اصل مزاج یکی از محوری ترین مبانی طب سنتی ایران می باشد. بسیاری از تشخیص ها و درمان های حکمای طب سنتی ایران بر اساس وضعیت مزاج سلامت و بیماری افراد استوار بوده است. در حوزه بهداشت و حفظ سلامتی نیز بکار گیری بسیاری از تدابیر بهداشتی که به نام تدابیر حفظ الصحه معروفند مبتنی بر مزاج افراد می باشد. توجه به مزاج خوراکی ها جزء اصلی ترین توصیه های اطبای سنتی است. به گونه‌ای که درمان بسیاری از بیماری‌ها را با استفاده از شناخت مزاج ممکن کرده‌اند. در این صفحه مزاج و طبع تمام گیاهان دارویی متداول قابل مشاهده است. همچنین شما می‌توانید بر اساس این لیست با گیاهان از نظر طبع و خواص آشنا شوید.
لازم است بدانید که گیاهان با مزاج سرد و خشک برای دموی مزاج ها مفید و برای سوداوی مزاج ها مضر است.
گیاهان دارویی با طبع گرم و خشک برای بلغمی مزاج ها مفید و برای صفراوی مزاج ها مضر است. داروی گیاهی برای مزاج صفراوی باید حتما طبعی گرم باشد تا بتواند تاثیر خوبی در درمان داشته باشد. همچنین دمنوش برای صفراوی ها باید دارای همین طبع باشد. علاوه بر این در نظر داشته باشید که داروی گیاهی برای گرم شدن بدن صفراوی مزاج‌ها گیاهانی است که طبع گرم دارند.
همچنین در نظر داشته باشید که گیاهان با طبع گرم و تر برای سوداوی مزاج ها مفید و برای دموی مزاج ها مضر است. از این‌رو دمنوش با طبع گرم وتر برای سوداوی‌ها مفید است و به آن‌ها در رفع اختلالات و مشکلات ناشی از سودا کمک خواهد کرد.
گیاهان دارویی با مزاج سرد و تر برای صفراوی مزاج ها مفید و برای بلغمی مزاج ها مضر است. از این‌رو لازم است بلغمی مزاج‌ها از استفاده از گیاهان با طبع گرم وتر بپرهیزند و بیشتر از گیاهانی استفاده کنند که طبه سرد و یا متعادل دارند.
نکته بسیار مهم در مصرف این گیاهان همانطور که از اسمشان پیداست (دارویی) این است که نباید بدون تجویز طبیب حاذق آن را مصرف نمود. بسیار از گیاهان دارویی برای گروه های حساس مثل کودکان و زنان باردار یا افراد سالمند مضر است. همچنین طریقه مصرف آن نیز بسیار مهم است. در ادامه لیست داروهای گیاهی گرم وتر و یا سرد را برای شما خواهیم گفت.
جزوه جامع و مصور گیاهان دارویی
برای آشنایی بیشتر با خواص هر یک از گیاهان دارویی روی نام آن کلیک کنید.
نام گیاه دارویی | طبع و مزاج | مفید برای |
| اترج | گرم | ضد اسهال و استفراغ، ضد عفونت، رفع عطش و سکسکه، تامین ویتامین ث |
| اسطوخدوس | گرم | انواع سردرد، سرگیجه، لرزش بدن، عصبانیت، ضربه های مغزی فراموشی و درمان نقرس، خواب آور، رفع عفونت مجاری تنفسی |
| اشق | گرم | ضد بلغم، زیاد کردن ادرار، دفع انگل و باز کردن عرق، درمان آرتروز و تورم مفاصل |
| اشنان | گرم | مدر بول و حیض، مسهل و محلل فضولات غلیظ، |
| اشنه | سرد | قابض و محلل و ملین و معطر و خوشبو ، روح‌افزا و مفرح ، مقوى قلب |
| افتیمون | گرم و خشک | درمان کم خونی، درمان زخم، درمان سرفه، افزایش سوی دید، بهبود دیابت، تصفیه کننده خون، حاوی آنتی اکسیدان |
| افسنطین | گرم | ضد کرم روده و معده، تصفیه کننده خون، تب بر ، تقویت قلب ، تقویت حافظه، درمان بیماری های عصبی |
| اقاقیا | سرد | تسکین التهاب غشاء مخاط دهان، کاهش کلسترول خون ،کاهش وزن |
| اکالیپتوس | گرم | ضد عفونی محیط و فضای محل سکونت، بر طرف کننده درد مفاصل، ضد میکروب، ضدباکتری و ضد عفونی کننده |
| انجدان | گرم | حافظه را زیاد، احمقی و هوش کم را زایل، فلج القوه را درمان |
| انیسون (بادیان) | گرم | درمان افسردگی، کاهش قند خون، دستگاه گوارش، رفع اختلالات قاعدگی، کمک به کاهش وزن |
| آلاله | گرم | بیماری های کبد، درمان جوش، برونشیت و نقرس، ناراحتی های قلبی، آرام بخش، ناراحتی های پوستی، رماتیسم و سیاتیک |
| آلوئه ورا (صبر زرد) | گرم | التیام سوختگی، زخم و بیماری های پوستی، رفع یبوست، رفع سوء هاضمه، کاهش وزن، کاهش چربی و قند خون، ریزش مو |
| آنقوزه (آنغوزه) | گرم | کلسترول، مشکلات تنفسی، یبوست، کرم کش و دستگاه گوارش، محرک نیروی جنسی، بوی دهان، مسکن، رماتیسم |
| آویشن | گرم | تقویت معده، رفع ترشی معده، تقویت بینایی، ضد درد و تشنج، رقیق کننده خون، درمان عفونت های ریوی، زکام و برونشیت |
| بابا آدم | سرد | ادرار آور، قند خون، گلو درد و سرماخوردگی، ضد عفونی کننده، ریزش مو، اگزما، سرگیجه و رماتیسم |
| بابونه | گرم | نیرو بخش، تب های بلغمی و عفونت های دردناک، اختلالات قاعدگی و دردناک،کرم کش |
| بادرنجبویه | گرم | بالا برنده فشارخون، خونساز، آرام بخش، مقوی مغز، درمان تپش قلب، خواب آور، ضد تشنج، مقوی قلب و اعصاب |
| بارهنگ | سرد | تحریکات ادراری، درمان سرفه، اختلالات دستگاه تنفسی، مشکلات پوستی، گزش حشرات و عفونت ها، رفع اختلالات کلیوی و روده |
| برگ بو | گرم | مقبض کننده، التیام زخم، درمان ورم مفاصل و رماتیسم، فشارخون و گوش درد |
| برگ چنار | سرد | چاق کننده، تب بر، ضد آسم، ضعف اعصاب، جلادهنده پوست، تسکین درد و ورم ناشی از گرمی |
| برگ زیتون | سرد | پایین آورنده قند خون، نارسایی های کبدی، رافع سردرد، تقویت حافظه، مدر، تسکین درد دندان |
| برگ گردو | گرم | پایین آورنده قند خون، درمان نقرس، تسکین ورم مفاصل ناشی از سردی |
| بسفایج | گرم | درمان بیماری لقوه،درمان ورم کلیه، تصفیه خون ، درمان نقرس |
| بلادون | گرم | درمان سرعت انزال،بی‌اختیاری ادرار ، درمان آسم و سیاه سرفه، آرام کننده و ضد تشنج |
| به لیمو | گرم | آرام بخش، رفع اختلالات عصبی و استرس، ضد تشنج، بهبود عملکرد مفاصل و ماهیچه ها، دستگاه گوارش، تنظیم فشارخون |
| بهارنارنج | گرم | تقویت قلب و اعصاب، ضد تشنج، آرام بخش، ضد هیستری ،رفع افسردگی، درمان بی خوابی و اختلالات عصبی، رفع سکسکه |
| بومادران | گرم | مقوی، تقویت قلب و اعصاب، ضد تشنج، تصفیه کننده خون، ورم معده و روده، بواسیر، اختلالات قاعدگی، گرفتگی عضله قلب |
| بید | سرد | تقویت معده، آرام بخش، تقویت قلب، ضد تشنج، تب بر، درمان یرقان و سردرد، تسکین دهنده دردهای تناسلی، رفع شوره سر |
| بیدمشک | معتدل | تقویت قلب و اعصاب، رفع گرفتگی و خفقان قلب، تقویت عمومی، ملین، کاهش فشارخون |
| پرسیاوشان | گرم | درمان برونشیت، دفع سنگ مثانه ، سم زدایی کبد، کمک به درمان زردی یا یرقان و کمک به دفع راحت سنگ های کلیوی |
| پنج انگشت | گرم | درمان ناباروری، تنبلی تخمدان، مشکلات قاعدگی و تحریک شیردهی، درمان ناراحتی های رحم، کاهش درد پستان |
| پنیرک | سرد و تر متمایل به اعتدال | آرام بخش، ادرار آور، سنگ کلیه، سر درد، بی خوابی، مشکلات تنفسی، درمان سرفه، افزایش شیردهی، عفونت مثانه |
| پونه | گرم | اشتها آور، بادشکن، ضد اسهال، مسکن سکسکه، رفع سوزش معده، ضد سرفه، خلط آور |
| تربد | گرم | تب بر ، مدّر ، و کمی ملیّن، پاک کردن بلغم و رطوبت رحم و معده، مسهل بلغم و رطوبتهای رقیق |
| جدوار | گرم | نیرودهنده، محرک، ضد التهاب، ترمیم کننده زخم ها، ضد نفخ و خلط آور |
| جینسنگ | گرم | نیرو بخش و مقوی، مشکلات عصبی، رفع بی میلی جنسی، رفع سوء هاضمه، منظم کردن تنفس، کاهش تهوع |
| چای سیاه | گرم | تعدیل مزاج و تقویت اندام‌های بدن، بهبود رنگ چهره ، کاهش بوی بد دهان |
| چای کوهی | گرم | رفع قولنج سرد، مدر، خردکننده سنگ مجاری ادرار، افزایش دهنده قوای جنسی، رفع دردهای مفاصل و روماتیسم |
| چریش | گرم | ریزش مو، اگزمای پوستی، جلوگیری از سفیدی مو و شکنندگی ناخن ها، تقویت سیستم ایمنی بدن |
| چغندر | گرم | درمان برای غلبه دم، درمان ضعف اعصاب، درمان تپش قلب و خفقان، درمان لاغری و ضعف بدن |
| چوب چینی | گرم | مسکن درد به خصوص درد دندان، خشک کننده رطوبت ها، باز کننده انسداد خون |
| حنا | سرد | ضد التهاب، ضد درد و مسکن، رفع جوش، کاهش خارش و خشکی پوست، رفع عصبانیت، کاهش ریزش مو، کاهش شوره سر |
| خار مریم | گرم | کاهنده اشتهاء، رفع سوء هاضمه، مفید برای کبد، کاهش قند خون، جلوگیری از سکته مغزی و قلبی، کاهش وزن، درمان آسم |
| خارخاسک | سرد | مدرقوی، رفع سنگ کلیه و مثانه، کیسه صفرا، تصفیه خون |
| خارشتر | سرد | دافع سنگ های کلیه و مثانه، شستشو دهنده کلیه ها، مفید جهت سیاه سرفه و سلامتی کلیه ها |
| خرفه | سرد | درمان خارش‌های فصل بهار و از بین رفتن تلخی دهان در این فصل، ضد کرم کدو، درمان سوزش مجاری ادرار |
| خشخاش | سرد | مسکن درد، تسکین سرفه، سردرد، بی خوابی، اسهال، کم خونی، تقویت حافظه، چاق کننده و رفع سوزش مثانه |
| دارچین | گرم | تقویت معده، تقویت اعصاب، از بین بردن بوی بد دهان، ضد سرفه های مرطوب، از بین بردن وحشت و ترس، خفقان و جنون |
| دم اسب | سرد | کاهش وزن و دفع چربی ها، تقویت مو، سنگ کلیه و مشکلات پروستات، عفونت های ادراری، فرسودگی ناخن ها، مشکلات قلبی |
| رازیانه | گرم | ضد نفخ، درمان قولنج، رفع بلغم، زیاد کننده شیر مادران، معطر کننده، محرک، بادشکن، مدر و قاعده آور |
| رزماری | گرم | چربی کبد، دستگاه گوارش، عملکرد مغز و حافظه، درمان افسردگی و استرس، تنظیم قاعدگی، بهبود درد مثانه و کلیه |
| ریحان | گرم | مقوی معده و روده و تقویت کننده ی قلب ، ضد اسهال، بادشکن و ضد عفونی کننده ی دهان و دستگاه گوارش |
| ریواس | سرد | خنک کردن کبد، درمان جوش‌های گرم صورت، درمان آبله، پیوره و دندان درد |
| زردک | گرم | درمان بیماری های تنفسی نظیر ربو (آسم)، سرفه های خشک و همچنین سرفه های مزمن، روشن شدن و جلوه پوست |
| زنجبیل | گرم | حلیل برنده باد معده و روده، تقویت کننده قلب ، معده و مثانه، درمان تهوع مادران باردار |
| زنیان | گرم | ضد عفونی کننده قوی معده، ضد نفخ، قارچ و انگل، ضد اسهال، رطوبت بدن و معده، رفع اعتیاد و مضرات آن، فلج و رعشه |
| زوفا | گرم | برطرف کننده سرفه و ناراحتیهای ریوی مانند تنگی نفس، افزایش دهنده اشتها، ضد سرفه و خلط آوری بسیار بالا |
| زیره | گرم | لاغر کننده، نیرو دهنده و هضم کننده، کم خونی، تنگی نفس، زیاد کننده شیر مادران، چربی خون، اختلالات قاعدگی |
| سنا | گرم | ضد میکروب، رفع اختلالات کبد، دشمن کرم روده و دیگر انگل ها، محرک سیستم ایمنی |
| سنبل الطیب | گرم | محرک قلب و اعصاب، آرام بخش، نگرانی و اضطراب، دلهره و ترس، سردردهای میگرنی، کم کردن ادرار مبتلا به مرض قند |
| سنبل ختایی | گرم | درمان اختلالات دستگاه گوارش، دستگاه تنفسی، سیستم عصبی، تب بر، رفع عفونت و آنفولانزا |
| سیر | گرم | پایین آورنده فشار خون، تنظیم کننده قند خون و چربی خون، ضد مسمومیت حاصله از نیکوتین سیگار و آلودگی هوا |
| شاتره (شاه تره) | سرد | مفید برای چشم، پاک کننده لکه های پوستی، درمان زخم ها و رفع مشکلات کلیوی، بهبود بیماری های کبد |
| شاه پسند | سرد | گلو درد، بیماری های دستگاه تنفسی، رفع جوش ناشی از گرمی، دستگاه گوارش، رفع بی خوابی، کمر درد و تب |
| شبدر قرمز | سرد | پیشگیری از بیماری های قلبی، پیشگیری از دست دادن استخوان و همچنین افزایش تراکم استخوان |
| شنبلیله | گرم | برطرف کننده قند خون، چاق کننده، درمان کم خونی، تقویت موی سر، از بین برنده نرمی استخوان |
| شنگ | سرد | تسکین حرارت بدن، مقوی معده، رفع اسهال، بهبود زخم و جلوگیری از خونریزی روده و رحم |
| شوید | گرم | چربی خون، بادشکن، مقوی معده، قاعده آور، سکسکه و دل درد، تنگی نفس، درد کمر و کلیه و مثانه، زیاد کننده شیر مادران |
| شیرین بیان | گرم | زخم معده و اثنی عشر، دستگاه گوارش، ضد سرفه و باز کننده صدا، عفونت ریه و کلیه، یبوست و بواسیر |
| علف چای (گل راعی) | گرم | ضد افسردگی، ضد میکروب، ضد سوختگی، التهام مثانه، ضد شب ادراری، ترش کردن معده |
| غازیاغی | سرد | مشکلات دستگاه تناسلی، بیماری برص، اشتها آور، تصفیه کننده خون، ملین و ادرار آور، گزش حشرات، گلو درد |
| قاصدک | سرد | بیماری های کبد، کلیه و مشکلات طحال، ادرار آور، تقویت کننده معده، ازدیاد شیر زنان، درمان زخم |
| قره قاط | سرد | کاهش قند خون و کاهش فشارخون، تصفیه خون، مقوی جگر و دل ، درمان عفونت‌های معده و روده |
| کاسنی | سرد | تب بر، پوست و کلیه و کبد، دارای ویتامین ث، تصفیه کننده خون، باز کننده عروق، درد مفاصل ناشی از گرمی مزاج |
| کاکوتی | گرم | رفع سوء هاضمه، تقویت معده، اشتها آور، تقویت بینایی، ضد عفونی کننده مجاری تنفسی، ضد انگل |
| کبر | گرم | بازکننده گرفتگی های طحال و کبد ، دافع و خارج کننده سموم بدن و مدر سودا ، از بین برنده کلیه کرم های معده و روده |
| کتان | گرم | افزایش سلامت سیستم های بدن، کنترل وزن، کاهش نفخ، پاکسازی معده، آب کردن چربی ها، برطرف کردن تورم سلولی و ورم بدن |
| کنگر | گرم | شستشوی سیستم کلیوی و ادراری، درمان بی خوابی و بهبود کیفیت خواب، خنثی‌کننده سموم کبدی و محافظ کبد |
| کیالک | سرد | مفید جهت بیماری های قلبی، تنظیم تپش قلب و ضربان آن، باز کننده انسداد عروق، جلوگیری از سخت شدن رگ ها، صفرا بر |
| گزنه | گرم | پایین آوردن قند خون، رفع تنگی نفس، نیرو دهنده، قاعده آور، ازدیاد شیر مادران، تقویت لثه، ورم لوزه ها و زبان کوچک |
| گل ساعتی | گرم | خواص ضد افسردگی، رفع مشکلات خواب و درمان افسردگی، کاهش فشار خون، کاهش علائم یائسگی، کاهش علائم بیش فعالی |
| گل گاوزبان | گرم | آرام بخش، نرم کننده، معرق، ادرار آور، دفع کننده کلرورها، تصفیه کننده خون، رفع التهاب و ورم کلیه |
| گل محمدی | گرم | مقوی قلب و اعصاب، سخت کننده لثه، خوشبو کننده معطر، صفرا بر و روشن کننده پوست، دفع بلغم، رفع غش و ضعف و بیهوشی |
| مارچوبه | گرم | رفع کم خونی، تسکین نفخ قبل از قاعدگی، کاهش خطر بیماری های مزمن سلامت از جمله دیابت نوع ۲ |
| مرزنجوش (مرزنگوش) | گرم | سقط آور، ضد عفونی کننده، درمان بیماری های معده و تنفسی، یبوست، رفع سردرد، بی خوابی و اضطراب |
| مرزه | گرم | اثرات ضد قارچی، تقویت کننده معده، ضد نفخ و مدر، درمان اسهال، بادشکن، رفع گرفتگی روده |
| مریم گلی | گرم | درمان آلزایمر، ضد افسردگی، تقویت هضم، کاهش استرس، تقویت گردش خون |
| مورد | سرد | ادرار آور، تسکین سرفه، ضد اسهال، قابض، مقوی معده و احشا، ضد زخم، درمان بواسیر، درمان زخم زبان و لثه |
| میخک | گرم | دردهای معده، خلط آور، دندان درد، حالت تهوع و استفراغ، مقوی مغز، سردرد، ضعف اعصاب، بیماری وسواس |
| نسترن | گرم | تقویت قلب و اعصاب، ضد اسکوربوت، درمان ورم کلیه و درد معده، اسهال، تصفیه کننده خون، سرشار از ویتامین ث |
| نعناع | گرم | مقوی معده، مولدخون، اشتها آور، رفع دل درد و دل پیچه، ضد تشنج، بادشکن، رفع گرمازدگی کودکان، رفع سکسکه |
| هل | گرم | معطر و خوشبو کننده، مقوی معده و روده، بادشکن، رفع سردرد، رفع بوی بد دهان |
| همیشه بهار | سرد | زخم و بیماری های پوستی، ضد نفخ معده و روده، عفونت های چشم، جلوگیری از ریزش مو، دردهای قاعدگی |
| هندوانه ابوجهل | گرم | آنتی‌بیوتیک قوی، پادزهر سم مار و عقرب، درمان صدا در گوش، بین بردن کک، جلوگیری از ریزش مو |
| والک | گرم | کاهنده اثر سم گزش حشرات، درمان زگیل با ضماد عصاره والک، تنفس را آسان و تنگی نفس را درمان |
| یاس | گرم | ضد عفونی کننده، ضد التهاب، میگرن، سردردهای بلغمی، اسهال خونی، هپاتیت، دردهای شکمی |
| یونجه | گرم | چاق کننده، مولد خون، نیرو دهنده قوای جنسی، تقویت عمومی بدن، تامین استخوان بندی اطفال و درمان نرمی استخوان |