله مواردی هستند که می توانند به خشکی دهان منجر شوند.
- اگر به یکی از بیماری های زمینه ای که در بالا به آن اشاره شد مبتلا هستید، ابتدا آن را درمان کنید.
استفاده از مفردات
- غرغره کردن برخی مفردات لعاب دار مانند اسفرزه، به دانه، چهار تخمه یا کتیرا
- غرغره عصاره خرفه، بذر خرفه یا عصاره خیار
- مصرف دمنوش گل پنیرک و گل ختمی
- جرعه جرعه نوشیدن ماء الشعیر طبی، آب کدو و یا آب خیار
- ناظم جهان در کتاب اکسیر اعظم می گوید باید دانست آنجا که از خشکی، زبان، دهان و لب ها ترک برمی‌دارد باید پیوسته آلوبخارا، زردآلو، تمرهندی و یا به دانه را در دهان نگه داشت یا لعاب به دانه، ریشه خطمی، تخم خطمی، اسفرزه و گاوزبان را که در آب درست شده، مزمزه کرد.
- یک قاشق غذاخوری روغن بنفشه شیرین، یا روغن کدو، یا روغن نارگیل یا روغن کنجد را درون دهان خود به مدت ۱۰ دقیقه غرغره کنید و سپس آن را بیرون بریزید.
- حال دهان خود را با آب ولرم شستشو دهید، این روش را روزانه پس از خوردن صبحانه برای درمان خشکی دهان تکرار کنید.
نکته: پس از آن که علت خشکی دهان در طب سنتی را دریافتید، در کاربست تمامی روش ها حتما مزاج خود را در نظر گرفته و از قبل با پزشک متخصص طب سنتی مشورت نمایید.
منبع: گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع ( برگرفته از مقاله مروری بر علل، انواع و درمان خشکی دهان و بیماری های مرتبط با آن در طب سنتی ایرانی)
