خواص مُرّ مَکّی؛ از تسکین درد لثه و دندان تا ترک اعتیاد

معرفی مُرّ مَکّی

• در کتب طب سنتی با نامهای «مر» ، «مُرّ مَکّی» و «مرحجازی» نام برده شده است. به فرانسوی آن را Myrrhe و به انگلیسی Myrrh ( کلمه Myrrh از واژه عربی ” مر” به معنای تلخ وارد زبان انگلیسی شده است) و Balsmodendron گویند. صمغ رزینی است معطر که از درختچه ای از خانواده Burseraceae جنس Commiphora گرفته می شود.
• مُرّ مَکّی نوعی صمغ زرد یا قرمز رنگ است که از درختان خانواده کامیفورا به دست می‌ آید. این درختان تا ارتفاع سه متر رشد می‌ کنند و اغلب در مناطق گرمسیری مانند شمال آفریقا می‌ رویند. در گذشته از صمغ مُرّ مَکّی برای مومیایی کردن اجساد استفاده می ‌شد. این صمغ در قرون وسطی و در اروپا به عنوان یک کالای ارزشمند و نادر محسوب می ‌شد. امروزه اما این ماده ارزش چندانی در تجارت مدرن ندارد و اغلب به دلیل خواص دارویی و درمانی در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌ گیرد. معمولا  مُرّ از سه نوع درختچه هم خانواده تهیه می شود که این درختچه ها با نام مُرّان شناخته می شوند.
• چون این صمغ بیشتر از عربستان و حجاز به ایران وارد می شود، غالباً در سفرهای حج در بازار مکه و حجاز برای فروش عرضه می گردد، در ایران آن را مُرّ مَکّی یا مر حجازی نامند، که البته با صمغ عربی متفاوت است و نباید با آن اشتباه شود.
• مُرّ مَکّی در فصل گرما مانند اغلب صمغ ها به مقدار کم خود به خود از تنه و ساقه درخت ترشح می کند، ولی برای اینکه به مقدار زیادتر گرفته شود، تنه درخت را شکاف می دهند و شیره درخت که ابتدا سفید و بعد از ماندن قرمز مایل به قهوه ای می شود، خارج می شود. این نوع مُرّ مَکّی را که نوع مرغوب و خالص است اصطلاحاً «مرالبطارح» می نامند.
• روش دیگر برای استخراج مر این است که پوست درخت را گرفته و با قطعات تنه یا ساقه در آب جوش می پزند و پس از پختن آن را صاف می نمایند و سپس آن را تبخیر می کنند و رسوبات منجمد باقیمانده پس از تبخیر تحت نام مر به بازار عرضه می شود. این نوع مر به علت اینکه با مواد دیگری از گیاه مخلوط می باشد نامرغوب و رنگ آن سیاه است و آن را میعه سائله نیز می گویند.
• نوع مُرّ مَکّی مرغوب، به شکل قطعه های اشکی بی نظم، به بزرگی یک گیلاس یا یک گردو، وزین، قرمز قهوه ای ، دارای بوی مطبوع و معطر و شکننده است. براحتی شکسته و خرد می شود. مقطع آن درخشنده و براق و در مقطع آن خطوط سفیدی شبیه به اثر ناخن دیده می شود. طعم آن تلخ است و از صمغ رزینی و ماده لعابی و اسانس و املاح مختلف تشکیل شده است. این نوع مُرّ مَکّی مرغوب را به فرانسوی Myrrhe en larmes نامند . نوع دیگر را که کمی نامرغوب و ناخالص است Myrrhe en sorte گویند.
• در صورت نگهداری مناسب زمان ماندگاری آن بیشر می شود. برای جلوگیری از جذب رطوبت، آنها باید در ظروف خشک و تمیز بسته بندی شده و در محل خشک و دور از نور خورشید نگهداری شوند.

ریخت شناسی مُرّ مَکّی

گیاهی که از آن صمغ مر گرفته می شود، درختچه ای است خاردار، دارای شاخه های کوتاه، گلهای دو نوع نر و ماده، میوه که گرد به شکل گلابی و کمی گوشتی.

درختچه های تولید کننده مر را مران نامند. علاوه بر صمغ آنها قسمتهای مختلف درخت نیز خواص دارویی دارند. به عنوان مثال اگر ۵ گرم عصاره برگ آن را با سرکه رقیق بخورند برای سم افعی گزیده تریاق مؤثری است و با آثار سوء سم مقابله می کند.

صمغ مُرّ مَکّی در فصول گرم سال به مقدار کمی به صورت خود به خود از تنه و ساقه ی درخت ترشح می شود. این صمغ ابتدا سفید بوده و پس از مدتی قرمز مایل به قهوه ای می شود.

خاستگاه مُرّ مَکّی

این درخت بومی شبه جزیره عربستان، عمان، یمن و آفریقا، جیبوتی، اتیوپی، سومالی، شمال شرقی کنیا است.

ترکیبات شیمیایی مُرّ مَکّی

از نظر ترکیبات شیمیایی در صمغ رزینی مر ۱۰-۵/۲ درصد اسانس شامل ترپن، ۴۰-۳۰ درصد صمغ شامل آرابیوز ، گالاکتوز، اسید متیل گلی کورونکی و بقیه در حدود ۴۰-۳۰ درصد رزین است که در حدود ۶۰ درصد رزین را الکلها ، اسیدهای ترپنیک تشکیل می دهند و یک ماده تلخ در آن یافت می شود. ماده صمغی مر در آب حل می شود ولی قسمت رزینی آن در الکل محلول است.

رایحه معطر مُرّ مَکّی گرم، شبیه دود و تند است. اجزا فعال روغن مُرّ مَکّی عبارتند از: پینن، دی پنتن، لیمونن، کادینن، اسیدفورمیک، اسید استیک، اسید مرولیک، اوژنول، تعدادی آلدئید و الکل و مقداری رزین.

طبیعت صمغ مُرّ مَکّی

طبیعت مُرّ مَکّی خیلی گرم و خشک است.

خواص صمغ مُرّ مَکّی

درمان با این صمغ و روغن آن به علت سمی بودن باید زیر نظر پزشک طب سنتی انجام پذیرد. از مصرف خودسرانه آن جدا بپرهیزید.

• صمغ مُرّ مَکّی یکی از راهکارهای طب سنتی برای ترک مواد مخدر و ترک متادون می باشد. نوشیدنی شربت مر به دلیل داشتن ماده مخدر، جزو مخدر های درجه سوم به حساب می آید و به نظر تعداد زیادی از پزشکان و درمانگران می توان از آن به عنوان جایگزین گیاهی استفاده کرد. این صمغ با تحریک کردن گیرنده های دلتای بدن باعث ترشح بیشتر غدد درون ریز می شود و از این طریق در درمان اعتیاد بسیار موثر واقع شده است .
• این صمغ در تولید لوازم آرایشی و عطر کاربرد دارد. برندهای معروف عطر و ادکلن استفاده زیادی از این صمغ می کنند.
• از آنجایی که صمغ مُرّ مَکّی از خاصیت ضد عفونی کننده و آنتی باکتریال و درمان انواع زخم و عفونت ‌ها برخوردار است، در ساخت انواع محصولات ضد عفونی کننده مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از این ماده در تسکین زخم و کاهش مدت زمان بهبودی آن بسیار موثر است. در یونان باستان نیز از این صمغ برای ضد عفونی کردن زخم سربازان استفاده می ‌شد.
• در مصر باستان از این صمغ برای مومیایی کردن اجساد استفاده می‌ کردند. چرا که این ماده روند پوسیدگی اجساد را کاهش می ‌داد و از رایحه خوبی نیز برخوردار بود. برای خشک کردن رطوبتها و ممانعت از تعفن، داخل اجساد را با مر مخلوط با سایر ادویه اندود می کرده اند.
• همچنین در مصر باستان از این ماده برای درمان تب یونجه و تبخال نیز استفاده می ‌شد.
• دود کردن مُرّ مَکّی همانند اسپند می ‌تواند آلودگی‌ های محیط را از بین ببرد. علاوه بر این، قادر است سیستم ایمنی بدن را جهت ساخت گلبول ‌های سفید تحریک کند و بدن را در برابر انواع امراض مقاوم سازد.
• صمغ مُرّ مَکّی از خاصیت آنتی اکسیدانی نیز برخوردار است. مصرف این ماده می ‌توانند از کبد در برابر آسیب‌ های ناشی از سرب محافظت کند.
• مُرّ مَکّی می‌ تواند قدرت سیستم ایمنی بدن را تا حد زیادی افزایش دهد و از بروز بیماری‌ های مزمن مانند سرطان جلوگیری کند.
• از این صمغ در ساخت دهانشویه استفاده می شود.
• این صمغ قادر است تورم و درد ناشی از تماس مواد شیمیایی را تا حد زیادی کاهش دهد.
• در هندوستان از صمغ رزینی مر در موارد سوء هاضمه و در بیماری کلروز که در اثر کمی گلبول قرمز خون و کاهش ماده هموگلوبین در خون ایجاد می شود و علامت آن رنگ پریدگی و زردی رنگ پوست بخصوص در دختران جوان و افراد لاغر است، مصرف می شود. یکی از مزایای مُرّ مَکّی داشتن سطح بالای آهن است که این بیماری را درمان می کند .
• خشک کننده رطوبتهای بدن و قابض است.
• انسداد و گرفتگی های مجاری را باز می کند.
• دارویی منضج و یا به اصطلاح اعتدال دهنده است، یعنی در موارد یبوست مسهل است و در مورد اسهال قابض می باشد.
• بادهای داخل معده و ورمهای سرد بلغمی را تحلیل می برد و مانع تعفن اخلاط می شود.
• اگر نیم گرم آن خورده شود برای پاک کردن دماغ مفید است.
• اگر مر به طور خالص مصرف شود برای تحلیل خون منجمد در رحم و تسهیل دفع زرد آب و بلغم و همچنین برای ، دل پیچه، ورم طحال، درد کلیه و مثانه مفید است.
• اگر با آب ترب مخلوط شود برای بهق (پیسی ظاهر پوست برخلاف برص، که به سبب برودت مزاج و غلبه بلغم بر خون یا آمیزش صفرای سیاه با خون عارض گردد. )  و کلف ( کک مک ) و فروکش کردن خال صورت و تحلیل خون منجمد زیر پوست نافع است.
• در رفع اخلاط سینه ، رفع زکامهای مزمن، در مراحل اولیه بیماری سل، در بیماری کمی ویتامین C مصرف داخلی آن در اغلب موارد شفابخش است.
• برای سیاه سرفه و قانقرایا نیز استعمال می شود.
• مر از اجزاء ترکیب اغلب خمیردندانهای اروپایی است و معتقدند که بر ضد باکتری های دهان است و مانع فساد و کرم خوردگی می شود.
• برای جلوگیری از آبریزش و بدبوئی بینی و درد شقیقه و سردرد نافع و خشک کننده زخمهای سر و سایر زخمهای بدن است.
• التیام دهنده درد گوش و چرک آن و مسکن دردها و اعضاء متورم و حل کننده آنهاست.
• رافع زخمهای عفونی دهان و لثه و قاطع خونریزی لثه و بدبویی دهان است.
• ناراحتیهای حلق و خشونت سینه را برطرف می نماید.
• دردهای چشم از نوع آبریزش و چرک کردن و خارش و سرخی و خونمردگی زیر چشم را معالج است.
• امراض سینه مثل سرفه مزمن تر و آسم و تنگی نفس و درد پهلو و سینه و سستی معده و رطوبات آن را برطرف و اعضاء داخلی را تمیز می کند.
• حل کننده نفخ و خون منعقد در رحم و نرم نمودن شکم و خارج کردن کرم معده و جنین و ادرار بول و حیض و دردهای کلیه و مثانه است و سختی آنها را معالجه نموده و مفید و موثر است.
• برای دردهای فتق مفید است.
• ورم طحال را کاهش می دهد.
• برای جرب چرکی و خارش و زخمهای عفونی، خون مردگی زیر پوست و برطرف نمودن جوش و کورک درمان کننده است.
• در درمان دردهای مفاصل و سیاتیک و نقرس و شکستگی استخوان موثر است.
• بوئیدن آن خواب آور و باعث کم شدن سردرد می شود.
• برگ آن مقوی معده و برطرف کننده نفخ و مدر مواد اضافی و دافع سموم مار گزیدگی و حشرات است.
• گرد سوخته آن سوختگی با آتش را خشک نموده و مالیدن پوست سوخته آن با آب رافع جرب چرکی است.
• انفیه سایر اجزاء این گیاه قاطع خونریزی بینی می باشد.
• به عنوان عطر برای خوشبو کردن در خیلی از برندهای معروف ادکلن استفاده می شود. رایحه معطر مُرّ مَکّی گرم، شبیه دود و تند است.
• برای طعم دادن به محصولات غذایی کاربرد زیادی دارد.
• اختلالات قاعدگی را درمان می کند.
• رافع رطوبات معده، تقویت معده، ورم معده، زخم معده و روده، نفخ، بادشکن معده، سوء هاضمه، ضعف معده، سستی معده، درد معده می باشد.
• عامل پاکسازی مغز و درمان بیخوابی است.
• درمان کننده استئوآرتریت و بیماری های مفصلی می باشد. مُرّ مَکّی برای تسکین درد، بازسازی بافت غضروف و تراکم استخوان ها بسیار مفید است.
• هندی ها اکثرا از این صمغ در جهت افزایش رشد مو و پرپشت شدن آن استفاده می کنند . همچنین این گیاه به سبب وجود روغن ضروری برای پوست مانند یک ضد آفتاب در برابر اشعه ماورا بنفش عمل می کند. در نتیجه از آفتاب سوختگی و خشکی پوست جلوگیری می کند .
• مصرف مُرّ مَکّی می ‌تواند در برابر سلول‌ های سرطانی زنان و زایمان موثر واقع شود. این مزیت به دلیل وجود آنتی اکسیدان ‌های قدرتمند است که از بروز سرطان‌ها در بدن پیشگیری می‌کند.

خواص روغن مُرّ مَکّی

درمان با این صمغ و روغن آن به علت سمی بودن باید زیر نظر پزشک طب سنتی انجام پذیرد. از مصرف خودسرانه آن جدا بپرهیزید.

روغن مُرّ مَکّی از صمغ رزینی معطری بنام مُرّ مَکّی یا مر حجازی تهیه می شود. رنگ روغن مُرّ مَکّی قرمز رنگ بوده و عطر دودی و طعم تلخی دارد. در طی فرآیند تقطیر از صمغ مُرّ مَکّی تهیه می شود. این روعن دارای خواص متعددی می باشد، که تقریبا شبیه خواص صمغ آن می باشد. روغن صمغ مُرّ مَکّی همانند صمغ آن دارای طبیعتی گرم و خشک است. این روغن سرشار از انواع آنتی اکسیدان ها، اسید فرمیک ، اسید استیک، لیمونن، الکل و مقداری رزین است.

• روغن مُرّ مَکّی به دلیل خاصیت ضد میکروبی قوی که دارد، برای درمان التهاب و عفونت بدن از جمله دهان و گلو استفاده می شود . مطالعات نشان داده آن دسته از افرادی که به بیماری بهجت (یک بیماری نادر است که باعث التهاب رگ های خونی در بدن بیمار می شود) دچار هستند اگر به مدت ۱ هفته از دهانشویه مُرّ مَکّی استفاده کنند، زخم های آن ها تا ۵۰ درصد بهبود می یابد. این دهانشویه همچنین به کاهش التهاب لثه ها کمک می کند و پلاک دندان ها را از بین می برد .
• مصری ها برای مومیایی کردن از روغن مُرّ مَکّی استفاده می کردند. هم به خاطر رایحه ای که دارد و هم به خاطر خاصیت ضد میکروبی طبیعی ای که روغن مُرّ مَکّی دارد.
• این روغن می تواند به طور مستقیم باکتری ها را از بین ببرد. همچنین به افزایش تولید گلبولهای سفید خون کمک میکند. این روغن برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار موثر است و از ابتلا به بیماریهای عفونی جلوگیری می کند.
• روغن مُرّ مَکّی دارای خواص آنتی اکسیدانی است که به کمتر شدن رادیکال های آزاد در بدن کمک می کند و با جلوگیری از اکسیداتیو خطر ابتلا به پیری زودرس و بیماری را کاهش می دهد و موجب آپوپتوز  و مرگ سلول های سرطان کبد، پروستات، پستان و پوست می شود.
• همانطور که گفتیم این روغن خاصیت ضد باکتریال و ضد عفونی کنندگی دارد و برای رفع  عفونت های انگلی می توان از این روغن استفاده کرد.
• این روغن حاوی ترکیبات شیمیایی است که می تواند برای بهبود زخم معده از آن استفاده کرد. اسپاسم روده ای ناشی از سندروم روده تحریک پذیر را کاهش داده و موجب سلامتی دستگاه گوارش می شود.
• روغن مُرّ مَکّی برای درمان و بهبود بیماری هیپوتیروئیدی یا کم کاری تیروئید موثر است. چون ترکیباتی که در این روغن وجود دارد موجب تحریک تیروئید می شود و به فعالیت آن کمک می کند.
• برای درمان و بهبود زخم های پوستی و همچنین رفع عفونت های پوست میتوان از روغن مُرّ مَکّی استفاده کرد. این روغن میتواند قارچ های پوستی را از بین ببرد و خطر ابتلا به بیماریهای قارچی بخصوص قارچ پای ورزشکاران را کاهش دهد. این روغن بر روی پوست مانند یک ضد آفتاب طبیعی عمل میکند به این صورت که پوست را از تابش مستقیم نور خورشید و اشعه فرابنفش حفظ می کند.

این روغن مانند تمامی روغن های ضروری باید دور از نور و رطوبت و در جای خشک و نسبتاً خنک و در یک ظرف دربسته نگهداری شود.

روش استفاده از مُرّ مَکّی

درمان با این صمغ و روغن آن به علت سمی بودن باید زیر نظر پزشک طب سنتی انجام پذیرد. از مصرف خودسرانه آن جدا بپرهیزید.

• از ترکیب صمغ و روغن مُرّ مَکّی می‌ توان ضماد تهیه کرد و از آن جهت بهبود زخم‌ های پس از زایمان به کار برد. برای درمان جراحات می ‌توان از روغن رقیق شده صمغ مُرّ مَکّی استفاده کرد. همچنین، استفاده از این ماده منجر به جلوگیری از بروز قارچ ‌های پوستی می‌ شود.
• اگر با دم کرده نعنا خورده شود برای رفع آبریزش بینی و رفع بدبویی بینی اثر مفید دارد.
• طعم مُرّ مَکّی تلخ است. بنابراین بهتر است با کمی عسل یا آب لیموترش یا شکر مصرف شود.
• پاشیدن گرد آن روی زخمها برای خشک کردن زخمهای سرد مؤثر است.
• ضماد آن با کندر برای التیام اغلب زخمهای سر سریع الاثر است.
• ضماد آن با سوخته پرسیاوش برای رشد موی سر و خوردن خاکه آن بقدر دو درم کشنده است.
• اگر با سرکه و آب و دم کرده مارچوبه مخلوط نمایند و در دهان مضمضه کنند برای رفع تعفن زخمهای دهان مفید است.
• اگر با سرکه عنصل مخلوط کنند و مضمضه نمایند برای رفع و قطع خون بن دندان نافع است.
• به عنوان مایع شست و شوی دهان یک قاشق مرباخوری گرد مُرّ مَکّی را با یک قاشق مرباخوری اسید بوریک ( اسید بوریک به دلیل داشتن خاصیت ضدعفونی کننده و آنتی باکتریال خود بسیار طرفدار پیدا کرده است. فروش اسید بوریک در عطاری ها برای تهیه پانسمان های زخم، شستشوی چشم (به صورت بسیار رقیق)، درمان بیماری های پوستی قارچی، باکتریایی، درمان آکنه و درمان عفونت گوش مرسوم است. این ماده دارای فرمول شیمیایی H₃BO₃، به شکل جامد دارای رنگی سفید و در آب حلال است) در ۵۰۰ گرم آب جوش ریخته و نیم ساعت می گذارند خیس بخورد و صاف روی آن را بر می دارند و مصرف می کنند.
• در مورد مصرف تنتور آن قاشق مرباخوری تنتور ۳ بار در روز مصرف می شود.
• مُرّ مَکّی به دو شکل پودری و حب ای موجود است، که هر دو مصرف موضعی و خوراکی دارد. اما بهتر است در مصرف خوراکی آن احتیاط کنید، چون ممکن است سمی باشد. بهتر است پودر را داخل کپسول ریخته و میل کنید، و یا روزی 2-3 گرم از آن را با مخلوط روغن و عسل استفاده کنید.
• حدود ۲ تا ۳ گرم از صمغ مُرّ مَکّی را با یک قاشق مرباخوری روغن(ترجیحا روغن حیوانی) مخلوط کنید و بر روی حرارت ملایم قرار دهید تا مُرّ مَکّی کمی رقیق شود. بعد از چند دقیقه مخلوط را از روی شعله برداشته و یک قاشق مرباخوری عسل (شکر) به آن اضافه کرده و میل کنید. این ترکیب دارویی بسیار موثر در ترک اعتیاد است، که طبق تجربه نتیجه مطلوبی داشته است. در این روش درمانی، حداقل زمان برای ترک ۱۱ ماه است. به مرور زمان در ۱۱ ماه میزان مصرف مواد یا قرص را کم کم کرده و سپس ناگهان مصرف را قطع نمایید.

عوارض و موارد منع مصرف مُرّ مَکّی

• مصرف خوراکی روغن مُرّ مَکّی به هیچ عنوان توصیه نمی شود، چون سمی است و موجب مسمومیت می شود.
• روغن مُرّ مَکّی مانند بقیه روغن های ضروری برای نوزادان و کودکان بهتر است استفاده نشود.
• روغن مُرّ مَکّی در زنان باردار موجب انقباض رحم و سقط جنین می شود و در دوران شیر دهی هم بهتر است استفاده نشود.
• افرادی که ناراحتی قلبی دارند، از روغن مُرّ مَکّی استفاده نکنند چون موجب افزایش تپش قلب می شود.
• روغن مُرّ مَکّی باعث کاهش قند خون می شود و افراد دیابتی از این روغن استفاده نکنند. این روغن با داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین تداخل دارویی دارد.
• برای مثانه مضر می باشد که مصلح آن عسل است.
• مصرف مر به علت گرمی زیاد آن برای اشخاص گرم مزاج مضر است.
• از خوراندن مُرّ مَکّی به کودکان زیر دو سال پرهیز کنید.
• مصرف زیاد مر، ملین خیلی قوی است و ممکن است موجب عرق کردن و آشفتگی و تهوع شود.

درمان با این صمغ و روغن آن به علت سمی بودن باید زیر نظر پزشک طب سنتی انجام پذیرد. از مصرف خودسرانه آن جدا بپرهیزید.

منبع: تیم گردآوری محتوای طبایع