عنصر روی ( zinc ) در طب سنتی

معرفی عنصر روی

عنصر روی یا زینک یک ماده معدنی از دسته میکرومینرال‌ها است که نقشی حیاتی در بدن ما ایفا می‌کند. از آنجا که بدن ما به طور طبیعی روی تولید نمی‌کند، لازم است آن را از طریق غذا یا مکمل‌ها به دست آوریم.

بهتر است فقط از طریق رژیم غذایی میزان روی مورد نیاز بدن را تامین کنیم. برخی افراد یا به دلایلی جذب روی در بدنشان کم می باشد و یا نیاز بیشتری به روی دارند، که باید از طریق مکمل های غذایی آن را تامین نمایند.

زنان شیرده و باردار و افرادی که دارای فعالیت ورزشی منظم هستند، نیاز به دریافت مقدار بیشتری روی نسبت به سایر افراد دارند و اگر مقدار دریافت عنصر روی در آن‌ها کافی نباشد دچار کمبود روی و عوارض حاصل از آن خواهند شد. اگر مکمل مصرف می کنید، بهتر است فرم‌های قابل جذب مانند سیترات روی یا گلوکونات روی را انتخاب کنید.

از مصرف اکسید روی (zinc oxide) که جذب ضعیفی دارد، خودداری کنید. مقدار مصرف مجاز توصیه شده برای روی در زنان ۸ میلی گرم در روز و برای مردان ۱۱ میلی گرم در روز است.

گروه‌های زیر در معرض کمبود عنصر روی هستند

• افراد مبتلا به بیماری‌های دستگاه گوارش.
• افراد مبتلا به کم‌خونی سلول داسی شکل.
• زنان باردار و شیرده.
• نوزادانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه می‌کنند.
• افراد گیاه خوار.
• افرادی که دچار سوتغذیه هستند، از جمله افرادی که مبتلا به بی‌اشتهایی یا پرخوری هستند.
• افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه.
• افراد که به الکل اعتیاد دارند.

چه افرادی به مصرف روی بیشتری نیاز دارند؟

• زنان باردار یا شیرده.
• مبتلایان به بیماری های کبدی و کلیوی، دیابت، کم خونی.
• ورزشکاران حرفه ای.
• افرادی که دچار عفونت یا سوختگی شده اند.
• بیماران مبتلا به سرطان.
• افراد مبتلا به نورودرماتیت و پسوریازیس و زخم‌های پوستی.

 نقش عنصر روی در بدن انسان

عنصر روی در بسیاری از فرآیندهای بدن ما مانند فرآیندهای ژنی، واکنش‌های آنزیمی، عملکرد ایمنی،  سنتز پروتئین، سنتز DNA، التیام زخم، رشد و تکامل نقش دارد.

• عنصر روی دومین میکرومینرال مهم در بدن بعد از آهن است و در هر سلولی وجود دارد.
• عنصر روی برای فعالیت بیش از ۳۰۰ آنزیم که به متابولیسم، هضم، عملکرد عصب و بسیاری از فرایندهای دیگر کمک می‌کنند، لازم است.
• عنصر روی برای رشد و عملکرد سلول‌های ایمنی بدن ضروری است.
• این ماده معدنی همچنین برای سلامت پوست، سنتز DNA و تولید پروتئین بسیار اساسی است.
• عنصر روی به دلیل نقشش در روند تقسیم سلولی در رشد و نمو بدن نقش اساسی دارد.
• عنصر روی برای حس چشایی و بویایی ما نیز لازم است. از آنجا که یکی از آنزیم‌های مهم برای چشایی و بویایی مناسب به این ماده مغذی وابسته است، کمبود روی می‌تواند توانایی چشایی یا بویایی ما را کاهش دهد.
• عنصر روی سلول‌های ایمنی خاص را تحریک می‌کند و استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد. استرس اکسیداتیو منجر به آسیب رساندن به بافت چربی و دی ان ای و پروتئین ها در بدن می شود .
• پوست ما مقدار نسبتا زیادی از مقدار روی بدن را در خود نگه می‌دارد. در حالی که کمبود روی می‌تواند باعث کندی بهبودی زخم شود، استفاده از مکمل روی می‌تواند بهبودی زخم را تسریع بخشد.
• یکی از کاربردهای روی التیام سوختگیها و زخمها و سایر آسیبهای پوستی می باشد.
• عنصر روی نقش مهمی در سنتز کلاژن دارد.
• عنصر روی به میزان قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری‌های وابسته به سن مانند ذات‌الریه، عفونت و تخریب ماکولای وابسته به سن (AMD) را کاهش دهد. (تخریب ماکولای وابسته به سن یا تخریب لکه زرد یک بیماری چشمی است که معمولاً شروع آن از سن 60 سالگی بوده و به مرور زمان ماکولا یا همان قسمت مرکزی شبکیه چشم دچار آسیب شده و در نتیجه فرد دچار اختلالات بینایی خواهد شد).
• افراد مسن که از مکمل روی استفاده می‌کنند، پاسخ مناسبی به واکسیناسیون آنفلوانزا دارند. مکمل روی در این افراد خطر ذات‌الریه را کاهش می‌دهد و عملکرد ذهنی آنها را افزایش می‌دهد.
• آکنه در اثر انسداد غدد تولیدکننده چربی، باکتری‌ها و التهاب ایجاد می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که هر دو روش درمانی موضعی و خوراکی روی می‌توانند با کاهش التهاب، جلوگیری از رشد باکتری های acnes و سرکوب فعالیت چربی، آکنه را به طور موثر درمان کنند.
• روی سطح برخی پروتئین‌های التهابی را در بدن کاهش می‌دهد. این پروتئین‌ها عامل مهمی در مجموعه‌ای از بیماری‌های مزمن، مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و کاهش حوصله هستند.

منابع تامین عنصر روی برای بدن

عنصر روی به طور طبیعی در طیف گسترده‌ای از غذاهای گیاهی و حیوانی یافت می‌شود. بعضی از موادغذایی که حاوی روی نیستند با فرم‌های مصنوعی روی غنی می‌شوند، مانند غلات صبحانه (کورن‌فلکس)، میان‌وعده‌ها و آرد. همچنین مکمل‌های روی یا مکمل‌های حاوی چند ماده مغذی که دارای روی نیز هستند، می‌توانند منبع مناسبی از روی باشند. روی به دلیل نقشی که در عملکرد ایمنی بدن دارد، به بعضی از اسپری‌های بینی، قرص‌های مکیدنی و سایر درمان‌های طبیعی سرماخوردگی اضافه می‌شود.

صدف، خرچنگ، خرچنگ دریایی، لابستر (شاه‌میگو)، میگو، گوشت گاو، گوشت بره، جگر گاو و گوساله، بوقلمون، مرغ، ماهی‌های روغنی، ماهی سالمون، ماهی ساردین، ماهی آزاد، نخود، عدس، لوبیای سیاه، لوبیای قرمز، لوبیای لیما، شکلات تلخ، تخمه کدو تنبل، تخمه‌ی هندوانه، تخم کتان، کنجد،  بادام زمینی، بادام هندی، دانه کنف ، شیر، ماست، پنیر، زرده تخم مرغ، جو دوسر، کینوا، برنج قهوه‌ای، قارچ، کلم‌پیچ، نخودفرنگی، اسفناج، مارچوبه، سیر و برگ چغندر حاوی روی هستند.

محصولات حیوانی، مانند گوشت و صدف مقادیر زیادی روی به شکلی دارند که بدن ما به راحتی آن را جذب می‌کند.

روی موجود در منابع گیاهی مانند حبوبات و غلات کامل به دلیل ترکیبات گیاهی دیگری که مانع جذب می‌شوند، با بازده کمتری جذب بدن ما می‌شوند.

علائم و عوارض کمبود عنصر روی در بدن

علائم و عوارض کمبود نسبی روی شامل اسهال، کاهش سطح ایمنی، نازک شدن و ریزش مو، کاهش حس چشایی،شب کوری، نقص در سیستم عصبی، اختلال در رشد و نمو مخصوصا در کودکان، اختلال در رشد سیستم عصبی به ویژه در کودکان و نوزادان، کاهش اشتها، اختلالات خلقی ( مانند افسردگی، اسکیزوفرنی و پرخاشگری) ، اختلالات حافظه، خشکی پوست، پوکی استخوان، ریزش دندان‌ها، بیماری تیروئید، مشکلات باروری، تاخیر در بلوغ جنسی و اختلال در ترمیم زخم و ضایعات پوستی است.

باروری و بارداری، تابع وجود روی (زینک) در بدن است. فعال نبودن بیضه ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان و کم بودن اسپرم‌ها، همگی می‌تواند به علت کمبود روی در بدن باشد، که در نهایت منجر به ناباروری خواهد شد.

تشکیل لکه‌های سفید در ناخن و تغییر شکل ناخن‌ها ممکن است ناشی از کمبود روی در بدن باشد.

گیاه خواران برای تامین عنصر روی مورد نیاز بدنشان چه خوراکیهایی را مصرف کنند؟

• در بین حبوبات، عدس و لوبیا سفید جزء منابع خوب روی به حساب می‌آیند. البته، لپه نیز از این عنصر مغذی بی‌نصیب نیست. گیاهخواران می‌توانند برای تأمین روی مورد نیاز خود این مواد غذایی را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانند. به‌طورکلی، حبوبات جایگزین‌های خوبی برای گوشت قرمز محسوب می‌شوند.
• با این‌ حال باید به این نکته توجه شود که این مواد غذایی حاوی  اسیدفیتیک هستند که مانع از جذب کامل روی می‌شود. در واقع باید گفت که روی موجود در مواد غذایی گیاهی کمتر از روی موجود در مواد غذایی حیوانی جذب بدن می‌شود. بنابراین، مصرف عدسی روش خوبی برای جذب روی است.
• لوبیا قرمز یک منبع غیر گوشتی عالی سرشار از روی است. این نوع لوبیا همچنین سطح قند خون را در حالت طبیعی نگه می‌دارد، انرژی بخش است و شما را به مدت طولانی سیر نگه می‌دارد بدون این‌که متعاقبا دچار افت انرژی شوید.
• نان تهیه ‌شده از گندم کامل در هر ۱۰۰ گرم ۵ میلی‌گرم روی به بدن می‌رساند. اما ازآن جا ‌که این روی نیز جزء منابع گیاهی است کمتر جذب بدن می‌شود.
• هرچند معروفیت تخم کتان به دلیل داشتن امگا ۳ و فیبر است، اما مقادیر مناسبی نیز روی در آن وجود دارد. به خاطر داشته باشید که این یک ماده‌ی خوراکی است که شما نمی‌توانید مقدار زیادی از آن را در یک وعده بخورید، اما می‌توانید آن را به عنوان بخشی از یک برنامه‌ی غذایی جهت دریافت روی استفاده کنید. تخم کتان را روی خوراکی‌ها بپاشید تا مواد مغذی آنها افزایش بیابد یا می‌توانید آن در سوپ یا اسموتی‌ها بریزید.
• سیر فهرستی طولانی از خواص درمانی دارد، و یکی از مهم‌ترین این خواص روی نسبتا زیاد موجود در آن است. باید در نظر داشت که با استفاده از آن در پخت غذا میزان زیادی از روی مورد نیاز بدن‌تان تامین نخواهد شد اما می‌تواند تاثیرگذار باشد و بخشی از نیاز روزانه را تامین کند. سیر خاصیت پاک‌کنندگی هم دارد، و مدت‌ها است که اثرات ضد سرطانی آن و تأثیرش بر داشتن یک قلب سالم‌تر شناخته شده است.
• تخمه‌ی کدو تنبل نه تنها به میزان فراوانی روی دارد، بلکه فواید دیگری نیز به بدن‌تان می‌رساند. مثلا کمک‌تان می‌کند که شب‌ها بهتر بخوابید، مقداری امگا ۳S به شما می‌دهد و قند خون‌تان را در سطح مناسب نگه می‌دارد.
• تخمه‌ی هندوانه را معمولا از دهان‌مان درمیاوریم و دور می‌ریزیم. اما اگر تخم هندوانه را خشک کنید و حتی آنها را بو بدهید، می‌توانید منبع فوق‌العاده‌ای از روی و همچنین سایر چیزهای خوب برای بدن، مانند پروتئین، منیزیم، چربی‌های سالم، و انواعی از ویتامین‌های گروه ب داشته باشید.
• خوردن سالاد حاوی اسفناج راه آسانی برای شروع دریافت روی بیش‌تر در رژیم غذایی است.
• ‌لوبیای لیما سطح روی را در بدن شما تا حدی زیادی بالا می‌برد، همچنین فیبر، پروتئین، فولات، آهن و منیزیم را نیز به رژیم غذایی‌تان اضافه می‌کند.
• بادام زمینی میزان فراوانی روی دارد و می‌تواند به عنوان یک میان وعده استفاده شود. می‌توانید به جای آن از کره‌ی بادام زمینی نیز استفاده کنید.
• با خوردن شکلات کمی روی دریافت می‌کنید، البته شکلات شیرین کالری بالایی هم دارد، به همین دلیل بهتر است از شکلات تلخ استفاده کنید.
• با خوردن نخود میزان مناسبی روی، فیبر و پروتئین به بدنتان می‌رسانید، بدون این‌که کالری زیادی دریافت کرده باشید.
• برنج قهوه‌ای یک جایگزین خوب برای برنج سفید است، به این دلیل که امتیاز شاخص گلیسمی (شاخص گلوکز) آن پایین‌تر است و روی بیشتر،  پتاسیم بیشتر، منیزیم بیشتر، سلنیوم بی‌تر و کربوهیدرات کمتری دارد.
• نخودفرنگی طعم خوب و فواید بسیار زیادی برای سلامتی دارد، از جمله جلوگیری از سرطان، تامین انرژی، کند کردن روند پیری، و کمک به تنظیم سطح قند خون. همچنین این ماده‌ی خوراکی حاوی مقادیر مناسبی از روی‌ نیز هست.
• کنجد سرشار از روی است، می‌توانید آنها را روی‌ هر غذایی بپاشید تا از مواد مغذی آن فورا بهره‌مند شوید.
• میزان روی موجود در بادام هندی آنرا به یک میان ‌وعده‌ی سالم برای گیاه خواران تبدیل کرده است. بادام هندی چربی زیادی دارد، اما بیش‌تر محتوای چربی های اشباع ‌نشده (نوعی چربی سالم) است که برای بدن لازمند.
• قارچ‌ها از هر نوعی که باشند، سرشار از روی هستند.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع