مسهلات خوراکی هایی هستند که در طب سنتی بعد از منضجات برای پاکسازی بدن یا بیماری هایی مانند یبوست تجویز می شوند. افراد با توجه به مزاجشان با دستور پزشک طب سنتی باید از منضجات و مسهلات استفاده کنند.
یا به عبارت دیگر به هر ماده ای که حرکات و انقباضات دستگاه گوارش، عروق خونی و تخلیه مایعات داخل مفاصل را به جریان انداخته و منجر به تخلیه مواد زاید از بدن به طرق اسهال از راه دستگاه گوارش، ادرار، تعرق، فصد یا خونگیری شود، مسهل نامیده می شود.
یکی از شکایت های شایع بیماران در سنین مختلف، سختی دفع و مشکلات ناشی از آن می باشد. متاسفانه بسیاری از بیماران نیز برای رفع این مسئله دست به دامن داروهای مسهل مثل سنا و مشتقات دارویی آن (نظیر قرص سی لاکس) می گردند و مداومت آن ها در مصرف این داروها منجر به بروز عوارض ناشی از آنها و نیز وابستگی به مصرف دارو جهت دفع می گردد.
در طب قدیم یکی از پایه های اولیه درمان استفاده از مسهلات بوده است. طبیبان قبل از تجویز هر دارویی برای درمان بیماری، برای بیمار مسهل تجویز می کردند، چه بسا خیلی از بیماری ها با همان تجویز و مصرف مسهلات درمان می شدند. در استفاده از مسهل باید رعایت مزاج، سن و موقعیت فصل و غیره مورد نظر قرار گیرد.
مسهل کامل سه نوع کار را به انجام می رساند: خلط زاید را بیرون می راند، مزاج را معتدل می کند، به اندام ها نیرو می دهد.
مصرف مداوم مسهلات برای رفع مشکل دفع، نه تنها سودی برای بدن ندارد، بلکه این کار باعث دفع ترشحات ضروری بدن، کم شدن سیالات مختلف در تمام بدن، کاهش طول عمر و افزایش استعداد ابتلا به بیماری های سخت می گردد. بهترین زمان برای استفاده از مسهل در فصل تابستان هنگام بامداد، زمستان هنگام نیمروز و ظهر، در بهار و پاییز بین این دو زمان می باشد.
بسیاری از بیماران مبتلا به یبوست نیاز به تعدیل مزاج دارند که برای این کار مراجعه به پزشک متخصص ضروری است. توصیه های زیر نیز مفید می باشند:
- پرهیز از خوردن غذا بدون اشتهای واقعی.
- خودداری از پس زدن رفلکس های دفعی.
- بادکش گذاری شکم.
- ماساژ دور ناف در جهت عقربه های ساعت با روغن بادام شیرین.
- خوردن به موقع صبحانه.
- خواب و ورزش مناسب.
معرفی برخی از مسهلات
سنا ( مزاجش گرم و خشک ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق مرباخوری برگ سنا را در یک لیوان آب جوش دم نموده و سپس صاف کرده و با یک قاشق مرباخوری پودر آنرا با یک قاشق ماست مخلوط کرده و میل شود .
شکرسرخ ( مزاجش گرم و تر ): روزی سه بار، یک قاشق مرباخوری شکرسرخ تازه (بدون تغییر رنگ ) را در یک لیوان آب گرم حل کرده و میل شود .
ختمی یا پنیرک کوچک ( مزاجش سرد و تر ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق مرباخوری پودر ختمی را دم کرده و پس از ۱۰ دقیقه با تنظیف پارچه ای آنرا صاف کرده و میل شود .
اسفرزه ( مزاجش سرد و تر ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته وبعد از ده دقیقه آب و تفاله های آن را صاف کرده با اندکی عسل میل شود .
فلوس ( مزاجش گرم و تر ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق مرباخوری (فقط) مغز فلوس را در یک لیوان آب جوش ریخته و بعد از ۱۵ دقیقه صاف کرده و همراه با اندکی عسل میل شود .
هلیله زرد ( مزاجش سرد و خشک ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق مرباخوری پودر پوست هلیله زرد را با اندکی عسل میل شود .
خاکشیر ( مزاجش گرم و خشک ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق غذا خوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و پس از چند دقیقه میل شود .
ترنجبین ( مزاجش گرم و تر ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و پس از ده دقیقه سپس صاف کرده و میل شود .
شیر خشت ( مزاجش معتدل و کمی گرم ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و سپس صاف کرده و میل شود .
بید خشت ( مزاجش سرد ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق غذاخوری را در یک لیوان آب جوش ریخته و سپس صاف کرده و میل شود .
انجیر ( مزاجش گرم و تر ): هر شب ۱۲ عدد انجیر میل شود و در صورت استفاده از انجیر خشک از چند ساعت قبل آنرا با آب جوش خیس شده و مصرف شود .
زیتون (مزاجش گرم و خشک ): هر روز صبح ده عدد زیتون بدون نمک میل شود .
گلسرخ ( مزاجش سرد و کمی خشک ): روزی سه بار، هر بار یک قاشق مرباخوری گلسرخ را در یک لیوان آب جوش ( مثل چایی ) به مدت ۱۰ دقیقه دم نموده و سپس صاف کرده و با کمی عسل میل شود.
صبر زرد یا آلوئه ورا ( مزاجش گرم و خشک – کمی سمی ): روزی یکبار یک گرم آن را در کپسول ریخته و در ساعات مختلف روز میل شود.
عناب ملین است و دارای لعاب بسیار می‌باشد و سینه را نرم می‌نماید. عناب معتدل و مایل به رطوبت است و عناب دفع کننده بلغم است.
خوردن توت سفید به همراه یک لیوان آب آن هم با معده ی خالی.
افراد خشک مزاج باید بیشتر داروهای نرم و لغزنده استفاده نمایند تا داروهای تیز، پس از استعمال مسهل اگر شخص بخوابد مزاج عمل ننماید و یا بصورت کامل صورت نگیرد یک مثقال مصطکی سوده با اندکی شیر خورانده شود. این دارو مسهل را یاری داده و عمل دفع زودتر خواهد بود. چنانچه شخص با مسهل مشکلش حل نشد باید از فصد استفاده کرد و چنانچه مسهل کارساز نباشد باید شیاف بکار برد و با دو مثقال مصطکی سوده با شکر در آب گرم تجویز نمود. اگر با اینها مشکل حل نشد باید فصد کرد. چنانچه از مسهل استفاده کردید و اسهال عارض نگردد می توان از اسپرزه، گل ارمنی را بو داده و میل نمود تا شکم بند آید.
مسهل عام
مسهل عام مسهلی است که بدون در نظر گرفتن مزاج برای همه مفید می باشد. البته هر نوع مصرف داروهای گیاهی باید به دستور پزشک متخصص طب سنتی انجام پذیرد.
- ترنجبین ۵۰ گرم، سقمونیا ۵ گرم، ترنجبین را شیره کش کرده سمقونیا را به آن اضافه کرده صبح و عصر میل نمایند.
- روغن بادام شیرین ( گرم و تر یا معتدل ): مسهل کامل سیستم گوارش است و می توان هر هشت تا بیست و چهار ساعت یک قاشق مربا خوری از آنرا میل کرد و اگر همراه با عسل هر دوازده ساعت یک قاشق مربا خوری میل شود برای تقویت استخوان و مغز موثر است و نیز برای درمان یبوستی میتوان از آن استفاده کرد .
- ۴۰گرم افتیمون ( گرم و خشک ) را در ۲۵۰ گرم عسل پس از کوبیدن حل کرده روزى ۳ قاشق مرباخورى میل شود .
- روغن بادام تلخ + بومادران + سنا + زیره + پوست سیاه توسه + بنفشه + گل بابونه + سیر + برگ نعناع + رازیانه + انیسون + ریشه شیرین بیان + هلیله زرد + هلیله سیاه + مغز بادام ایرانی + عسل + زنجبیل + پونه + خیار چنبر+ آب نارنج با عسل + اسطوخدوس + تمرهندی جایگزین آلوجات + کشمش سیاه.
- یک قاشق سنا + یک قاشق گلسرخ + نصف قاشق شیرین بیان را صبح ناشتا در یک لیوان آب جوش دمکرده و صاف کرده با کمی عسل یا نبات میل شود و در صورتی که اسهال ایجاد شده بیش از سه بار در طول روز باشد بایستی مقدار ترکیب کمتر شوند و خواص درمانی آن هر چها نوع خلط را از بدن پاکسازی نموده و به شکل اسهال خفیف از بدن دفع می شود .
- برگ سنا 50 گرم، گل سرخ 50 گرم، ترنجبین 50 گرم، گل ختمى 25 گرم، تخم کتان 25 گرم، افسنتین 25 گرم. داروها را باهم مخلوط و نیمکوب نمایید(نه آنقدر که پودر شود بلکه طوری که در صافی بماند.) بعد از ظهرها، یک قاشق غذاخورى آن را با 2 لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان باقى بماند، سپس صاف و با کمی عسل یا نبات، شیرین کرده آرام آرام میل کنید.
برخی از مسهلات برای عموم
انجیر خشک خیسانده در آب یا آب + عسل پیش از غذا.
استفاده از روغن بادام شیرین یا روغن زیتون در سوپ یا آش ساده.
خوردن سیب یا انار شیرین با فاصله مناسب بعد از غذا.
سبوس، ملین و مسهل قوی، در تنظیم سیستم گوارشی و رفع یبوست هیچ ماده ای با قدرت سبوس برابری نمی کند.
در حالت ناشتا، یک قاشق سوپخوری خاکشیر و یک تکه نبات در یک لیوان آب داغ انداخته، روی لیوان را بپوشانید و پس از چند دقیقه بنوشید.
مصرف نعنا یا ریحان همراه با غذا.
مصرف انجیر و گردو به عنوان تنقلات در طی روز.
مصرف ناشتای تعدادی مویز بدون هسته یا کشمش.
روغن زرد و بارهنگ خصوصا برای یبوست صفراوی.
حب زرد، حلوای ملین، گلسرخ و سنا، شربت گل محمدی، دمنوش یا چای گل سرخ، شیاف مسهل، تمر هندی، آب پیازچه پخته قرمز تبریز، آش آلو، هویج رنده شده، گلسرخ و عسل، هویج پخته و روغن زیتون، گلابی رسیده و انجیر خیسانده در روغن زیتون، آب جوشیده ولرم، نان سبوسدار، دوغ با گل سرخ و ماست شیرین، بارهنگ غلیظ شده، خورشت چرب، مصرف سبزیجات و میوه های ملین، ۱ یا ۲ قاشق روغن بادام شیرین قبل از ناهار یا شام، روزانه ۱ الی ۱۵ عدد آلوی بخارا.
طریقه مصرف مسهلات
- ابتدا به مدت یک هفته الی دو هفته داروی ملین کننده ( یعنی داروی نرم کننده مدفوع ) مثل انجیر یا زیتون یا فلوس به بیمار می دهند و در صورت عدم بهبودی به بیمار مسهل قوی تر مثل سنا می دهند تا یبوست برطرف شود .
- در صورت وجود سابقه یبوست مقاوم تر برای قبل از غذا و بعد از غذا ملین کننده یا مسهل تجویز می شود مثلا فلوس قبل از غذا و بنفشه بعد از غذا.
- در صورت تکرار و یبوست حادتر چند گیاه ملین تر می دهند و زمان مناسب آن صبح ناشتا از قبیل ترکیبات گلسرخ و سنا یا ترکیبات فلوس و سنا و یا ترکیبات بنفشه با گلسرخ و سنا می باشد .
- برای درمان یبوست های خیلی سخت با استفاده ازروش روغن های گیاهی است.
موارد احتیاط و منع مصرف مسهلات
استفاده از این داروها در برخی از افراد می تواند عوارض بسیار خطرناکی به همراه داشته باشد و لذا توصیه می شود که این افراد هرگز از این نوع داروها استفاده نکنند.
- افرادی که سابقه جراحی های روده ای داشته اند.
- کودکان و افراد سالمند.
- اگر کسی مزاج خشک دارد از مسهلات اندک مصرف کند.
- افرادی که غلظت خون دارند.
- اشخاصی که کم خونی دارند.
- افرادی که ضعف و خستگی مفرط دارند.
- مبتلایان به بواسیر.
- افرادی که در مناطق گرمسیر زندگی می کنند در فصول گرم سال از مسهلات استفاده نکنند.
- افرادی که دردهای شکمی دارند.
- افرادی که مبتلا به بیماری های عروقی قلب هستند.
- در گرما و سرماى بسیار زیاد نباید مسهل خورد.
- افراد بسیار چاق و بسیار لاغر.
- بروز حساسیت به مسهلات.
- افراد دارای ورم معده و یا روده زخم دار.
- خانم های باردار و خانم هایی که عادت ماهیانه هستند.
- سنا، سیاه توسه، روبارب، صبرزرد و فلوس از دسته مسهل‌های آنتراکینونی هستند که مصرف آنها در کودکان ممنوع است.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
