در طب سنتی بر این باور هستند که، انباشته شدن زیاد مواد زائد در کبد و عدم پاکسازی کبد از سموم، مانع جریان یکنواخت خون و انرژی به تمام قسمت های بدن می شود، در نتیجه قسمتهای ضعیف‌تر بدن دچار بیماری می شوند، و همچنین معتقدند همان گونه که با گرم شدن هوا برف ها آب می شوند، در بدن انسان هم مواد زائد که در فصل زمستان تجمع یافته است باید از بدن پاک شود. در فصل زمستان بسیاری از مردم به دلیل تحرک کمتر و پر خوری، دچار انباشت مواد زائد در بدن شده اند که موجب بیماری بیشتر در بهار میشود، در فصل زمستان به علت سرمای حاکم، مواد زاید در بدن منجمد شده و در بدن انباشته می‌شوند و با گرم شدن تدریجی هوا در فصل بهار، این مواد زاید نیز به تدریج ذوب شده و به حرکت درمی آیند. بنابراین در بهار چربی به همراه سموم از بافتهای بدن آزاد شده و وارد جریان خون می شود، غلیظ شدن خون از سموم و خلط باعث ایجاد حالت سفتی و خشکی عضلانی تجمع پلاک در عروق، افزایش خلط و گاه بروز تب می شود، بنابراین بدن نیاز دارد که سموم خلط و چربی های اضافه را در این فصل دفع کند.
نسخ رایج استادان برای پاکسازی بدن در فصل بهار
دوغ گل سرخ: ۳۵ گرم غنچه گل سرخ کاشان که از کاسبرگ پاک شده باشد را در دست بگیرید و چند ضربه بزنید تا تخم های سیاه آن خارج شود و آن ها را دور بریزید . سپس گلبرگها را نرم آسیاب کنید و داخل ۲ لیوان دوغ با دربسته به مدت ۱۵ دقیقه بخیسانید . هنگام خوردن ، ۱ قاشق چایخوری نمک اضافه کنید و سر بکشید یا داخل آن نان ترید کنید . این ترکیب قبل از ظهر خورده شود .
در روز خوردن دوغ از منزل خارج نشوید . تا ۲ ساعت علامتها ظاهر می شود . پس از آن شکم شروع به کار کردن همراه با دل پیچه خواهد کرد . برای رفع دل پیچه باید آب جوش در حال راه رفتن لیوان لیوان میل کنید و برای پاک شدن شکم جهت تخلیه شکم بروید تا دل پیچه برطرف شود و زمانی که ۶ بار شکم کار کرد ۲ تکه نان سوخاری با 1 لیوان آب سیب میل کنید . چنانچه پس از صرف نان سوخاری تا نیم ساعت بازهم اسهال داشتید ۱ قاشق چای خوری چای خشک را کفلمه کنید و با کمی آب سرد در دهان بریزید تا برطرف شود ( آب سرد ، قبض چای را بیشتر می کند ).
پاکسازی صفرا
نسخ رایج استادان در خصوص پاکسازی صفرا
- زرشک ، سکنجبین و کاسنی جوشش خون را کم می کند و صفرا را دفع ، و انسداد را باز و خون را تمیز می کند.
- آش انار
- آش آلو
- آش تمرهندی
- آش آبغوره
- آش قره قروت
- سوپ لبو: ۷ روز صبح‌ها میل شود.
- ته چین کدو و اسفناج
- رژیم انار : در هر وعده دانه های ۳ عدد انار به صورت کامل ولی بدون شحم انار (پرده های سفیدمیان دانه های انار) جویده می شود . گاهی ۳ روزه و گاهی ۱ هفته تجویز می شود . بیماران در صورت بروز ضعف می توانند از عسل زیر زبانی یا یک لیوان آب پرتقال با یک قاشق مرباخوری شکر سرخ استفاده کنند.
- شربت فواکه: ۲ قاشق غذاخوری بدون آب قبل از غذا یا وسط غذا میل کنید ( در ادامه مطلب طرز تهیه شربت فواکه توضیح داده می شود.)
- شربت عناب: با آب رقیق شده و در طول روز میل شود. ( در ادامه مطلب طرز تهیه شربت عناب توضیح داده می شود.)
- یک لیوان عرق کاسنی ، ۱ قاشق غذاخوری خاکشیر ، ۱ قاشق غذاخوری سکنجبین باهم مخلوط شوند و روزی ۳ بار ناشتا ، نیم ساعت قبل از ناهار و شام میل کنید . این ترکیب برای بیماری که صفرایش افزایش یافته ، مفید است.
- گل بنفشه با شکر : ۵ گرم گل بنفشه ، ۵ گرم شکر . شب موقع خواب مخلوط گل بنفشه با شکر پودر شده را میل کنید.
- شربت تمرهندی: ۲ قاشق غذاخوری از آن در آب ولرم ریخته شده و مثل آبی که در طول روز می خورید ، میل کنید . روزی ۳-۴ بار . فاصله شربت تمرهندی با غذا حداقل ۲ ساعت باشد. نکته : تمرهندی را شربت می کنیم تا مضر اعصاب نباشد و جذب کبدی آن زیاد شود . ( در ادامه مطلب طرز تهیه شربت عناب توضیح داده می شود.)
- آلو بخارا ۲۵۰ گرم ، تمرهندی ۱۵۰ گرم ، شکر سرخ ۱۰۰ گرم ، ترنجبین ۱۰۰ گرم . شب در ظرف چینی یا بلور با ۷ لیوان آبجوش دم بکشد تا صبح و صبح عصاره گیری شود . ۲ لیوان صبح ناشتا میل کنید . اگر تا ۴ عصر شکم ۴-۵ بار کار نکرد ، ۲ لیوان دیگر بخورید . اگر همان روز شکم ۴–۵ بار کار کرد ، فردای آن روز صبح ناشتا تا چند روز بعدی میل کنید تا مایع تمام شود ( هر بار مایع گرم شود ) . در صورت بروز دل پیچه ، در حال راه رفتن گلاب یا آب جوش را لیوان لیوان میل کنید تا شکم کار کند و درد برطرف شود.
معرّفی دو شربت فواکه
1_ شربت اول
عرقیات: زنیان، زیره، کرفس، کلپوره(مریم نخودی)، بومادران، گشنیز، برگ شفتالو از هرکدام یک شیشه.
آب میوه ها: انار، زرشک، گریپ فروت، تمشک، گوجه سبز، شفتالو نیمه رسیده، هلو نیمه رسیده از هرکدام ۲۵۰ گرم.
طرز تهیه: آب میوهها و عرقیات را ۱۰ دقیقه روى شعله ملایم بجوشانید، سپس مقدارى عسل و یا شکر و یا قند به اندازه اى که شیرین شود وارد کرده و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. نصف قاشق چایخورى زعفران سائیده اضافه و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. در یخچال نگهدارى کنید.
2_ شربت دوم
عرقیات: بومادران، درمنه، سداب، برگ هلو، شفتالو، شاهتره، افسنتین از هرکدام یک شیشه.
آب میوه ها: انار، کنار، خارک (خرماى نارس)، زرشک، سیب کال، تمشک یا زالزالک، انگور میخوش از هرکدام ۲۵۰ گرم.
طرز تهیه: آب میوهها و عرقیات را ۱۰ دقیقه روى شعله ملایم بجوشانید، سپس مقدارى عسل و یا شکر و یا قند به اندازه اى که شیرین شود وارد کرده و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. نصف قاشق چایخورى زعفران سائیده اضافه و ۱۰ دقیقه دیگر بجوشانید. در یخچال نگهدارى کنید.
شربت آماده فواکه در داروخانه ها و عطاریها موجود می باشد.
شربت عناب تازه
برای تهیه شربت عناب لازم است که ابتدا به مقدار دلخواه از عناب تازه و نرم امسال را تمیز شسته و به اندازه ۴ تا ۱۰ برابر عناب آب اضافه کنید، برای حدود هشتصد گرم عناب، حداقل چهار لیتر آب را داخل قابلمه ریخته و عناب ها را در آن بجوشانید.
پس از اینکه عناب ها نرم شدند و کاملا پخته شدند، با پشت کفگیر آنها را له کرده و خوب بهم بزنید. حالا عناب‌های پخته شده را از صافی یا آبکش عبور دهید، پس از صاف کردن عناب‌های پخته شده باید با هم وزنش شکر سفید مخلوط کنید، برای این مقدار عناب حداقل دو یا سه کیلو گرم شکر کافیست. بعد از اضافه کردن شکر دوباره بجوشانید تا به قوام شربت برسد. زمانیکه مایع صاف شده را برای بار دوم می جوشانید توجه کنید که زمان زیادی روی حرارت نماند تا بیش از اندازه غلیظ و سفت نشود، بهتر است فقط چند دقیقه روی حرارت قرار دهید در حدی که فقط شکر در آن حل شود و به قوام شربت برشد.
پس از سرد شدن، شربت را داخل ظروف شیشه‌ای ریخته و در یخچال نگهداری کنید و هنگام مصرف نصف استکان را در یک لیوان آب حل کرده و نوش جان کنید.
شربت آماده عناب در داروخانه ها و عطاریها موجود می باشد.
شربت تمرهندی
مواد لازم:
- تمر هندی تازه: 500 گرم
- آب: 4 تا 5 لیوان
- شکر: 750 گرم
- گلاب: چند قطره (اختیاری)
طرز تهیه:
- تمر هندی تازه را پوست بگیرید و با 3 تا 4 لیوان آب از یک شب قبل خیس کنید.
- سپس دست ها را بشویید و تمر هندی را با دست له کنید تا هسته و پوست آن از گوشت جدا شود.
- سپس آن را از یک صافی که خیلی درشت نباشد، رد کنید. با چنگ زدن گوشت تمر هندی را از پوسته و هسته ی آن کاملاً جدا کنید. اگر لازم بود می توانید کمی آب روی تمر هندی بریزید و دوباره با دست هم بزنید تا فقط هسته و پوسته باقی بماند.
- سپس 2 تا 3 دقیقه مایع به دست آمده را بجوشانید و دوباره آهسته از صافی خیلی ریز رد کنید. چنانچه سخت از صافی رد می شود، کم کم به آن آب اضافه کنید تا تمام مایع از صافی رد شود. شکر را به آن اضافه کنید و روی حرارت متوسط قرار دهید. وقتی جوش آمد با دقت و حوصله کف روی آن را جمع کنید. شربت باید آنقدر بجوشد تا غلیظ شود.
- برای امتحان غلظت آن نصف قاشق شربت را کنار بگذارید. وقتی سرد شد غلظت آن مشخص می شود.
- برای سرو مقداری از شربت را در لیوان بریزید و به آن آب اضافه کنید. در صورت تمایل می توانید چند قطره گلاب هم اضافه کنید. این نوشیدنی را کاملاً سرد و با یخ میل کنید.
نکته:
- بهتر است این شربت را در قابلمه های لعابی یا شیشه ای تهیه کنید.
- همچنین سعی کنید برای هم زدن از قاشق فلزی استفاده نکنید.
- با توجه به ذائقه ی خود و یا ترش و شیرین بودن تمر هندی می توانید مقدار شکر آن را کم یا زیاد کنید.
شربت آماده تمر هندی در داروخانه ها و عطاریها موجود می باشد.
دفع اخلاط سوداوی
نسخ رایج استادان جهت دفع اخلاط سوداوی
- ۱۰ گرم گل گاوزبان و 1 عدد لیمو عمانی ۱۰ دقیقه با ۲ لیوان آب جوشانده شود و بعد مدت ۱۰ دقیقه دم کرده و صاف شده و فنجان فنجان میل کنید تا باعث تعریق شود.
- منضج سوداء عناب ( ۱۵ واحد ) ؛ سپستان ( ۱۰ واحد ) ؛ گل گاوزبان ، بادرنجبویه ، اسطخودوس ، پرسیاوش ، بادیان ، شاه تره ، شیرین بیان ( از هر کدام ۷ واحد ) ، همه نیم کوب شوند . برای هر بار مصرف ( روزها نیم ساعت پیش از صبحانه ، و شب ها پیش از خواب ) ، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت ۱۰ دقیقه با حرارت ملایم بجوشانید تا یک لیوان از آن باقی بماند . سپس ، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنید . این کار را ۱۵ روز ادامه دهید و در روز شانزدهم از یک مسهل مانند ماء الجبن افتیمونی استفاده کنند.
- نکته : : بروز حالاتی چون تهوع ، سرگیجه ، نفخ ، و بثورات جلدی پس از مصرف دارو نشانه زیاد بودن مقدار سودا در بدن است که با منضج به هیجان در آمده اند . در این موارد ، باید مدتی منضج را قطع کرده و فقط از مسهل استفاده کرد.
منضج بلغم
نسخ رایج استادان در مورد منضج بلغم
- ۱۰ گرم رازیانه ، ۱۰ گرم انیسون ، ۱۰ گرم شیرین بیان ، ۱ لیوان آب ، ۱ لیوان گلاب ، ۳۵ گرم گلقند عسلی ، مواد بدون گلقند عسلی باهم جوشانده شود تا ۱ لیوان بماند سپس صاف شود ، بعد گلقند در آن حل و دوباره صاف شود . این جلاب را صبح ها مصرف کنید . این جلاب برای دفع بلغم از عروق مفید بوده و انسدادهای ناشی از بلغم را رفع می کند.
- نخودآب برای تضج بلغم بسیار مفید است ، حداقل مصرف نخودآب برای تضج بلغم ۴ روز و حداکثر ۱۲ روز است . معمولا برای این کار ۴ روز نخودآب تجویز می شود . به این صورت که ساعت ۸ صبح ، ۱۲ ظهر ، ۴ بعدازظهر ( هر ۴ ساعت یک بار به تنهایی یا با نان میل شود . برای ۴ روز بعدی ماء اللحم به بیمار داده میشود . مجددا ۴ روز نخودآب تجویز میشود . اگر بعد از ۱۲ روز علائم سردی و رطوبت از بین رفت و قدرت بدنی افزایش یافت یعنی بلغم نضج یافته است.
منابع: کتاب طب ایرانی و تیم گردآوری محتوای طبایع
