همه ما در طول زندگیمون با این دو کلمه بسیار برخوردیم : اسهال و استفراغ ( تهوع ). این دو ناراحتی می توانند به دلایل زیادی اتفاق بیفتند. اگر اسهال از 14 روز بیشتر طول بکشد خطرناک است و ممکن است عامل عفونت باعث آن باشد که در این حالت باید حتما به پزشک متخصص مراجعه شود.
در مورد استفراغ هم اگر منشا آن اختلالات جمجمه ای مانند ضربه به سر و یا انسداد رگها و یا آنفارکتوس میوکارد ( آنفارکتوس میوکارد یا ام آی هنگامی اتفاق می‌افتد که جریان خون در بخشی از قلب کاهش یافته یا متوقف شود و باعث آسیب به عضله قلب و سکته قلبی شود) و یا موارد زمینه ای می باشد باید حتما در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه شود. در این مطلب به معرفی درمانهای خانگی بر مبنای دستورات طب سنتی برای اسهال و استفراغ هایی می پردازیم که منشا سوء مصرف مواد غذایی و یا ضعف دستگاه گوارش دارند.
اسهال
در صورتی که در تعداد و غلظت مدفوع شما تغییراتی ایجاد شود به طوری‌که مدفوعتان آبکی یا شل شده و تکرار آن بالا رود شما مبتلا به اسهال هستید. این وضعیت ناخوشایند ممکن است کمتر از یک هفته طول بکشد که به نوع اسهال حاد شناخته می‌شود و با درمانهای خانگی و سنتی قابل درمان است. مدفوع روان اما بدون آب در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند می‌تواند طبیعی باشد.
علائم شایع اسهال
- تب
- نیاز مکرر برای تخلیه‌ی روده
- گرفتگی
- نفخ
- کم شدن آب بدن (دهیدراته شدن)
- حالت تهوع
- درد شکم
- زیاد بودن حجم مدفوع
در یک اسهال ساده نباید بلافاصله پس از شروع اسهال اقدام به قطع آن نمود تا مواد زائد از بدن تخلیه شود. اما در صورتی که اسهال ادامه دار شده و موجب آزار بیمار شود می توان با تدابیری آن را تخفیف داد.
تدابیر طب سنتی برای درمان اسهال
- آش های ترش می توانند در بند آوردن اسهال کمک کنید آش انار ، آش ریواس ، آش به ، آش سیب ترش.
- شربت غوره : آب غوره را با عسل به نسبت ۳ به ۱ مخلوط کرده و به قوام بیاورید.
- برنج با ماست یا چلو سماق یا چلو گشنیز با گوشت هایی که هضم راحت دارند مثلا بلدرچین آب پز ، جوجه کباب و…
- شربت انار : آب انار ترش و شیرین که با پیه آن آبگیری شده است را بجوشانید تا نصف شود . سپس به اندازه نصف آن عرق نعناع اضافه کرده و با شکر به قوام بیاورید.
- زرده تخم مرغ عسلی که رویش سماق و گشنیز پاشیده شده باشد.
- بذر تخم مرو ، بارهنگ ، تخم ریحان ، اسفرزه را بریان کرده یک قاشق چایخوری در لیوان آب ریخته مصرف کنید.
- استفاده از گوشت گوسفند و پرندگان ( مرغ جوان ، بلدرچین ، کبک و … ) به جای گوشت گاو و گوساله.
- آش های ترش مثل آش سماق ، آش غوره ، آش انار ، آش ریواس ، آش به ، آش سیب ترش.
- به گس ، سیب ملس و ترش ، آب سیب یا به یا مخلوط آنها.
- رب به هر ۳ ساعت یک قاشق مرباخوری.
- سنجد ۱۰-۷ عدد در روز.
- شربت انار و نعناع.
- شربت خاکشیر با آب سرد یا خاکشیر یخ مال.
- دم کرده زیره و بابونه و آویشن شیرازی.
- ماساژ بدن و اندامها با روغن کنجد و بستن دستها و پاها با باند کشی ، توجه کنید بستن اندامها آنقدر محکم نباشد که مانع خونرسانی شود.
- حمام کردن ( البته نه به صورت دوش گرفتن بلکه بیمار آنقدر در حمام بماند که پوستش کمی گلگون شود )
- اگر بعد از اسهال ، سوزش در مقعد ایجاد شود ، می توانید مقعد را با جوشانده گل ختمی که لعاب داده شستشو داده و سپس پنبه ای را با روغن گل سرخ آغشته کنید و بر مقعد بگذارید .
نسخ رایج استادان طب سنتی در خصوص درمان اسهال
میزان غذا را محدود کرده و برای جبران مایعات بدن طبق دستور زیر عمل شود:
- هر نیم ساعت یک چهارم استکان عرق نعنا ، نیم ساعت بعد یک چهارم استکان گلاب این روش را ادامه دهید تا وقتی که کاملا گرسنه شوید.
- نیم کیلو هویج را رنده کنید و یک کیلو آب را به آن اضافه کنید تا نیم ساعت بجوشد سپس آن را صاف کرده و به محلول حاصل دو سوم قاشق چایخوری سرخالی نمک اضافه کنید ، سپس آب جوش اضافه کنید تا حجم این مایع به ۱ لیتر برسد . این در حقیقت یک ORS خیلی ساده و خوشمزه است که املاح لازم را به بدن می رساند، مواد و ویتامین ها و مایعات مورد نیاز را جبران می کند و خوشایند است و موجب می شود اسهال هم سریع تر بهبود پیدا کند.
- زمانی که بیمار کاملا گرسنه شد می تواند کمی کته ماست بدون روغن مصرف نماید. بهتر است کمی سیر و نعنا به ماست بیمار اضافه شود . از پرخوری باید پرهیز شود.
- رب به روزی ۳ قاشق غذاخوری.
- دم کرده زیره ، بابونه و آویشن هر ۴ ساعت نصف استکان.
- پودر سنجد ، سماق ، آویشن و پودر کندر مساوی مخلوط شود و هر ۶ ساعت یک قاشق چایخوری میل شود.
- یک قاشق چایخوری بارهنگ با آب جوش و کمی عرق نعناع و تبات روزی ۲ بار میل شود .
تهوع و استفراغ
در طب سنتی، استفراغ به معنی آزاد و رها شدن بدن از دست مواد نامتعادل و غیرطبیعی می‌باشد. در واقع استفراغ به همه روش‌هایی گفته می‌شود که طبیعت با کمک آنها به پاکسازی و تخلیه مواد زائد، نامناسب و غیرطبیعی از بدن می‌پردازد. استفراغ برای حفظ حیات، ضروری است. اگر استفراغ انجام نشود، مواد زائد ناشی از فعال و انفعالات بدن (مثل هضم غذا) در بدن باقی می‌ماند و روی هم انباشته می‌شود. سپس این مواد در اثر حرارت بدن، فاسد و متعفن می‌شوند و بیماری ایجاد می‌کنند. بنابراین لازم است این مواد از راه‌های مختلف مثل ادرار، مدفوع، عرق، عادت ماهانه، دفع گاز از روده، ترشحات واژن، ترشح منی و… از بدن دفع شوند.
تهوع نوعی حالت است که قبل از بالا آوردن غذا از لوله گوارش به بیرون دهان احساس می‌شود. نوعی احساس است همراه با حرکت معکوس اندام‌های گوارشی که معده برای بیرون‌راندن چیزی که در داخل آن است، انجام می‌دهد. در این حالت انسان وادار به استفراغ می‌شود.
در ابتدا باید علت بروز تهوع و استفراغ به وسیله شرح حال کامل مشخص شود . در موارد اورژانسی ( مانند انسدادها ، آنفارکتوس میوکارد و … ) و نیز مواردی که احتیاج به بررسی بیشتر توسط متخصصین مربوطه دارد ( مانند استفراغ ناشی از بدخیمی ها ، اختلالات جمجمه ای خطرناک و … ) و یا تهوع ناشی از بارداری، بیماران باید به مراکز درمانی مربوط ارجاع شوند ؛ اما در مواردی مانند استفراغ عملکردی یا ناشی از سوء تدبیرهای غذایی و ضعف معده می توان از روش های زیر بهره جست.
گاهی تهوع و استفراغ به عنوان مکانیسم طبیعی بدن برای پاکسازی معده از ماده غیرطبیعی لازم است و پس از استفراغ حال بیمار بهتر می شود . در این گونه موارد نباید استفراغ را مهار کرد ، اما باید از ادامه یافتن بیش از حد آن جلوگیری کرد . برای این منظور استفاده از روش های زیر توصیه می شود.
تدابیر طب سنتی برای درمان استفراغ
- باندپیچی اندام تحتانی بیمار از بالا به پایین و سپس قرار دادن آن در آب.
- گرم کردن اندام ها همراه با ماساژ قوی آنها در تسکین قی مؤثر است.
- عصاره جوجه مرغ که به همراه آبغوره ، سماق و آب سیب ترش پخته شده باشد.
- خوابیدن یکی از راهکارهای خیلی خوب جهت کاهش تهوع و استفراغ است.
- به و سیب یا آب یا رب آنها یا رب انار
- مصرف یک لیوان آب سیب به علاوه مقداری مصطکی معده را تقویت کرده و تهوع را تسکین می‌بخشد.
- شربت غوره که کمی به آن عرق نعناع اضافه شده باشد.
- باقلا با پوست اگر در مخلوط آب و سرکه جوشانده شود به کاهش تهوع کمک می کند.
- جویدن سقز و بلعیدن آب آن مقوی معده و مانع ایجاد قی است.
- اگر مقداری عدس را در آب پخته و سپس آب آن را دور بریزید و دوباره عدس را با سرکه پخته و مصرف کنید ، در تسکین قی مؤثر است.
- شربت انار و نعناع روزی ۳-۲ استکان.
- مقداری رب انار ترش با هم اندازه اش مویز با هسته مخلوط کرده و به اندازه یک پنجم آن زیره سبز اضافه کنید و تا ۱۵ گرم به تدریج مصرف کنید . برای آرام کردن استفراغ و تقویت معده مفید است.
- شربت انار و سیب ، در هر وعده ۷۵ گرم به تدریج میل شود.
- شربت گلاب خنک به تدریج میل شود.
- سماق و زیره سبز به اندازه مساوی بکوبید و یک قاشق چایخوری روزی ۴ بار با آب سرد مصرف کنید.
- بوییدن و خوردن هل برای آرام کردن قی و غثیان بسیار نافع است به خصوص اگر به صورت کوبیده با پوست همراه با آب انار ترش و شیرینی که با پیه آن گرفته باشند ، مخلوط و نوشیده شود.
- لیموترش را ببرید و قدری نمک و آویشن بر آن بپاشید و بمکید . استفراغ را آرام می کند.
- روغن مالی روی معده با روغن مصطکی یا روغن گل سرخ معده را تقویت می کند.
- کباب کبک یا عصاره جوجه مرغ که به همراه آبغوره ، سماق و آب سیب ترش بخته شده باشد.
- نوشیدنی هایی که به بیمار دچار استفراغ داده می شود ، باید خنک بوده و ابتدا با مقدار کم برای او شروع شود . مثلا هر ۱۵ دقیقه یک قاشق چایخوری به بیمار داده شود ، اگر تحمل کرد به تدریج به میزان آن اضافه شود.
- نباید از شربت نبات و زعفران استفاده کنید.
- قرار دادن اسفنج خیس شده با سرکه گرم بر روی معده به مدت ۱۵ دقیقه هر نیم ساعت یکبار.
نسخ رایج استادان طب سنتی در خصوص درمان استفراغ
- نصف لیوان عرق اترج ( بالنگ ) با نصف لیوان آب مخلوط کرده و روزی ۳ بار بنوشید . این ترکیب برای ضعف معده و تهوع مفید است.
- استفاده از مخلوط پودر زنجبیل و شکر.
- پوست هل را به میزان ۲۰ گرم در آب یا گلاب بجوشانید و سپس صاف کرده و میل کنید.
- بوییدن مواد خوشبو مثل هل ، گلاب ، نعناع ، سداب ، سیب و به برای رفع تهوع و قی مفید است . مواد فوق را می توان در کیسه پارچه ای قرار داده و بر گردن آویزان کرد تا رایحه آن به مشام برسد. بوییدن کاه گل یا خاکی که بر آن آب یا گلاب پاشیده باشد ، نیز در از بین بردن تهوع مؤثر است .
منبع: کتاب طب ایرانی و تیم گردآوری مجتوای سایت طبایع
مجتبی
با سلام و خسته نباشید.
عالی بود