روح

روح یعنی جان، جسم لطیفی است پراکنده در بدن انسان، از قلب تا شریانات که افعال حیات و نفس را انجام می دهد و آن از دماغ در اعصاب پراکنده می گردد و افعال حسی و حرکت ارادی را انجام می دهد. (ابن هندو، 1368: 93) «جسمی بود لطیف از هوایی که در اعضا نفوذ کرده باشد و به قوّتِ خویش یاری فعل‌ها می دهد.» (مجمل الحکمة، 1375: 310).

اقسام روح

در فلسفه و طب قدیم سه روح حیوانی، طبیعی، و نَفسانی موجود است که قرارگاه آنها به ترتیب دل، جگر، و مغز است. خاصیت روح حیوانی ایجاد میل و شهوت و غضب و حِسّ و خیال و وَهم است. روح طبیعی موجب جذب و دفع غذا می شود. تفکّر و مشخص کردن اشیاء و حافظه مربوط به روح نفسانی است که از دو روح دیگر، شریفتر است.در مجموع چنین برمی آید که روح حیوانی همان خون است که در سرخرگها و سیاهرگها در جریان است. روح طبیعی در جگر است و بیشینه آنزیم های گوارشی و دفع و جذب متابولیسم از آن منشأ گرفته و احتمالاً دستگاه لنفاوی را نیز در بر می گیرد. روح نفسانی را می توان همان مجموعۀ سلسلۀ مغز و اعصاب به حساب آورد که هماهنگ کنندۀ تمام فعالیتهای بدن است. (هدایه المتعلمین 112؛ تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران؛ ج 2، 86-87).

روح طبیعی (نباتی): آنچه مشترک میان حیوان و نبات باشد و در جگر قرار دارد که از آنجا با رگ ها (عروق شرائین) به قلب و همه بدن منتقل می شود. این روح موجب جذب و دفع غذا می شود.

روح حیوانی: روحی است ک در قلب شریان هاست و به قوای حیوانی خدمت می کند و به اعضای بدن قوت حیات می بخشد. منشأ پیدایش روح حیوانی، قوّۀ حیوانی است که اعمال وابسته به حیات انسان به آن مربوط است و مرکز آن درقلب است. «کار روح حیوانی آنست که قوت زندگی و قوت حرارت غریزی به همه تن می رساند و مدد این روح از هوای تازه است که مردم آن را از راه دم زدن می گیرد.»قدما، تجویف چپ قلب را محل روح حیوانی می دانستند. در «تشریح منصوری» می خوانیم: «قلب را دو تجویف هست؛ یکی از طرف راست و یکی از طرف چپ. این هر دو دائماً در حرکت اند. و به طرف چپ حرکت او بیشتر است، چرا که محل روح حیوانی است و خون بسیار در این محل است. مَنبت (= رویش- گاه) شرائین این جانب است.» (حکیم منصور، 1383: 154)

روح نفسانی: مرکز و کانون سمی (= روح نفسانی)،  دماغ (مغز) است که از آنجا، توسط اعصاب به همه نقاط بدن و اندام ها منتقل می شود. روح نفسانی را می توان همان مجموعۀ سلسله مغز و اعصاب به حساب آورد که هماهنگ کننده تمام فعالیت های بدن است.